Hafa engar skýringar á margföldum gammablossa Kjartan Kjartansson skrifar 16. september 2025 15:58 Appelsínuguli díllinn sýnir staðsetningu gammablossanna sem sáust í júlí. Ekki er vitað með fullri vissu hvar upptök þeirra voru, aðeins að þau eru utan Vetrarbrautarinnar. ESO/A. Levan, A. Martin-Carrillo et al. Stjarnfræðingar klóra sér nú í höfðinu yfir röð tröllaukinna sprenginga í fjarlægri vetrarbraut sem aldrei hafa sést áður. Þeir þekkja engar aðstæður sem geta valdið slíkri hrinu svonefndra gammablossar. Gammablossar eru öflugustu sprengingarnar í alheiminum. Þeir eiga sér stað þegar massamiklar stjörnur springa í tætlur sem sprengistjörnur þegar þær klára eldsneyti sitt eða þegar svarthol rífa þær á hol. Þessir blossar eru ákaflega skammlífir og vara í allt frá millísekúndum upp í nokkrar mínútur. Atburðurinn sem Fermi-gammageislasjónauki bandarísku geimvísindastofnunarinnar NASA greindi varð var við 2. júlí var hins vegar þreföld sprenging á nokkurra klukkustunda tímabili. Þegar vísindamenn lögðu yfir gögn frá öðrum sjónaukum kom í ljós að virknin hafði hafist næstum heilum degi áður en Fermi tók eftir honum. Sprengihrinan stóð þannig hundrað til þúsundfallt lengur en flestir gammablossar. „Það sem meira máli skiptir þá endurtaka gammablossar sig aldrei vegna þess að atburðurinn sem býr þá til er hamfarakenndur,“ segir Andrew Levan, stjörnufræðingur við Radboud-háskóla í Hollandi, sem er einn höfunda greinar um rannsókn á blossanum. Mögulega hvítur dvergur sem svarthol gleypti Upphaflega töldu stjörnufræðingarnir að blossarnir kæmu úr Vetrarbrautinni okkar. Framhaldsathuganir með VLT-sjónauka Evrópsku stjörnustöðvarinnar á suðurhveli (ESO) og Hubble-geimsjónaukanum leiddu hins vegar í ljós að uppruni þeirra væri líklega utan hennar í fleiri milljarða ljósára fjarlægð. Hvað gæti hafa valdið þessum langa og endurtekna blossa er enn algerlega á huldu. Hugsanlegt er að massamikil stjarna hafi sprungið en sú sprenging hefði þá verið ólík öllum öðrum sem stjörnufræðingar þekkja, að því er kemur fram í tilkynningu um uppgötvunina á vef ESO. Þá er mögulegt að blossarnir hafi myndast við það að svarthol reif í sig stjörnu. Til þess að skýra aðra eiginleika þeirra hefðu það þurft að vera óvenjuleg stjarna og enn óvenjulegra svarthol. Síðarnefnda skýringin er sú sem vísindamennirnir hallast helst að í augnablikinu. Það gæti þá hafa verið hvítur dvergur, leifar stjörnu á borð við sólina okkar, sem splundraðist í svonefndu millistóru svartholi sem myndaði blossana. Slík svarthol eru með á bilinu hundrað til hundrað þúsund sólmassa en langflest svarthol eru annað hvort mun massaminni eða massameiri en það. Lítið er sagt vitað um þessa tegund svarthola. Geimurinn Vísindi Mest lesið Útlit fyrir mestu snjókomu í október í manna minnum Innlent Erfitt að segja til um viðbrögð við nýjum faraldri miðað við Covid-viðbrögð Innlent Um 140 umsækjendur um alþjóðlega vernd týndir og eftirlýstir Innlent Allt að þriggja tíma bið í dekkjaskipti Innlent Matarbankar segjast ekki munu anna eftirspurninni Erlent Hófu ekki rannsókn á heimilisofbeldi fyrir misskilning Innlent Komu innlyksa mæðginum til bjargar í Landmannalaugum Innlent Garðheimar ljósið í myrkrinu við meinta gímaldsgötu Innlent Tilkynntu Terra og Kubb eftir fundi með sveitarfélögum Viðskipti innlent Gular viðvaranir vegna snjókomunnar suðvestantil Veður Fleiri fréttir Elsti forseti heims endurkjörinn í skugga mótmæla Jamaíka býr sig undir öflugasta fellibyl sem þangað hefur ratað Friður forsenda þess að erlent lið verði sent til Gasa Milei vann stórsigur í Argentínu Matarbankar segjast ekki munu anna eftirspurninni Aftökur á meintum smyglurum „ekki morð“ heldur „vörn við eitri“ Leit að flugvélinni horfnu engan árangur borið Ráðist að fjölmiðlafólki með ofbeldi og fúkyrðum Hundruðum gert að rýma vegna grjóthruns í Ósló Newsom íhugar forsetaframboð Allt undir hjá forsetanum hárprúða Óttast blóðbað við fall síðasta vígis stjórnarhersins í Darfur Bankaerfingi greiðir laun hermanna meðan ríkisstofnanir eru lokaðar Gómuðu aftur manninn sem þeir slepptu fyrir mistök Tveir handteknir vegna Louvre ránsins Leita Cessnu sem hvarf nærri Nuuk Segja „fljúgandi Chernobyl“ hafa flogið í fimmtán klukkustundir Hækkar tolla á kanadískar vörur vegna sjónvarpsauglýsingar Ýjar að annarri atrennu að forsetaembættinu Vinstrikonan umdeilda vann sannfærandi sigur á Írlandi Fyrrverandi drottning Taílands er látin Segir Trump vilja nýtt „eilífðarstríð“ Sakaðir um blekkingar vegna skipaganganna Fundu verksmiðju fyrir ólögleg þyngdarstjórnunarlyf Nota 130 milljón dala gjöf til að greiða hermönnum laun Bandaríkjamenn ræsa út stærsta flugmóðurskip heims Slepptu kynferðisbrotamanni fyrir mistök Fangelsaðir vegna íkveikju fyrir Wagner Vinstrikona gegn ESB og NATO líklegur næsti forseti Írlands Ætlar að flýta hernaðaruppbyggingu í Japan Sjá meira
Gammablossar eru öflugustu sprengingarnar í alheiminum. Þeir eiga sér stað þegar massamiklar stjörnur springa í tætlur sem sprengistjörnur þegar þær klára eldsneyti sitt eða þegar svarthol rífa þær á hol. Þessir blossar eru ákaflega skammlífir og vara í allt frá millísekúndum upp í nokkrar mínútur. Atburðurinn sem Fermi-gammageislasjónauki bandarísku geimvísindastofnunarinnar NASA greindi varð var við 2. júlí var hins vegar þreföld sprenging á nokkurra klukkustunda tímabili. Þegar vísindamenn lögðu yfir gögn frá öðrum sjónaukum kom í ljós að virknin hafði hafist næstum heilum degi áður en Fermi tók eftir honum. Sprengihrinan stóð þannig hundrað til þúsundfallt lengur en flestir gammablossar. „Það sem meira máli skiptir þá endurtaka gammablossar sig aldrei vegna þess að atburðurinn sem býr þá til er hamfarakenndur,“ segir Andrew Levan, stjörnufræðingur við Radboud-háskóla í Hollandi, sem er einn höfunda greinar um rannsókn á blossanum. Mögulega hvítur dvergur sem svarthol gleypti Upphaflega töldu stjörnufræðingarnir að blossarnir kæmu úr Vetrarbrautinni okkar. Framhaldsathuganir með VLT-sjónauka Evrópsku stjörnustöðvarinnar á suðurhveli (ESO) og Hubble-geimsjónaukanum leiddu hins vegar í ljós að uppruni þeirra væri líklega utan hennar í fleiri milljarða ljósára fjarlægð. Hvað gæti hafa valdið þessum langa og endurtekna blossa er enn algerlega á huldu. Hugsanlegt er að massamikil stjarna hafi sprungið en sú sprenging hefði þá verið ólík öllum öðrum sem stjörnufræðingar þekkja, að því er kemur fram í tilkynningu um uppgötvunina á vef ESO. Þá er mögulegt að blossarnir hafi myndast við það að svarthol reif í sig stjörnu. Til þess að skýra aðra eiginleika þeirra hefðu það þurft að vera óvenjuleg stjarna og enn óvenjulegra svarthol. Síðarnefnda skýringin er sú sem vísindamennirnir hallast helst að í augnablikinu. Það gæti þá hafa verið hvítur dvergur, leifar stjörnu á borð við sólina okkar, sem splundraðist í svonefndu millistóru svartholi sem myndaði blossana. Slík svarthol eru með á bilinu hundrað til hundrað þúsund sólmassa en langflest svarthol eru annað hvort mun massaminni eða massameiri en það. Lítið er sagt vitað um þessa tegund svarthola.
Geimurinn Vísindi Mest lesið Útlit fyrir mestu snjókomu í október í manna minnum Innlent Erfitt að segja til um viðbrögð við nýjum faraldri miðað við Covid-viðbrögð Innlent Um 140 umsækjendur um alþjóðlega vernd týndir og eftirlýstir Innlent Allt að þriggja tíma bið í dekkjaskipti Innlent Matarbankar segjast ekki munu anna eftirspurninni Erlent Hófu ekki rannsókn á heimilisofbeldi fyrir misskilning Innlent Komu innlyksa mæðginum til bjargar í Landmannalaugum Innlent Garðheimar ljósið í myrkrinu við meinta gímaldsgötu Innlent Tilkynntu Terra og Kubb eftir fundi með sveitarfélögum Viðskipti innlent Gular viðvaranir vegna snjókomunnar suðvestantil Veður Fleiri fréttir Elsti forseti heims endurkjörinn í skugga mótmæla Jamaíka býr sig undir öflugasta fellibyl sem þangað hefur ratað Friður forsenda þess að erlent lið verði sent til Gasa Milei vann stórsigur í Argentínu Matarbankar segjast ekki munu anna eftirspurninni Aftökur á meintum smyglurum „ekki morð“ heldur „vörn við eitri“ Leit að flugvélinni horfnu engan árangur borið Ráðist að fjölmiðlafólki með ofbeldi og fúkyrðum Hundruðum gert að rýma vegna grjóthruns í Ósló Newsom íhugar forsetaframboð Allt undir hjá forsetanum hárprúða Óttast blóðbað við fall síðasta vígis stjórnarhersins í Darfur Bankaerfingi greiðir laun hermanna meðan ríkisstofnanir eru lokaðar Gómuðu aftur manninn sem þeir slepptu fyrir mistök Tveir handteknir vegna Louvre ránsins Leita Cessnu sem hvarf nærri Nuuk Segja „fljúgandi Chernobyl“ hafa flogið í fimmtán klukkustundir Hækkar tolla á kanadískar vörur vegna sjónvarpsauglýsingar Ýjar að annarri atrennu að forsetaembættinu Vinstrikonan umdeilda vann sannfærandi sigur á Írlandi Fyrrverandi drottning Taílands er látin Segir Trump vilja nýtt „eilífðarstríð“ Sakaðir um blekkingar vegna skipaganganna Fundu verksmiðju fyrir ólögleg þyngdarstjórnunarlyf Nota 130 milljón dala gjöf til að greiða hermönnum laun Bandaríkjamenn ræsa út stærsta flugmóðurskip heims Slepptu kynferðisbrotamanni fyrir mistök Fangelsaðir vegna íkveikju fyrir Wagner Vinstrikona gegn ESB og NATO líklegur næsti forseti Írlands Ætlar að flýta hernaðaruppbyggingu í Japan Sjá meira