Klóra sér í kollinum yfir stórri reikistjörnu á braut um litla stjörnu Kjartan Kjartansson skrifar 6. júní 2025 10:49 Teikning listamanns af gasrisanum á braut um rauða dverginn TOI-6894. Parið er í stjörnumerkinu ljóninu, um 240 ljósárum frá jörðinni. Rannsóknir á því voru gerðar með TESS-geimsjónauka NASA og VLT-sjónauka Evrópsku stjörnustöðvarinnar á suðurhveli (ESO). Háskólinn í Warwick Stjörnufræðingar gætu þurft að endurskoða hugmyndir sínar um hvernig reikistjörnur myndast eftir að þeir uppgötvuðu stóra reikistjörnu á braut um litla stjörnu. Stjarnan er sú minnsta sem vitað er til að hýsi svo stóra reikistjörnu. Fram að þessu hefur tilgáta stjarnfræðinga um reikistjörnumyndun verið sú að í kringum litlar stjörnur sé ekki nægilegur efniviður til þess að stærri reikistjörnur nái að myndast. Því ættu aðeins reikistjörnur á stærð við jörðina eða Mars að finnast í kringum smærri stjörnur. Því kom uppgötvunin á gasrisa á stærð við Satúrnus á braut um rauðu dvergstjörnuna TOI-6894 þeim verulega á óvart. Móðurstjarnan er fjörutíu prósent minni en minnstu stjörnurnar með stórar reikistjörnur sem vitað var um áður. Hún hefur um fimmtung af massa sólarinnar okkar en um 250 sinnum daufari. „Þessi uppgötvun vekur þá spurningu hvernig svona lítil stjarna getur hýst svo stóra reikistjörnu og við eigum eftir að svara henni,“ segir Edward Bryant, stjörnufræðingur við Háskólann í Warwick á Englandi og aðalhöfundur greinar um uppgötvunina, við Reuters-fréttastofuna. Gasrisar í Vetrarbrautinni gætu verið mun fleiri en talið var Gasrisinn sem gengur um TOI-6894 er aðeins stærri að þvermáli en Satúrnus en nokkuð minni en Júpíter. Hann er hins vegar mun massaminni en þessir tveir risar sólkerfisins okkar, með um 56 prósent af massa Satúrnusar en aðeins sautján prósent af massa Júpíters. Árið á reikistjörnunni er aðeins þrír dagar en hún er um fjörutíu sinnum nær móðurstjörnu sinni en jörðin er við sólina. Þótt að heitt sé við yfirborð reikistjörnunnar fellur hún þó ekki undir skilgreiningu á svonefndum heitum Júpíterum, gasrisum sem ganga þétt utan um móðurstjörnur sínar. Bryant segir að uppgötvunin þýði að mun fleiri gasrisar gætu verið í Vetrarbrautinni en áður var talið enda eru rauðar dvergstjörnur þær algengustu í henni. „Þessar niðurstöður gefa til kynna að jafnvel minnstu stjörnurnar í alheiminum geti í sumum tilfellum myndað mjög stórar reikistjörnur. Þetta þvingar okkur til þess að hugsa upp á nýtt sum líkön okkar um reikistjörnumyndun,“ segir Vincent Van Eylen frá Mullard-geimvísisindarannsóknarstofu University College í London og einn meðhöfundanna greinarinnar um rannsóknina. Til stendur að rannsaka efnasamsetningu reikistjörnunnar með James Webb-geimsjónaukanum á næsta ári. Bryant segist reikna með að hún sé með risavaxninn kjarna en gaslögin utan um hann séu aðallega úr vetni og helíni. Geimurinn Vísindi Tengdar fréttir Rýna í innyfli deyjandi reikistjörnu Fjarreikistjarna sem er að gufa upp og skilur eftir sig hala utan um móðurstjörnu sína er sögð gefa vísindamönnum einstakt tækifæri til þess að rannsaka efnasamsetningu bergreikistjarna. Aðeins örfáar deyjandi reikistjörnur af þessu tagi hafa fundist til þessa. 23. apríl 2025 14:27 Yfir níu kílómetrum á sekúndu á vindasömustu plánetunni Skotvindur á fjarlægri fjarreikistjörnu er sá sterkasti sem nokkru sinni hefur mælst, yfir níu kílómetrar á sekúndu. Ný tækni er sögð gera stjörnufræðingum kleift að gera nákvæmari athuganir á veðri á fjarreikistjörnum á næstu árum. 21. janúar 2025 13:03 Mest lesið Tálbeitan ákærð fyrir rangt brot Innlent Telja sig hafa fundið skipið sem skaut drónunum Erlent Hafði hvorki þekkingu né umboð til að tjá sig um fjármálin Innlent Tveggja vikna tvíburasystrum vísað úr landi Innlent Létu sér andlát Hjörleifs í léttu rúmi liggja Innlent Vissu af auknum töfum en óraði ekki fyrir viðbrögðunum Innlent Lykillinn að kraftaverki að Birgir var frá Íslandi Erlent Frelsisflotinn umkringdur og farþegar fluttir til Ísraels Erlent Samtök „gamalla karla“ sem sumum finnst „kúl“ Innlent Átján tegundir af sólarvörn teknar úr sölu í Ástralíu Erlent Fleiri fréttir Frelsisflotinn umkringdur og farþegar fluttir til Ísraels Jane Goodall látin Telja sig hafa fundið skipið sem skaut drónunum Brýnt að koma rafmagni aftur á kjarnorkuverið „Dimmur dagur“ í sögu Slóvakíu Völdu tveggja ára stúlku sem nýja jómfrúargyðju Höfuðpaur tælingarhóps dæmdur í þrjátíu og fimm ára fangelsi Chunk er loksins „feitasti“ björninn Átján tegundir af sólarvörn teknar úr sölu í Ástralíu Dómari skikkar lækna til að vanda skriftina Tæplega hundrað nemenda saknað Gríðarleg öryggisgæsla í Kaupmannahöfn í aðdraganda leiðtogafundar Ríkisreksturinn í Bandaríkjunum í limbó Tala látinna hækkar á Filippseyjum Lykillinn að kraftaverki að Birgir var frá Íslandi Fleiri en tuttugu látnir eftir jarðskjálfta á Filippseyjum Sendiherra fannst látinn í miðborg Parísar Tillögum Trumps lýst sem uppgjöf Segir herforingjum að búa sig undir átök gegn innlendum „óvinum“ Aðstoðarmaður AfD-leiðtoga í fangelsi fyrir njósnir Stefnir í fyrstu ríkisstöðvunina í sjö ár Ná ekki að leika árangur Wagner eftir Vilja Diddy í ellefu ára fangelsi „Við erum ekki í stríði en við búum ekki við frið“ Um þúsund manns teknir af lífi í Íran það sem af er ári Tugir drengja fastir í rústum skóla sem hrundi til grunna Leiðtogar fagna áætluninni en bíða svara frá Hamas Misstu allt samband við Internetið Erlendir miðlar fjalla um gjaldþrot Play Ísraelar samþykkja friðaráætlun Trumps Sjá meira
Fram að þessu hefur tilgáta stjarnfræðinga um reikistjörnumyndun verið sú að í kringum litlar stjörnur sé ekki nægilegur efniviður til þess að stærri reikistjörnur nái að myndast. Því ættu aðeins reikistjörnur á stærð við jörðina eða Mars að finnast í kringum smærri stjörnur. Því kom uppgötvunin á gasrisa á stærð við Satúrnus á braut um rauðu dvergstjörnuna TOI-6894 þeim verulega á óvart. Móðurstjarnan er fjörutíu prósent minni en minnstu stjörnurnar með stórar reikistjörnur sem vitað var um áður. Hún hefur um fimmtung af massa sólarinnar okkar en um 250 sinnum daufari. „Þessi uppgötvun vekur þá spurningu hvernig svona lítil stjarna getur hýst svo stóra reikistjörnu og við eigum eftir að svara henni,“ segir Edward Bryant, stjörnufræðingur við Háskólann í Warwick á Englandi og aðalhöfundur greinar um uppgötvunina, við Reuters-fréttastofuna. Gasrisar í Vetrarbrautinni gætu verið mun fleiri en talið var Gasrisinn sem gengur um TOI-6894 er aðeins stærri að þvermáli en Satúrnus en nokkuð minni en Júpíter. Hann er hins vegar mun massaminni en þessir tveir risar sólkerfisins okkar, með um 56 prósent af massa Satúrnusar en aðeins sautján prósent af massa Júpíters. Árið á reikistjörnunni er aðeins þrír dagar en hún er um fjörutíu sinnum nær móðurstjörnu sinni en jörðin er við sólina. Þótt að heitt sé við yfirborð reikistjörnunnar fellur hún þó ekki undir skilgreiningu á svonefndum heitum Júpíterum, gasrisum sem ganga þétt utan um móðurstjörnur sínar. Bryant segir að uppgötvunin þýði að mun fleiri gasrisar gætu verið í Vetrarbrautinni en áður var talið enda eru rauðar dvergstjörnur þær algengustu í henni. „Þessar niðurstöður gefa til kynna að jafnvel minnstu stjörnurnar í alheiminum geti í sumum tilfellum myndað mjög stórar reikistjörnur. Þetta þvingar okkur til þess að hugsa upp á nýtt sum líkön okkar um reikistjörnumyndun,“ segir Vincent Van Eylen frá Mullard-geimvísisindarannsóknarstofu University College í London og einn meðhöfundanna greinarinnar um rannsóknina. Til stendur að rannsaka efnasamsetningu reikistjörnunnar með James Webb-geimsjónaukanum á næsta ári. Bryant segist reikna með að hún sé með risavaxninn kjarna en gaslögin utan um hann séu aðallega úr vetni og helíni.
Geimurinn Vísindi Tengdar fréttir Rýna í innyfli deyjandi reikistjörnu Fjarreikistjarna sem er að gufa upp og skilur eftir sig hala utan um móðurstjörnu sína er sögð gefa vísindamönnum einstakt tækifæri til þess að rannsaka efnasamsetningu bergreikistjarna. Aðeins örfáar deyjandi reikistjörnur af þessu tagi hafa fundist til þessa. 23. apríl 2025 14:27 Yfir níu kílómetrum á sekúndu á vindasömustu plánetunni Skotvindur á fjarlægri fjarreikistjörnu er sá sterkasti sem nokkru sinni hefur mælst, yfir níu kílómetrar á sekúndu. Ný tækni er sögð gera stjörnufræðingum kleift að gera nákvæmari athuganir á veðri á fjarreikistjörnum á næstu árum. 21. janúar 2025 13:03 Mest lesið Tálbeitan ákærð fyrir rangt brot Innlent Telja sig hafa fundið skipið sem skaut drónunum Erlent Hafði hvorki þekkingu né umboð til að tjá sig um fjármálin Innlent Tveggja vikna tvíburasystrum vísað úr landi Innlent Létu sér andlát Hjörleifs í léttu rúmi liggja Innlent Vissu af auknum töfum en óraði ekki fyrir viðbrögðunum Innlent Lykillinn að kraftaverki að Birgir var frá Íslandi Erlent Frelsisflotinn umkringdur og farþegar fluttir til Ísraels Erlent Samtök „gamalla karla“ sem sumum finnst „kúl“ Innlent Átján tegundir af sólarvörn teknar úr sölu í Ástralíu Erlent Fleiri fréttir Frelsisflotinn umkringdur og farþegar fluttir til Ísraels Jane Goodall látin Telja sig hafa fundið skipið sem skaut drónunum Brýnt að koma rafmagni aftur á kjarnorkuverið „Dimmur dagur“ í sögu Slóvakíu Völdu tveggja ára stúlku sem nýja jómfrúargyðju Höfuðpaur tælingarhóps dæmdur í þrjátíu og fimm ára fangelsi Chunk er loksins „feitasti“ björninn Átján tegundir af sólarvörn teknar úr sölu í Ástralíu Dómari skikkar lækna til að vanda skriftina Tæplega hundrað nemenda saknað Gríðarleg öryggisgæsla í Kaupmannahöfn í aðdraganda leiðtogafundar Ríkisreksturinn í Bandaríkjunum í limbó Tala látinna hækkar á Filippseyjum Lykillinn að kraftaverki að Birgir var frá Íslandi Fleiri en tuttugu látnir eftir jarðskjálfta á Filippseyjum Sendiherra fannst látinn í miðborg Parísar Tillögum Trumps lýst sem uppgjöf Segir herforingjum að búa sig undir átök gegn innlendum „óvinum“ Aðstoðarmaður AfD-leiðtoga í fangelsi fyrir njósnir Stefnir í fyrstu ríkisstöðvunina í sjö ár Ná ekki að leika árangur Wagner eftir Vilja Diddy í ellefu ára fangelsi „Við erum ekki í stríði en við búum ekki við frið“ Um þúsund manns teknir af lífi í Íran það sem af er ári Tugir drengja fastir í rústum skóla sem hrundi til grunna Leiðtogar fagna áætluninni en bíða svara frá Hamas Misstu allt samband við Internetið Erlendir miðlar fjalla um gjaldþrot Play Ísraelar samþykkja friðaráætlun Trumps Sjá meira
Rýna í innyfli deyjandi reikistjörnu Fjarreikistjarna sem er að gufa upp og skilur eftir sig hala utan um móðurstjörnu sína er sögð gefa vísindamönnum einstakt tækifæri til þess að rannsaka efnasamsetningu bergreikistjarna. Aðeins örfáar deyjandi reikistjörnur af þessu tagi hafa fundist til þessa. 23. apríl 2025 14:27
Yfir níu kílómetrum á sekúndu á vindasömustu plánetunni Skotvindur á fjarlægri fjarreikistjörnu er sá sterkasti sem nokkru sinni hefur mælst, yfir níu kílómetrar á sekúndu. Ný tækni er sögð gera stjörnufræðingum kleift að gera nákvæmari athuganir á veðri á fjarreikistjörnum á næstu árum. 21. janúar 2025 13:03