5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar 3. júlí 2025 06:02 Við höfum þegar rætt hvernig gervigreind getur létt á óbærilegu álagi af kennurum, hvernig hún getur opnað dyr að einstaklingsmiðuðu námi fyrir hvern einasta nemanda og jafnað leikinn milli þéttbýlis og dreifbýlis. Við höfum einnig farið yfir mikilvægi áhættustýringar til að tryggja öryggi og siðferði. En spurningin sem brennur á vörum okkar nú er: Hvernig förum við úr hugmyndum í framkvæmd? Hvernig breytum við þessari sýn í raunveruleika í íslenskum skólum? Ísland getur og á að verða í fararbroddi í nýtingu gervigreindar í menntun. Við erum smá, tæknivædd og sveigjanleg þjóð með sterkt opinbert skólakerfi. Þessi eiginleiki gerir Ísland að kjörnum framverði í menntabyltingu með gervigreind. En til að nýta þetta tækifæri þurfum við meira en bara góðan vilja; við þurfum samræmda og markvissa áætlun. Aðgerðir einstakra sveitarfélaga eða skóla eru góðra gjalda verðar, en til að ná raunverulegum, jöfnum árangri á landsvísu þarf samstillt átak. Hér er drög að 5 ára vegvísi sem gæti stýrt innleiðingu gervigreindar í íslenska grunnskólakerfið, frá fyrstu tilraunum til fullrar samþættingar. Ár 1: Grunnurinn lagður – Fyrsta skrefið skiptir máli (2025-2026) Fyrsta árið leggjum við traustan grunn og byggjum upp sameiginlegan skilning. 1.1 Stofnun Verkteymis: Mennta- og barnamálaráðuneytið, í samvinnu við Samband íslenskra sveitarfélaga, stofnar landsbundið verkefnateymi um gervigreind í menntun. Í teyminu sitja kennarar, skólastjórnendur, tæknisérfræðingar, persónuverndarfulltrúar og fulltrúar frá háskólasamfélaginu. Hlutverk þeirra er að draga fram framtíðarsýn og setja skýr markmið. 1.2 Stefnumótun og Siðareglur: Þetta teymi semur skýrar leiðbeiningar um notkun gervigreindar sem nær yfir persónuvernd, siðferði, ábyrgð og gagnsemi. Byggt er á finnsku og evrópsku fordæmi. Áhersla er lögð á að byggja traust og draga úr ótta. 1.3 Tilraunaverkefni (Pilots) – Markviss lærdómur: Valdir eru fáir "tilraunaskólar" á ólíkum svæðum (t.d. í Reykjavík, á landsbyggðinni og skóli með hátt hlutfall nemenda af erlendum uppruna). Hver skóli prófar afmarkaða lausn, t.d. aðlögunarhæfan stærðfræðihugbúnað, gervigreindarlestrarþjálfara eða gervigreind í stjórnun. Lykilatriðið er að safna gögnum og reynslu. 1.4 Þjálfun og gervigreindarlæsi: Byrjað er að halda vinnustofur og fræðslufundi fyrir skólastjórnendur og kennara um hvað gervigreind er, hvernig hún er notuð erlendis og hvaða tækifæri og áhættur felast í henni. Markmiðið er að afmýta tæknina og byggja upp almennt gervigreindarlæsi. Afrakstur árs 1: Verkefnateymi í fullum gangi. Skýrar siðareglur. Tilraunaskólar hafið innleiðingu; Grunngögn um kennsluálag og námsárangri safnað. Ár 2-3: Útfærsla og skölun – Byggjum á árangri, stig af stigi (2026-2028) Á þessum árum er komið að því að taka það sem virkaði í tilraunaverkefnunum og dreifa því til fleiri. 2.1 Mat á árangri tilraunaverkefna: Niðurstöður tilraunaverkefna eru ítarlega greindar. Hvaða tæki skiluðu mestum árangri? Hvaða áskoranir komu upp? Skýrsla er gefin út og kynnt fyrir öllu skólasamfélaginu til að byggja upp traust. 2.2 Stigvaxandi innleiðing: Byrjað er að innleiða bestu lausnirnar í fleiri skólum, t.d. öllum skólum á tilteknu landsvæði eða fyrir ákveðinn árgang á landsvísu. Innleiðingarhraði ræðst af niðurstöðum og viðbrögðum. 2.3 Öflug endurmenntun og stuðningur: Komið er á fót samræmdu endurmenntunarkerfi fyrir kennara. Kennarar í tilraunaskólum verða leiðbeinendur fyrir aðra. Áhersla er lögð á hagnýta notkun gervigreindar í kennslufræði og hvernig á að nýta gögnin sem hún býr til. 2.4 Innviðir og tækjabúnaður: Metið er hvernig núverandi tæknilegir innviðir styðja við víðtæka innleiðingu. Farið er í nauðsynlegar uppfærslur á netkerfum og tryggt að allir nemendur hafi aðgang að viðeigandi tækjum. Afrakstur ára 2-3: Meiri hluti skóla er farinn að nýta gervigreind á einhvern hátt; mælanlegur ávinningur í kennsluálagi og námsárangri byrjar að koma fram; stór hópur kennara hefur fengið þjálfun. Ár 4-5: Samþætting og hámörkun – Gervigreindin sem eðlilegur samstarfsaðili (2028-2030) Nú er gervigreind orðin sjálfsagður hluti af skólastarfinu. Áherslan færist frá innleiðingu yfir í stöðugar umbætur og nýsköpun. 3.1 Full samþætting: Gervigreindartæki eru orðin eðlilegur hluti af daglegu starfi kennara og nemenda. Nám í stafrænu læsi fyrir nemendur inniheldur nú ítarlega fræðslu um gervigreind – hvað hún er, hvernig hún virkar og hvernig á að nota hana á ábyrgan hátt. 3.2 Háþróuð notkun: Könnuð eru ný tækifæri. Til dæmis notkun gervigreindar til að greina þróun nemendahópa yfir lengri tíma, persónulega leiðsögn í náms- og starfsvali, eða jafnvel nýstárleg forrit í skapandi greinum. 3.3 Stöðug umbót og nýsköpun: Komið er á fót kerfi fyrir stöðugt eftirlit með árangri gervigreindarlausna og reglulega endurskoðun á stefnu og verklagi. Fylgst er með alþjóðlegri þróun og nýjar, áhugaverðar lausnir prófaðar. 3.4 Sjálfbær fjármögnun: Tryggt er að fjármögnun fyrir gervigreindartæki, þjálfun og viðhald sé orðin fastur liður í fjárhagsáætlunum, fremur en að vera háð tímabundnum styrkjum. Afrakstur ára 4-5: Gervigreind er orðin órjúfanlegur hluti af skólastarfinu. Mælanlegur ávinningur í námsárangri, jöfnuði og starfsánægju kennara er sýnilegur. Ísland er orðið fyrirmynd í ábyrgri innleiðingu gervigreindar í menntun. Helstu áherslur vegvísisins: Forysta og stefna: Landsbundin stefnumótun er nauðsynleg til að forðast ójöfnuð. Þjálfun og færni: Kennarar verða að vera reiðubúnir til að nýta tæknina. Gagnsæi og ábyrgð: Skýrar reglur um notkun gagna og reiknirita. Fasaskipt innleiðing: Byrjað smátt, lært af reynslu og skalast upp. Samvinna: Milli ráðuneyta, sveitarfélaga, skóla og foreldra. Ákall til forystu Innleiðing gervigreindar er ekki verkefni sem lýkur heldur stöðugt ferli. Menntabylting gervigreindar er hafin. Ábyrgðin á því að Ísland verði ekki undir í þeirri vegferð hvílir nú á okkar herðum. Með sameinuðu átaki ráðuneyta, sveitarfélaga, skóla og foreldra getum við tryggt að íslenski skólinn verði ekki aðeins tæknivæddur, heldur áfram í fararbroddi hvað varðar jöfnuð, ágæti og námsgleði fyrir alla. Spurningin er ekki hvort við tökum þetta skref, heldur hvenær við tökum það með fullum krafti og sameiginlegri sýn. Eða að við sem sættum okkur ekki við að Ísland dragist aftur úr og verði stafræn nýlenda þar sem börnin okkar og barnabörn nýta gervigreindina til að gera hlutina fyrir sig og verða stafrænir neytendur en ekki frumkvöðlar, fyrirmyndir og hamingjusamt fullorðið fólk, tökum málin í okkar hendur og stofnum okkar eigin skóla, skóla framtíðarinnar, og skiljum þannig önnur börn eftir, en viljum við það? En kannski er það það sem þarf til að ýta við stjórnvöldum. Fyrir mér er svarið einfalt, tækifæri stjórnvalda er núna, annars munum við gera þetta sjálf. Höfundur er ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Björgmundur Örn Guðmundsson Mest lesið Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason Skoðun Skoðun Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson skrifar Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson skrifar Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason skrifar Skoðun Áfram gakk – með kerfisgalla í bakpokanum Harpa Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson skrifar Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Sótt að réttindum kvenna — núna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson skrifar Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Sjá meira
Við höfum þegar rætt hvernig gervigreind getur létt á óbærilegu álagi af kennurum, hvernig hún getur opnað dyr að einstaklingsmiðuðu námi fyrir hvern einasta nemanda og jafnað leikinn milli þéttbýlis og dreifbýlis. Við höfum einnig farið yfir mikilvægi áhættustýringar til að tryggja öryggi og siðferði. En spurningin sem brennur á vörum okkar nú er: Hvernig förum við úr hugmyndum í framkvæmd? Hvernig breytum við þessari sýn í raunveruleika í íslenskum skólum? Ísland getur og á að verða í fararbroddi í nýtingu gervigreindar í menntun. Við erum smá, tæknivædd og sveigjanleg þjóð með sterkt opinbert skólakerfi. Þessi eiginleiki gerir Ísland að kjörnum framverði í menntabyltingu með gervigreind. En til að nýta þetta tækifæri þurfum við meira en bara góðan vilja; við þurfum samræmda og markvissa áætlun. Aðgerðir einstakra sveitarfélaga eða skóla eru góðra gjalda verðar, en til að ná raunverulegum, jöfnum árangri á landsvísu þarf samstillt átak. Hér er drög að 5 ára vegvísi sem gæti stýrt innleiðingu gervigreindar í íslenska grunnskólakerfið, frá fyrstu tilraunum til fullrar samþættingar. Ár 1: Grunnurinn lagður – Fyrsta skrefið skiptir máli (2025-2026) Fyrsta árið leggjum við traustan grunn og byggjum upp sameiginlegan skilning. 1.1 Stofnun Verkteymis: Mennta- og barnamálaráðuneytið, í samvinnu við Samband íslenskra sveitarfélaga, stofnar landsbundið verkefnateymi um gervigreind í menntun. Í teyminu sitja kennarar, skólastjórnendur, tæknisérfræðingar, persónuverndarfulltrúar og fulltrúar frá háskólasamfélaginu. Hlutverk þeirra er að draga fram framtíðarsýn og setja skýr markmið. 1.2 Stefnumótun og Siðareglur: Þetta teymi semur skýrar leiðbeiningar um notkun gervigreindar sem nær yfir persónuvernd, siðferði, ábyrgð og gagnsemi. Byggt er á finnsku og evrópsku fordæmi. Áhersla er lögð á að byggja traust og draga úr ótta. 1.3 Tilraunaverkefni (Pilots) – Markviss lærdómur: Valdir eru fáir "tilraunaskólar" á ólíkum svæðum (t.d. í Reykjavík, á landsbyggðinni og skóli með hátt hlutfall nemenda af erlendum uppruna). Hver skóli prófar afmarkaða lausn, t.d. aðlögunarhæfan stærðfræðihugbúnað, gervigreindarlestrarþjálfara eða gervigreind í stjórnun. Lykilatriðið er að safna gögnum og reynslu. 1.4 Þjálfun og gervigreindarlæsi: Byrjað er að halda vinnustofur og fræðslufundi fyrir skólastjórnendur og kennara um hvað gervigreind er, hvernig hún er notuð erlendis og hvaða tækifæri og áhættur felast í henni. Markmiðið er að afmýta tæknina og byggja upp almennt gervigreindarlæsi. Afrakstur árs 1: Verkefnateymi í fullum gangi. Skýrar siðareglur. Tilraunaskólar hafið innleiðingu; Grunngögn um kennsluálag og námsárangri safnað. Ár 2-3: Útfærsla og skölun – Byggjum á árangri, stig af stigi (2026-2028) Á þessum árum er komið að því að taka það sem virkaði í tilraunaverkefnunum og dreifa því til fleiri. 2.1 Mat á árangri tilraunaverkefna: Niðurstöður tilraunaverkefna eru ítarlega greindar. Hvaða tæki skiluðu mestum árangri? Hvaða áskoranir komu upp? Skýrsla er gefin út og kynnt fyrir öllu skólasamfélaginu til að byggja upp traust. 2.2 Stigvaxandi innleiðing: Byrjað er að innleiða bestu lausnirnar í fleiri skólum, t.d. öllum skólum á tilteknu landsvæði eða fyrir ákveðinn árgang á landsvísu. Innleiðingarhraði ræðst af niðurstöðum og viðbrögðum. 2.3 Öflug endurmenntun og stuðningur: Komið er á fót samræmdu endurmenntunarkerfi fyrir kennara. Kennarar í tilraunaskólum verða leiðbeinendur fyrir aðra. Áhersla er lögð á hagnýta notkun gervigreindar í kennslufræði og hvernig á að nýta gögnin sem hún býr til. 2.4 Innviðir og tækjabúnaður: Metið er hvernig núverandi tæknilegir innviðir styðja við víðtæka innleiðingu. Farið er í nauðsynlegar uppfærslur á netkerfum og tryggt að allir nemendur hafi aðgang að viðeigandi tækjum. Afrakstur ára 2-3: Meiri hluti skóla er farinn að nýta gervigreind á einhvern hátt; mælanlegur ávinningur í kennsluálagi og námsárangri byrjar að koma fram; stór hópur kennara hefur fengið þjálfun. Ár 4-5: Samþætting og hámörkun – Gervigreindin sem eðlilegur samstarfsaðili (2028-2030) Nú er gervigreind orðin sjálfsagður hluti af skólastarfinu. Áherslan færist frá innleiðingu yfir í stöðugar umbætur og nýsköpun. 3.1 Full samþætting: Gervigreindartæki eru orðin eðlilegur hluti af daglegu starfi kennara og nemenda. Nám í stafrænu læsi fyrir nemendur inniheldur nú ítarlega fræðslu um gervigreind – hvað hún er, hvernig hún virkar og hvernig á að nota hana á ábyrgan hátt. 3.2 Háþróuð notkun: Könnuð eru ný tækifæri. Til dæmis notkun gervigreindar til að greina þróun nemendahópa yfir lengri tíma, persónulega leiðsögn í náms- og starfsvali, eða jafnvel nýstárleg forrit í skapandi greinum. 3.3 Stöðug umbót og nýsköpun: Komið er á fót kerfi fyrir stöðugt eftirlit með árangri gervigreindarlausna og reglulega endurskoðun á stefnu og verklagi. Fylgst er með alþjóðlegri þróun og nýjar, áhugaverðar lausnir prófaðar. 3.4 Sjálfbær fjármögnun: Tryggt er að fjármögnun fyrir gervigreindartæki, þjálfun og viðhald sé orðin fastur liður í fjárhagsáætlunum, fremur en að vera háð tímabundnum styrkjum. Afrakstur ára 4-5: Gervigreind er orðin órjúfanlegur hluti af skólastarfinu. Mælanlegur ávinningur í námsárangri, jöfnuði og starfsánægju kennara er sýnilegur. Ísland er orðið fyrirmynd í ábyrgri innleiðingu gervigreindar í menntun. Helstu áherslur vegvísisins: Forysta og stefna: Landsbundin stefnumótun er nauðsynleg til að forðast ójöfnuð. Þjálfun og færni: Kennarar verða að vera reiðubúnir til að nýta tæknina. Gagnsæi og ábyrgð: Skýrar reglur um notkun gagna og reiknirita. Fasaskipt innleiðing: Byrjað smátt, lært af reynslu og skalast upp. Samvinna: Milli ráðuneyta, sveitarfélaga, skóla og foreldra. Ákall til forystu Innleiðing gervigreindar er ekki verkefni sem lýkur heldur stöðugt ferli. Menntabylting gervigreindar er hafin. Ábyrgðin á því að Ísland verði ekki undir í þeirri vegferð hvílir nú á okkar herðum. Með sameinuðu átaki ráðuneyta, sveitarfélaga, skóla og foreldra getum við tryggt að íslenski skólinn verði ekki aðeins tæknivæddur, heldur áfram í fararbroddi hvað varðar jöfnuð, ágæti og námsgleði fyrir alla. Spurningin er ekki hvort við tökum þetta skref, heldur hvenær við tökum það með fullum krafti og sameiginlegri sýn. Eða að við sem sættum okkur ekki við að Ísland dragist aftur úr og verði stafræn nýlenda þar sem börnin okkar og barnabörn nýta gervigreindina til að gera hlutina fyrir sig og verða stafrænir neytendur en ekki frumkvöðlar, fyrirmyndir og hamingjusamt fullorðið fólk, tökum málin í okkar hendur og stofnum okkar eigin skóla, skóla framtíðarinnar, og skiljum þannig önnur börn eftir, en viljum við það? En kannski er það það sem þarf til að ýta við stjórnvöldum. Fyrir mér er svarið einfalt, tækifæri stjórnvalda er núna, annars munum við gera þetta sjálf. Höfundur er ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind.
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar
Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar
Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun