Fíknisjúkdómur – samfélagsleg ábyrgð sem við þurfum að takast á við Halldór Þór Svavarsson skrifar 18. ágúst 2025 11:31 Fíknisjúkdómur er einn af lífshættulegu langvinnu sjúkdómunum sem samfélagið okkar berst við – og við stöndum okkur ekki nógu vel. Þetta er sjúkdómur sem finnst allsstaðar, í öllum stéttum og aldurshópum. Samt höldum við áfram að láta fordóma og úrelta hugsun stjórna viðbrögðum okkar. Tölum hreint út: Á meðan við köllum fólk með fíknivanda „ruslalýð" í stað þess að viðurkenna að þetta eru einstaklingar með alvarlegan sjúkdóm, munum við ekki komast áfram. „Stríðið gegn fíkniefnum" – peningasóun á hæsta stigi Íslenska ríkið eyðir milljarða króna í þetta svokallaða „stríð gegn fíkniefnum". Lögreglan og tollurinn gera sitt besta – en hvað skilar þetta? Magn haldlagðra efna er aðeins dropi í hafið og eftirspurnin helst óbreytt. Þetta er einfalt markaðslögmál: þar sem eftirspurn er til staðar, finnur framboðið alltaf leið. Þessi nálgun – að einblína á framboðshliðina frekar en eftirspurnina – er ekki aðeins óskilvirk heldur gríðarlega dýr og beinlínis skaðleg. Hún viðheldur vítahring og kostar skattgreiðendur stórfé sem nýttist betur í raunverulegar lausnir. Heilbrigðismál, ekki glæpamál – er það ekki augljóst? Fíkn er sjúkdómur sem þarfnast meðferðar, ekki fangelsunar. Tími er kominn til að færa þennan málaflokk frá dómsmálaráðuneytinu yfir til heilbrigðisráðuneytisins. Þannig tryggjum við að þegar einhver er tilbúinn að fá hjálp, þá sé hún í boði strax. Í dag bíður fólk mánuðum saman eftir meðferðarplássi. Í þeirri bið hverfur oft glugginn þegar einstaklingurinn er tilbúinn til bata – og það sem verra er, sumir lifa biðina ekki af. Ef þetta væri krabbamein myndum við aldrei sætta okkur við slíkt – svo hvers vegna gerum við það þegar um fíkn er að ræða? Fjölskyldurnar sem gleymast Við megum ekki gleyma að í kringum hvern fíkil er fjölskylda sem gengur í gegnum helvíti. Makar, börn, foreldrar, systkini, afar og ömmur – allir horfa á ástvin sinn hverfa smátt og smátt, án þess að geta gert nokkuð fyrr en viðkomandi er sjálfur tilbúinn að þiggja hjálp. Þess vegna er svo mikilvægt að kerfið sé tilbúið þegar sá dagur kemur. Fjárhagslega skynsamt – ekki bara góðverk Að byggja upp öflug meðferðarúrræði og forvarnir er ekki eingöngu mannúðarmál – þetta er fjárhagslega skynsamt. Einstaklingur sem nær bata hættir að kosta samfélagið í afbrotum, heilbrigðisþjónustu og félagslegum stuðningi. Í staðinn verður hann virkur þátttakandi sem leggur sitt af mörkum – bæði fjárhagslega og félagslega. Hvað segir forgangsröðunin um okkur? Forgangsröðun endurspeglar gildi samfélagsins. Þegar við setjum milljarða í verkefni erlendis – hvort sem það eru stríðsátök, varnarsamstarf eða annað sem hefur lítil áhrif á daglegt líf hér heima – á sama tíma og við hunsum bráðavanda sem herjar á okkar eigið fólk, þá er eitthvað stórkostlega mikið að. Þetta er skakkt gildismat þar sem fjarlægir hagsmunir virðast vega þyngra en heilsa og velferð þeirra sem bera samfélagið uppi. Alþjóðleg þátttaka er mikilvæg, en hún má aldrei ganga fyrir lífi og heilsu eigin borgara. Að setja „súrefnisgrímuna" fyrst á okkar eigið fólk er ekki sjálfselska – það er skynsemi. Þetta er forsenda þess að við getum staðið undir skuldbindingum okkar til lengri tíma. Sinnum við ekki grunnþörfum hér heima, þá versnar allt annað líka – traustið á kerfinu minnkar, samheldnin veikist og kostnaðurinn við að bregðast of seint við verður margfalt meiri. Þegar við ákveðum hvert fjármagnið fer ættu heilbrigðiskerfið og úrræði fyrir fólk með fíkn að vera í forgangi. Þetta er ekki aðeins til að bjarga mannslífum – þetta er líka fjárhagslega skynsamlegt. Hver króna sem fer í árangursríka meðferð sparar tugi eða hundruð króna sem annars myndu enda hjá lögreglu, dómstólum, fangelsum, sjúkrahúsum og barnavernd. Í fjárlögum fyrir árið 2025 má gróflega áætla að íslenska ríkið ráðstafi um 176 milljörðum króna – nærri þremur fjórðu alls fjár sem fer í þennan málaflokk – til löggæslu, landhelgisgæslu og ákæruvalds, þ.e. til eftirlits, rannsóknar og refsivörslu vegna afbrota, þar á meðal fíkniefnamála. Á sama tíma fara um 59 milljarðar króna, eða einungis um fjórðungur, í lýðheilsuverkefni sem fela í sér meðferðarúrræði, forvarnir og önnur úrræði sem gætu raunverulega dregið úr eftirspurn eftir vímuefnum. Þetta þýðir að ríkið setur rúmlega þrisvar sinnum meira fjármagn í að elta afleiðingarnar en í að takast á við rót vandans. Tölurnar eru byggðar á Talnagögnum fjárlagafrumvarps 2025 á fjárlagavef Stjórnarráðsins og ber að taka fram að þetta er gróf áætlun, þar sem hluti lýðheilsuliða nær einnig til annarra verkefna. Engu að síður gefur þessi skipting til kynna hvaða nálgun stjórnvöld kjósa: refsingar og eftirlit umfram forvarnir og meðferð. Forgangsröðun er ekki bara spurning um peninga – hún er yfirlýsing um gildi samfélagsins. Hún sýnir hvaða mannslíf við teljum mikilvæg, hverjir eiga skilið annað tækifæri og hvaða þjáningar við viljum lina. Þegar við setjum fjármagn í ákveðin kerfi frekar en önnur, þá erum við óbeint að segja hvað og hverjir eru verðmætir í okkar samfélagi. Spurningin sem við stöndum frammi fyrir er einföld: Ætlum við að halda áfram að eyða fé skattgreiðenda í aðgerðir sem virka ekki, eða ætlum við að taka ábyrga ákvörðun um að fjárfesta í raunverulegum lausnum sem bæta líf fólks, draga úr þjáningum og styrkja samfélagið til framtíðar? Höfundur er í bata frá fíknisjúkdómi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fíkn Mest lesið Skattaferðalandið Ísland Björn Ragnarsson Skoðun Lýðræði eða hópeinelti? Margrét Pétursdóttir,Þórarinn Haraldsson,Þórdís Guðjónsdóttir,Sigurveig Benediktsdóttir Skoðun Öryggisgæslu í Mjódd, núna, takk fyrir! Helgi Áss Grétarsson Skoðun Erum við ennþá hrædd við Davíð Oddsson? Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Ríkisstjórnin ræðst gegn launafólki og atvinnulausum Finnbjörn A. Hermannson Skoðun Eru álverin á Íslandi útlensk? Guðríður Eldey Arnardóttir Skoðun Einkavæðing orkunnar, skattasniðganga og lífeyrissjóðir Ögmundur Jónasson Skoðun Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson Skoðun Skjáheimsókn getur dimmu í dagsljós breytt Auður Guðmundsdóttir Skoðun Saman getum við komið í veg fyrir slag Alma D. Möller Skoðun Skoðun Skoðun Borgarstefna kallar á aðgerðir og fjármagn Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Skjáheimsókn getur dimmu í dagsljós breytt Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru álverin á Íslandi útlensk? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Öryggisgæslu í Mjódd, núna, takk fyrir! Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Erum við ennþá hrædd við Davíð Oddsson? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Saman getum við komið í veg fyrir slag Alma D. Möller skrifar Skoðun Lýðræði eða hópeinelti? Margrét Pétursdóttir,Þórarinn Haraldsson,Þórdís Guðjónsdóttir,Sigurveig Benediktsdóttir skrifar Skoðun Blóðtaka er ekki landbúnaður Guðrún Scheving Thorsteinsson,Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Svar til stjórnunarlegs ábyrgðarmanns frá Keflavík Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórnin ræðst gegn launafólki og atvinnulausum Finnbjörn A. Hermannson skrifar Skoðun 764/O9A: Kannt þú að vernda barnið á netinu? Anna Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Opinberir starfsmenn kjósa síður áminningarskyldu Ísak Einar Rúnarsson skrifar Skoðun Einkavæðing orkunnar, skattasniðganga og lífeyrissjóðir Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Er gervigreindarprestur trúlaus eða trúaður? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Skattaferðalandið Ísland Björn Ragnarsson skrifar Skoðun Til hamingju Víkingur Heiðar! Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Sjálfbærni með í för – Vegagerðin stígur skref í átt að loftslagsvænni framkvæmdum Hólmfríður Bjarnadóttir skrifar Skoðun Þegar krónur skipta meira máli en velferð barna: Ástæður þess að enginn bauð í skólamáltíðir í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Líf eftir afplánun – þegar stuðningur gerir frelsið raunverulegt Steinunn Ósk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Á hvorum endanum viljum við byrja að skera af? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Þegar krónur skipta meira máli en velferð barna Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Bakslag í opinberri þróunarsamvinnu Gunnar Salvarsson skrifar Skoðun Fyrirmyndar forvarnarstefna í Mosfellsbæ Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun Hvernig léttum við daglega lífið þitt? Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Kína mun ekki bjarga Vesturlöndum að þessu sinni Sæþór Randalsson skrifar Skoðun Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson skrifar Skoðun Átta mýtur klesstar inn í raunveruleikann - hvað er satt og hvað er logið um gervigreindina? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Glerbrotin í ryksugupokanum Kristín Kolbrún Waage Kolbeinsdóttir skrifar Skoðun Túrverkir og hitakóf – má ræða það í vinnunni? Já endilega! Katrín Björg Ríkarðsdóttir skrifar Skoðun Draghi-skýrslan og veikleikar Íslands Pawel Bartoszek skrifar Sjá meira
Fíknisjúkdómur er einn af lífshættulegu langvinnu sjúkdómunum sem samfélagið okkar berst við – og við stöndum okkur ekki nógu vel. Þetta er sjúkdómur sem finnst allsstaðar, í öllum stéttum og aldurshópum. Samt höldum við áfram að láta fordóma og úrelta hugsun stjórna viðbrögðum okkar. Tölum hreint út: Á meðan við köllum fólk með fíknivanda „ruslalýð" í stað þess að viðurkenna að þetta eru einstaklingar með alvarlegan sjúkdóm, munum við ekki komast áfram. „Stríðið gegn fíkniefnum" – peningasóun á hæsta stigi Íslenska ríkið eyðir milljarða króna í þetta svokallaða „stríð gegn fíkniefnum". Lögreglan og tollurinn gera sitt besta – en hvað skilar þetta? Magn haldlagðra efna er aðeins dropi í hafið og eftirspurnin helst óbreytt. Þetta er einfalt markaðslögmál: þar sem eftirspurn er til staðar, finnur framboðið alltaf leið. Þessi nálgun – að einblína á framboðshliðina frekar en eftirspurnina – er ekki aðeins óskilvirk heldur gríðarlega dýr og beinlínis skaðleg. Hún viðheldur vítahring og kostar skattgreiðendur stórfé sem nýttist betur í raunverulegar lausnir. Heilbrigðismál, ekki glæpamál – er það ekki augljóst? Fíkn er sjúkdómur sem þarfnast meðferðar, ekki fangelsunar. Tími er kominn til að færa þennan málaflokk frá dómsmálaráðuneytinu yfir til heilbrigðisráðuneytisins. Þannig tryggjum við að þegar einhver er tilbúinn að fá hjálp, þá sé hún í boði strax. Í dag bíður fólk mánuðum saman eftir meðferðarplássi. Í þeirri bið hverfur oft glugginn þegar einstaklingurinn er tilbúinn til bata – og það sem verra er, sumir lifa biðina ekki af. Ef þetta væri krabbamein myndum við aldrei sætta okkur við slíkt – svo hvers vegna gerum við það þegar um fíkn er að ræða? Fjölskyldurnar sem gleymast Við megum ekki gleyma að í kringum hvern fíkil er fjölskylda sem gengur í gegnum helvíti. Makar, börn, foreldrar, systkini, afar og ömmur – allir horfa á ástvin sinn hverfa smátt og smátt, án þess að geta gert nokkuð fyrr en viðkomandi er sjálfur tilbúinn að þiggja hjálp. Þess vegna er svo mikilvægt að kerfið sé tilbúið þegar sá dagur kemur. Fjárhagslega skynsamt – ekki bara góðverk Að byggja upp öflug meðferðarúrræði og forvarnir er ekki eingöngu mannúðarmál – þetta er fjárhagslega skynsamt. Einstaklingur sem nær bata hættir að kosta samfélagið í afbrotum, heilbrigðisþjónustu og félagslegum stuðningi. Í staðinn verður hann virkur þátttakandi sem leggur sitt af mörkum – bæði fjárhagslega og félagslega. Hvað segir forgangsröðunin um okkur? Forgangsröðun endurspeglar gildi samfélagsins. Þegar við setjum milljarða í verkefni erlendis – hvort sem það eru stríðsátök, varnarsamstarf eða annað sem hefur lítil áhrif á daglegt líf hér heima – á sama tíma og við hunsum bráðavanda sem herjar á okkar eigið fólk, þá er eitthvað stórkostlega mikið að. Þetta er skakkt gildismat þar sem fjarlægir hagsmunir virðast vega þyngra en heilsa og velferð þeirra sem bera samfélagið uppi. Alþjóðleg þátttaka er mikilvæg, en hún má aldrei ganga fyrir lífi og heilsu eigin borgara. Að setja „súrefnisgrímuna" fyrst á okkar eigið fólk er ekki sjálfselska – það er skynsemi. Þetta er forsenda þess að við getum staðið undir skuldbindingum okkar til lengri tíma. Sinnum við ekki grunnþörfum hér heima, þá versnar allt annað líka – traustið á kerfinu minnkar, samheldnin veikist og kostnaðurinn við að bregðast of seint við verður margfalt meiri. Þegar við ákveðum hvert fjármagnið fer ættu heilbrigðiskerfið og úrræði fyrir fólk með fíkn að vera í forgangi. Þetta er ekki aðeins til að bjarga mannslífum – þetta er líka fjárhagslega skynsamlegt. Hver króna sem fer í árangursríka meðferð sparar tugi eða hundruð króna sem annars myndu enda hjá lögreglu, dómstólum, fangelsum, sjúkrahúsum og barnavernd. Í fjárlögum fyrir árið 2025 má gróflega áætla að íslenska ríkið ráðstafi um 176 milljörðum króna – nærri þremur fjórðu alls fjár sem fer í þennan málaflokk – til löggæslu, landhelgisgæslu og ákæruvalds, þ.e. til eftirlits, rannsóknar og refsivörslu vegna afbrota, þar á meðal fíkniefnamála. Á sama tíma fara um 59 milljarðar króna, eða einungis um fjórðungur, í lýðheilsuverkefni sem fela í sér meðferðarúrræði, forvarnir og önnur úrræði sem gætu raunverulega dregið úr eftirspurn eftir vímuefnum. Þetta þýðir að ríkið setur rúmlega þrisvar sinnum meira fjármagn í að elta afleiðingarnar en í að takast á við rót vandans. Tölurnar eru byggðar á Talnagögnum fjárlagafrumvarps 2025 á fjárlagavef Stjórnarráðsins og ber að taka fram að þetta er gróf áætlun, þar sem hluti lýðheilsuliða nær einnig til annarra verkefna. Engu að síður gefur þessi skipting til kynna hvaða nálgun stjórnvöld kjósa: refsingar og eftirlit umfram forvarnir og meðferð. Forgangsröðun er ekki bara spurning um peninga – hún er yfirlýsing um gildi samfélagsins. Hún sýnir hvaða mannslíf við teljum mikilvæg, hverjir eiga skilið annað tækifæri og hvaða þjáningar við viljum lina. Þegar við setjum fjármagn í ákveðin kerfi frekar en önnur, þá erum við óbeint að segja hvað og hverjir eru verðmætir í okkar samfélagi. Spurningin sem við stöndum frammi fyrir er einföld: Ætlum við að halda áfram að eyða fé skattgreiðenda í aðgerðir sem virka ekki, eða ætlum við að taka ábyrga ákvörðun um að fjárfesta í raunverulegum lausnum sem bæta líf fólks, draga úr þjáningum og styrkja samfélagið til framtíðar? Höfundur er í bata frá fíknisjúkdómi.
Lýðræði eða hópeinelti? Margrét Pétursdóttir,Þórarinn Haraldsson,Þórdís Guðjónsdóttir,Sigurveig Benediktsdóttir Skoðun
Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson Skoðun
Skoðun Lýðræði eða hópeinelti? Margrét Pétursdóttir,Þórarinn Haraldsson,Þórdís Guðjónsdóttir,Sigurveig Benediktsdóttir skrifar
Skoðun Sjálfbærni með í för – Vegagerðin stígur skref í átt að loftslagsvænni framkvæmdum Hólmfríður Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Þegar krónur skipta meira máli en velferð barna: Ástæður þess að enginn bauð í skólamáltíðir í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Líf eftir afplánun – þegar stuðningur gerir frelsið raunverulegt Steinunn Ósk Óskarsdóttir skrifar
Skoðun Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson skrifar
Skoðun Átta mýtur klesstar inn í raunveruleikann - hvað er satt og hvað er logið um gervigreindina? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Túrverkir og hitakóf – má ræða það í vinnunni? Já endilega! Katrín Björg Ríkarðsdóttir skrifar
Lýðræði eða hópeinelti? Margrét Pétursdóttir,Þórarinn Haraldsson,Þórdís Guðjónsdóttir,Sigurveig Benediktsdóttir Skoðun
Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson Skoðun