Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar 17. júlí 2025 12:03 Undanfarin misseri hefur því verið haldið fram af starfsfólki heilbrigðisstofnana hér á landi að notkun tóbakslauss nikótíns ein og sér leiði til alvarlegra langvinnra sjúkdóma. Þessar fullyrðingar eru ekki studdar af vísindalegum staðreyndum. Rannsóknir sýna að nikótín, þótt vissulega ávanabindandi sé, valdi ekki krabbameini, lungnasjúkdómum, hjartasjúkdómum eða heilablóðfalli. Þau hættulegu efni sem sígarettur innihalda, svo sem tjara, arsenik og önnur eiturefni í brennandi tóbaki, eru ábyrg fyrir þessum sjúkdómum, þegar þeir koma upp, ekki nikótínið eitt og sér. Nikótín sem verkfæri til skaðaminnkunar Í áratugi hefur tóbakslaust nikótín verið notað með góðum árangri í formi tyggjós eða plástra til að aðstoða fólk við að hætta að nota tóbak. Þetta hefur skilað mælanlega betri heilsu fólks og dregið úr tóbakstengdum sjúkdómum. Dæmi má taka frá Svíþjóð þar sem nýgengi krabbameins meðal karla hefur dregist saman á sama tíma og reykingar hafa minnkað verulega. Alþjóðleg heilbrigðisvísindasamfélög, heilbrigðisstofnanir og krabbameinssamtök eru samhljóða í þeirri skoðun að verulegur munur sé bæði á stigi og eðli áhættunnar við að reykja sígarettur og nota tóbakslausar nikótínvörur svo sem rafrettur og nikótínpúða. Rannsóknir benda jafnframt til þess að þessar vörur séu svipað skaðlitlar og tóbakslaus nikótínlyf, sem þegar eru samþykkt sem heilbrigðisvörur. Samfélagslegur ávinningur staðreyndanna Samkvæmt nýlegri skýrslu frá Norrænu velferðarmiðstöðinni nota um 33% íslenskra ungmenna á aldrinum 18–24 ára tóbakslausa nikótínpúða, sem er hæsta hlutfall meðal Norðurlandanna. Á hinn bóginn er tóbaksnotkun meðal ungs fólks á Íslandi með því lægsta sem þekkist í þessum löndum. Á síðasta ári var Svíþjóð fyrsta landið til þess að ná því markmiði að geta talist reyklaust með reykingartíðni undir 5%, sem er viðmið sett er af Alþjóðlegu Heilbrigðisstofnuninni. Ísland getur gert ennþá betur og orðið fyrsta tóbakslausa landið, þar sem reykingar mælast nú 5,6% og hlutfall þeirra sem tekur tóbak í vör er 1,3%. Samkvæmt niðurstöðum rannsóknar Lýðheilsustofnunar Noregs (Folkehelseinstituttet) frá 2019 leiðir færsla frá tóbaksreykingum yfir í skaðaminni nikótínvörur til umtalsverðs ávinnings fyrir heilsu samfélagsins í heild. Í skýrslunni er jafnframt hvatt til sérstakrar rannsóknar á tregðu heilbrigðisyfirvalda til að leiðrétta algengan misskilning um hættu slíkrar notkunar, þar sem yfirvöld viti að villandi upplýsingagjöf hafi verið við lýði um langa hríð. Tóbakslausar vörur eru ekki tóbak – lagaleg aðgreining nauðsynleg Ljóst er að rafrettur og nikótínpúðar innihalda ekki tóbak og ættu því ekki að falla undir sömu skilgreiningu og tóbak í lögum. Að setja slíkar vörur undir sama hatt og brennanlegt tóbak eða munntóbak er ekki aðeins villandi heldur getur það dregið úr árangri skaðaminnkunar í samfélaginu. Slík skekkja í löggjöf getur einnig leitt til þess að einstaklingar sem treysta á nikótínlausar vörur til að komast út úr reykingum, missi aðgengi að þeim. Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) hvetur aðildarríki sín til að hækka skatta á tóbak, áfengi og sykraða drykki um 50% eða meira til að draga úr heilsufarslegum skaða og bæta lýðheilsu. Engin slík hvatning var sett fram varðandi tóbakslausar nikótínvörur, og gera má ráð fyrir að það undirstriki þá afstöðu stofnunarinnar að slíkar vörur falli ekki undir sama flokk og hefðbundið tóbak. Áskorun til stjórnvalda Bann við markaðssetningu til barna er þegar í gildi. Allar umbúðir þurfa að fara í gegnum umsóknarferli og þarfnast samþykkis opinbers eftirlitsaðila áður en þær eru markaðssettar. Það sem vantar hins vegar upp á í dag er virkt, árangursdrifið og gagnsætt eftirlit sem tryggir að tilgangur laganna: að vernda börn og ungmenni, nái fram að ganga í reynd. Ég skora á heilbrigðisráðuneytið að grípa til aðgerða: styrkja eftirfylgni, skilgreina verkferla og tryggja að eftirlitsaðilar hafi nauðsynlegar heimildir, úrræði og ábyrgð til að framfylgja lögunum. Það er ekki ásættanlegt að vernd barna byggi á góðum fyrirætlunum en veikburða framkvæmd. Jafnframt hvet ég stjórnvöld og Landlæknisembættið til að ráðast í óháða, gagnsæja og faglega úttekt á áhrifum tóbakslausra nikótínvara á neytendur tóbaks á Íslandi. Slík greining sem byggir á staðreyndum, ekki hræðsluáróðri ætti að leggja mat á raunverulegan samfélagslegan og efnahagslegan ávinning skaðaminnkandi leiða. Ef niðurstöður sýna að slíkar vörur hjálpa fólki að hætta að nota tóbaksvörur, ættu stjórnvöld að nýta þær sem tæki í baráttunni við tóbakið – ekki bæla þær niður með geðþóttaákvörðunum. Að setja allar tóbakslausar nikótínvörur undir sama hatt og tóbak, eins og núverandi tillögur heilbrigðisráðherra gefa til kynna, væri bæði skaðlegt og ábyrgðarlaust því margir, sem áður voru háðir tóbaki, treysta á tóbakslausar nikótínvörur til þess að bæta líf sitt og heilsu. Fyrirhugaðar lagabreytingar heilbrigðisstjórnvalda og Landlæknisembættis gætu nefnilega hindrað fólk í að losna við tóbakið, skaðlegasta neysluformið. Gerum Ísland tóbakslaust! Höfundur er eigandi Duflands heildsölu, sem selur nikótínvörur. Heimildir: https://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/2020-0152.pdf https://radio4.dk/podcasts/radio4-morgen/tirsdag-d-12-november-kl-6-7 https://www.bt.dk/debat/joachim-b-vrider-armen-om-paa-kraeftens-bekaempelse-hvorfor-siger-i-ikke-det-her?gaa_at=eafs&gaa_n=ASWzDAindYNKmHQhO6m-mT2LXG3z_EOKgsNS0xRxqRTLoYntQ7wjssHZDAV3&gaa_ts=6840432b&gaa_sig=lHqz9Hlf51YyI5Qf6aJ31moLqQAPeNoP1X2a82PI421liODVxdce-Q1Uk6TyWNmlZoGQ5l3gDC92RHfatHr5rg%3D%3D https://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/causes-of-cancer/smoking-and-cancer/is-vaping-harmful https://www.nhs.uk/better-health/quit-smoking/ready-to-quit-smoking/vaping-to-quit-smoking/ https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34034614/ httphttps://snusforumet.se/en/eu-tobacco-mortality-snus-a-major-factor-behind-swedens-low-rates/s://www.swedishmatch.com/Snus-and-health/Research-on-snus/Cancer/ https://pharmaceutical-journal.com/article/opinion/swedish-men-can-thank-snus-for-health https://nordicwelfare.org/publikationer/use-of-nicotine-products-among-youth-in-the-nordic-and-baltic-countries-an-overview/ Heimild: WHO – RÚV frétt 13. júlí 2025 Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Nikótínpúðar Tóbak Mest lesið Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson Skoðun Skoðun Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Sjá meira
Undanfarin misseri hefur því verið haldið fram af starfsfólki heilbrigðisstofnana hér á landi að notkun tóbakslauss nikótíns ein og sér leiði til alvarlegra langvinnra sjúkdóma. Þessar fullyrðingar eru ekki studdar af vísindalegum staðreyndum. Rannsóknir sýna að nikótín, þótt vissulega ávanabindandi sé, valdi ekki krabbameini, lungnasjúkdómum, hjartasjúkdómum eða heilablóðfalli. Þau hættulegu efni sem sígarettur innihalda, svo sem tjara, arsenik og önnur eiturefni í brennandi tóbaki, eru ábyrg fyrir þessum sjúkdómum, þegar þeir koma upp, ekki nikótínið eitt og sér. Nikótín sem verkfæri til skaðaminnkunar Í áratugi hefur tóbakslaust nikótín verið notað með góðum árangri í formi tyggjós eða plástra til að aðstoða fólk við að hætta að nota tóbak. Þetta hefur skilað mælanlega betri heilsu fólks og dregið úr tóbakstengdum sjúkdómum. Dæmi má taka frá Svíþjóð þar sem nýgengi krabbameins meðal karla hefur dregist saman á sama tíma og reykingar hafa minnkað verulega. Alþjóðleg heilbrigðisvísindasamfélög, heilbrigðisstofnanir og krabbameinssamtök eru samhljóða í þeirri skoðun að verulegur munur sé bæði á stigi og eðli áhættunnar við að reykja sígarettur og nota tóbakslausar nikótínvörur svo sem rafrettur og nikótínpúða. Rannsóknir benda jafnframt til þess að þessar vörur séu svipað skaðlitlar og tóbakslaus nikótínlyf, sem þegar eru samþykkt sem heilbrigðisvörur. Samfélagslegur ávinningur staðreyndanna Samkvæmt nýlegri skýrslu frá Norrænu velferðarmiðstöðinni nota um 33% íslenskra ungmenna á aldrinum 18–24 ára tóbakslausa nikótínpúða, sem er hæsta hlutfall meðal Norðurlandanna. Á hinn bóginn er tóbaksnotkun meðal ungs fólks á Íslandi með því lægsta sem þekkist í þessum löndum. Á síðasta ári var Svíþjóð fyrsta landið til þess að ná því markmiði að geta talist reyklaust með reykingartíðni undir 5%, sem er viðmið sett er af Alþjóðlegu Heilbrigðisstofnuninni. Ísland getur gert ennþá betur og orðið fyrsta tóbakslausa landið, þar sem reykingar mælast nú 5,6% og hlutfall þeirra sem tekur tóbak í vör er 1,3%. Samkvæmt niðurstöðum rannsóknar Lýðheilsustofnunar Noregs (Folkehelseinstituttet) frá 2019 leiðir færsla frá tóbaksreykingum yfir í skaðaminni nikótínvörur til umtalsverðs ávinnings fyrir heilsu samfélagsins í heild. Í skýrslunni er jafnframt hvatt til sérstakrar rannsóknar á tregðu heilbrigðisyfirvalda til að leiðrétta algengan misskilning um hættu slíkrar notkunar, þar sem yfirvöld viti að villandi upplýsingagjöf hafi verið við lýði um langa hríð. Tóbakslausar vörur eru ekki tóbak – lagaleg aðgreining nauðsynleg Ljóst er að rafrettur og nikótínpúðar innihalda ekki tóbak og ættu því ekki að falla undir sömu skilgreiningu og tóbak í lögum. Að setja slíkar vörur undir sama hatt og brennanlegt tóbak eða munntóbak er ekki aðeins villandi heldur getur það dregið úr árangri skaðaminnkunar í samfélaginu. Slík skekkja í löggjöf getur einnig leitt til þess að einstaklingar sem treysta á nikótínlausar vörur til að komast út úr reykingum, missi aðgengi að þeim. Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) hvetur aðildarríki sín til að hækka skatta á tóbak, áfengi og sykraða drykki um 50% eða meira til að draga úr heilsufarslegum skaða og bæta lýðheilsu. Engin slík hvatning var sett fram varðandi tóbakslausar nikótínvörur, og gera má ráð fyrir að það undirstriki þá afstöðu stofnunarinnar að slíkar vörur falli ekki undir sama flokk og hefðbundið tóbak. Áskorun til stjórnvalda Bann við markaðssetningu til barna er þegar í gildi. Allar umbúðir þurfa að fara í gegnum umsóknarferli og þarfnast samþykkis opinbers eftirlitsaðila áður en þær eru markaðssettar. Það sem vantar hins vegar upp á í dag er virkt, árangursdrifið og gagnsætt eftirlit sem tryggir að tilgangur laganna: að vernda börn og ungmenni, nái fram að ganga í reynd. Ég skora á heilbrigðisráðuneytið að grípa til aðgerða: styrkja eftirfylgni, skilgreina verkferla og tryggja að eftirlitsaðilar hafi nauðsynlegar heimildir, úrræði og ábyrgð til að framfylgja lögunum. Það er ekki ásættanlegt að vernd barna byggi á góðum fyrirætlunum en veikburða framkvæmd. Jafnframt hvet ég stjórnvöld og Landlæknisembættið til að ráðast í óháða, gagnsæja og faglega úttekt á áhrifum tóbakslausra nikótínvara á neytendur tóbaks á Íslandi. Slík greining sem byggir á staðreyndum, ekki hræðsluáróðri ætti að leggja mat á raunverulegan samfélagslegan og efnahagslegan ávinning skaðaminnkandi leiða. Ef niðurstöður sýna að slíkar vörur hjálpa fólki að hætta að nota tóbaksvörur, ættu stjórnvöld að nýta þær sem tæki í baráttunni við tóbakið – ekki bæla þær niður með geðþóttaákvörðunum. Að setja allar tóbakslausar nikótínvörur undir sama hatt og tóbak, eins og núverandi tillögur heilbrigðisráðherra gefa til kynna, væri bæði skaðlegt og ábyrgðarlaust því margir, sem áður voru háðir tóbaki, treysta á tóbakslausar nikótínvörur til þess að bæta líf sitt og heilsu. Fyrirhugaðar lagabreytingar heilbrigðisstjórnvalda og Landlæknisembættis gætu nefnilega hindrað fólk í að losna við tóbakið, skaðlegasta neysluformið. Gerum Ísland tóbakslaust! Höfundur er eigandi Duflands heildsölu, sem selur nikótínvörur. Heimildir: https://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/2020-0152.pdf https://radio4.dk/podcasts/radio4-morgen/tirsdag-d-12-november-kl-6-7 https://www.bt.dk/debat/joachim-b-vrider-armen-om-paa-kraeftens-bekaempelse-hvorfor-siger-i-ikke-det-her?gaa_at=eafs&gaa_n=ASWzDAindYNKmHQhO6m-mT2LXG3z_EOKgsNS0xRxqRTLoYntQ7wjssHZDAV3&gaa_ts=6840432b&gaa_sig=lHqz9Hlf51YyI5Qf6aJ31moLqQAPeNoP1X2a82PI421liODVxdce-Q1Uk6TyWNmlZoGQ5l3gDC92RHfatHr5rg%3D%3D https://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/causes-of-cancer/smoking-and-cancer/is-vaping-harmful https://www.nhs.uk/better-health/quit-smoking/ready-to-quit-smoking/vaping-to-quit-smoking/ https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34034614/ httphttps://snusforumet.se/en/eu-tobacco-mortality-snus-a-major-factor-behind-swedens-low-rates/s://www.swedishmatch.com/Snus-and-health/Research-on-snus/Cancer/ https://pharmaceutical-journal.com/article/opinion/swedish-men-can-thank-snus-for-health https://nordicwelfare.org/publikationer/use-of-nicotine-products-among-youth-in-the-nordic-and-baltic-countries-an-overview/ Heimild: WHO – RÚV frétt 13. júlí 2025
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun