Hafa engar skýringar á margföldum gammablossa Kjartan Kjartansson skrifar 16. september 2025 15:58 Appelsínuguli díllinn sýnir staðsetningu gammablossanna sem sáust í júlí. Ekki er vitað með fullri vissu hvar upptök þeirra voru, aðeins að þau eru utan Vetrarbrautarinnar. ESO/A. Levan, A. Martin-Carrillo et al. Stjarnfræðingar klóra sér nú í höfðinu yfir röð tröllaukinna sprenginga í fjarlægri vetrarbraut sem aldrei hafa sést áður. Þeir þekkja engar aðstæður sem geta valdið slíkri hrinu svonefndra gammablossar. Gammablossar eru öflugustu sprengingarnar í alheiminum. Þeir eiga sér stað þegar massamiklar stjörnur springa í tætlur sem sprengistjörnur þegar þær klára eldsneyti sitt eða þegar svarthol rífa þær á hol. Þessir blossar eru ákaflega skammlífir og vara í allt frá millísekúndum upp í nokkrar mínútur. Atburðurinn sem Fermi-gammageislasjónauki bandarísku geimvísindastofnunarinnar NASA greindi varð var við 2. júlí var hins vegar þreföld sprenging á nokkurra klukkustunda tímabili. Þegar vísindamenn lögðu yfir gögn frá öðrum sjónaukum kom í ljós að virknin hafði hafist næstum heilum degi áður en Fermi tók eftir honum. Sprengihrinan stóð þannig hundrað til þúsundfallt lengur en flestir gammablossar. „Það sem meira máli skiptir þá endurtaka gammablossar sig aldrei vegna þess að atburðurinn sem býr þá til er hamfarakenndur,“ segir Andrew Levan, stjörnufræðingur við Radboud-háskóla í Hollandi, sem er einn höfunda greinar um rannsókn á blossanum. Mögulega hvítur dvergur sem svarthol gleypti Upphaflega töldu stjörnufræðingarnir að blossarnir kæmu úr Vetrarbrautinni okkar. Framhaldsathuganir með VLT-sjónauka Evrópsku stjörnustöðvarinnar á suðurhveli (ESO) og Hubble-geimsjónaukanum leiddu hins vegar í ljós að uppruni þeirra væri líklega utan hennar í fleiri milljarða ljósára fjarlægð. Hvað gæti hafa valdið þessum langa og endurtekna blossa er enn algerlega á huldu. Hugsanlegt er að massamikil stjarna hafi sprungið en sú sprenging hefði þá verið ólík öllum öðrum sem stjörnufræðingar þekkja, að því er kemur fram í tilkynningu um uppgötvunina á vef ESO. Þá er mögulegt að blossarnir hafi myndast við það að svarthol reif í sig stjörnu. Til þess að skýra aðra eiginleika þeirra hefðu það þurft að vera óvenjuleg stjarna og enn óvenjulegra svarthol. Síðarnefnda skýringin er sú sem vísindamennirnir hallast helst að í augnablikinu. Það gæti þá hafa verið hvítur dvergur, leifar stjörnu á borð við sólina okkar, sem splundraðist í svonefndu millistóru svartholi sem myndaði blossana. Slík svarthol eru með á bilinu hundrað til hundrað þúsund sólmassa en langflest svarthol eru annað hvort mun massaminni eða massameiri en það. Lítið er sagt vitað um þessa tegund svarthola. Geimurinn Vísindi Mest lesið Leigubílstjóri grunaður um stórfellda líkamsárás rekinn Innlent Búningsklefar minna á fatagám: „Þetta mun aldrei breytast, því miður“ Innlent Vill vita hvað Úkraínumenn vilja gera við bandarískar stýriflaugar Erlent Vilja að Reykjavík lögsæki ríkið Innlent Telja að eitt prósent þjóðarinnar sé haldið barnagirnd Innlent Skorið á hjólbarða og spreyjað á bifreiðar Innlent Hópslysaáætlun virkjuð á Snæfellsnesi Innlent Maður dvaldi í Alþingishúsinu yfir nótt Innlent Handtekinn fyrir stórfellda líkamsárás í Dugguvogi Innlent „Við viljum bara grípa þau fyrr“ Innlent Fleiri fréttir Vill vita hvað Úkraínumenn vilja gera við bandarískar stýriflaugar Hæstiréttur hafnar Maxwell Stofna rannsóknarnefnd um Afganistan sem Íslendingar kölluðu eftir Gretu Thunberg og félögum vísað úr landi Gisèle Pelicot aftur í réttarsal Fá Nóbelinn fyrir ónæmisrannsóknir sínar Bein útsending: Hver fær Nóbelsverðlaunin í læknisfræði? Forsætisráðherra Frakklands segir af sér Viðræður um frið á Gasa hefjast í dag Nýskipaðri ríkisstjórn þegar hótað vantrausti Stórtap Air Greenland vegna aflýstra flugferða til Nuuk Tæplega þúsund manns innlyksa á Everest Látinn eftir skotárás í Kaupmannahöfn Sögð vafin í ísraelska fánann og veifað um eins og verðlaunagrip Fjögurra manna fjölskylda meðal látinna Sendir þjóðvarðliðið til Chicago Segja stutt í samkomulag en sprengjum rignir enn Skoðanabróðir Orbans og Fico vinnur kosningar í Tékklandi Þrjátíu særðust í drónaárás á farþegalest Fjöldi án rafmagns vegna vonskuveðurs í Noregi Þrettán ára grunaður um aðild að skotárás Var að streyma á TikTok þegar hann féll til jarðar og lést Loftárásir í kjölfar ákalls Trumps Flogið á ný í München eftir mögulegt drónaflug Skipar Ísraelum að hætta að sprengja Hamasliðar tilbúnir að sleppa gíslum og láta völd af hendi Hótar helvíti á jörð samþykki Hamas ekki tillögurnar Vísa frá máli á hendur skipverjum sem voru taldir hafa slitið sæstrengi „Það vill enginn spila eftir reglum sem eru samdar annars staðar“ Rekja andlát dóttur að hluta til samsæriskenninga móður Sjá meira
Gammablossar eru öflugustu sprengingarnar í alheiminum. Þeir eiga sér stað þegar massamiklar stjörnur springa í tætlur sem sprengistjörnur þegar þær klára eldsneyti sitt eða þegar svarthol rífa þær á hol. Þessir blossar eru ákaflega skammlífir og vara í allt frá millísekúndum upp í nokkrar mínútur. Atburðurinn sem Fermi-gammageislasjónauki bandarísku geimvísindastofnunarinnar NASA greindi varð var við 2. júlí var hins vegar þreföld sprenging á nokkurra klukkustunda tímabili. Þegar vísindamenn lögðu yfir gögn frá öðrum sjónaukum kom í ljós að virknin hafði hafist næstum heilum degi áður en Fermi tók eftir honum. Sprengihrinan stóð þannig hundrað til þúsundfallt lengur en flestir gammablossar. „Það sem meira máli skiptir þá endurtaka gammablossar sig aldrei vegna þess að atburðurinn sem býr þá til er hamfarakenndur,“ segir Andrew Levan, stjörnufræðingur við Radboud-háskóla í Hollandi, sem er einn höfunda greinar um rannsókn á blossanum. Mögulega hvítur dvergur sem svarthol gleypti Upphaflega töldu stjörnufræðingarnir að blossarnir kæmu úr Vetrarbrautinni okkar. Framhaldsathuganir með VLT-sjónauka Evrópsku stjörnustöðvarinnar á suðurhveli (ESO) og Hubble-geimsjónaukanum leiddu hins vegar í ljós að uppruni þeirra væri líklega utan hennar í fleiri milljarða ljósára fjarlægð. Hvað gæti hafa valdið þessum langa og endurtekna blossa er enn algerlega á huldu. Hugsanlegt er að massamikil stjarna hafi sprungið en sú sprenging hefði þá verið ólík öllum öðrum sem stjörnufræðingar þekkja, að því er kemur fram í tilkynningu um uppgötvunina á vef ESO. Þá er mögulegt að blossarnir hafi myndast við það að svarthol reif í sig stjörnu. Til þess að skýra aðra eiginleika þeirra hefðu það þurft að vera óvenjuleg stjarna og enn óvenjulegra svarthol. Síðarnefnda skýringin er sú sem vísindamennirnir hallast helst að í augnablikinu. Það gæti þá hafa verið hvítur dvergur, leifar stjörnu á borð við sólina okkar, sem splundraðist í svonefndu millistóru svartholi sem myndaði blossana. Slík svarthol eru með á bilinu hundrað til hundrað þúsund sólmassa en langflest svarthol eru annað hvort mun massaminni eða massameiri en það. Lítið er sagt vitað um þessa tegund svarthola.
Geimurinn Vísindi Mest lesið Leigubílstjóri grunaður um stórfellda líkamsárás rekinn Innlent Búningsklefar minna á fatagám: „Þetta mun aldrei breytast, því miður“ Innlent Vill vita hvað Úkraínumenn vilja gera við bandarískar stýriflaugar Erlent Vilja að Reykjavík lögsæki ríkið Innlent Telja að eitt prósent þjóðarinnar sé haldið barnagirnd Innlent Skorið á hjólbarða og spreyjað á bifreiðar Innlent Hópslysaáætlun virkjuð á Snæfellsnesi Innlent Maður dvaldi í Alþingishúsinu yfir nótt Innlent Handtekinn fyrir stórfellda líkamsárás í Dugguvogi Innlent „Við viljum bara grípa þau fyrr“ Innlent Fleiri fréttir Vill vita hvað Úkraínumenn vilja gera við bandarískar stýriflaugar Hæstiréttur hafnar Maxwell Stofna rannsóknarnefnd um Afganistan sem Íslendingar kölluðu eftir Gretu Thunberg og félögum vísað úr landi Gisèle Pelicot aftur í réttarsal Fá Nóbelinn fyrir ónæmisrannsóknir sínar Bein útsending: Hver fær Nóbelsverðlaunin í læknisfræði? Forsætisráðherra Frakklands segir af sér Viðræður um frið á Gasa hefjast í dag Nýskipaðri ríkisstjórn þegar hótað vantrausti Stórtap Air Greenland vegna aflýstra flugferða til Nuuk Tæplega þúsund manns innlyksa á Everest Látinn eftir skotárás í Kaupmannahöfn Sögð vafin í ísraelska fánann og veifað um eins og verðlaunagrip Fjögurra manna fjölskylda meðal látinna Sendir þjóðvarðliðið til Chicago Segja stutt í samkomulag en sprengjum rignir enn Skoðanabróðir Orbans og Fico vinnur kosningar í Tékklandi Þrjátíu særðust í drónaárás á farþegalest Fjöldi án rafmagns vegna vonskuveðurs í Noregi Þrettán ára grunaður um aðild að skotárás Var að streyma á TikTok þegar hann féll til jarðar og lést Loftárásir í kjölfar ákalls Trumps Flogið á ný í München eftir mögulegt drónaflug Skipar Ísraelum að hætta að sprengja Hamasliðar tilbúnir að sleppa gíslum og láta völd af hendi Hótar helvíti á jörð samþykki Hamas ekki tillögurnar Vísa frá máli á hendur skipverjum sem voru taldir hafa slitið sæstrengi „Það vill enginn spila eftir reglum sem eru samdar annars staðar“ Rekja andlát dóttur að hluta til samsæriskenninga móður Sjá meira