Kengúrur eða Þorskar: Hver forritar framtíð Íslands? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar 3. júní 2025 11:02 Gervigreind er ekki lengur bara forrit sem fylgir uppskrift líkt og bakari sem bakar sömu kökuna aftur og aftur. Hún er bakaralærlingur sem lærir af reynslunni, prófar sig áfram og býr til nýjar uppskriftir sem enginn kenndi henni beint. Þessi lærlingur er þegar orðinn samstarfsmaður þinn, kennari barnsins þíns og sennilega sá sem mun fara yfir umsókn þína um næsta starf. Vandamálið sem við stöndum frammi fyrir sem þjóð er hins vegar einfalt: Hver er að kenna þessum lærling? Og hvaða gildum fylgir hann? Nýi samstarfsmaðurinn sem lærir allt Fyrirtæki eru í óðaönn að innleiða svokallaða greinda samstarfsaðila (Á ensku; Agents). Þessir gervigreindu lærlingar eru ekki bara spjallforrit; þeir læra af sértækri þekkingu fyrirtækja og taka yfir verkefni á borð við símsvörun, tövupóst samskipti, lögfræðiálit, ráðningar, bókhald, markaðssetningu og jafnvel sölu. Eins og ég hef áður fjallað um eru mörg þessara starfa, sem fyrst verða fyrir áhrifum, unnin af konum, en þessi bylting gengur þvert á allt samfélagið. Ótti við atvinnuleysi er raunverulegur og skiljanlegur. Þúfan milli tæknifjallanna Hvað getum við gert? Ísland er eins og lítil þúfa milli tveggja tæknirisa, Bandaríkjanna og Kína, þar sem þróun gervigreindar er í fullum gangi. Við munum ekki stöðva þessa bylgju. Spurningin er hvernig við bregðumst við henni. En hættan er ekki aðeins menningarleg. Hún er líka efnahagsleg. Með því að reiða okkur eingöngu á erlendar lausnir frá Apple, Google og OpenAI afsölum við okkur gríðarlegri verðmætasköpun. Við hættum að vera framleiðendur og verðum eingöngu neytendur, stafræn nýlenda sem greiðir milljarða til erlendra tæknirisa fyrir innviði framtíðarinnar. Að þróa okkar eigin gervigreind er því ekki spurning um þjóðarstolt, heldur um efnahagslega afkomu. Þegar risar eins og Apple kynna „Apple Intelligence“ og festa gervigreind í sessi sem hluta af stýrikerfum okkar, sjáum við hversu mikilvægt það er að við skiljum ekki aðeins hvað gervigreind er, heldur hverjir móta hana og með hvaða gildi. Þegar við notum kengúrur í stærðfræði í stað þorska Ímyndum okkur að í íslenskum skólum kenni gervigreind stærðfræði með því að leggja saman tvær kengúrur og tvær kengúrur í stað tveggja þorska og tveggja þorska. Ímyndum okkur að saga heimsins sé sýnd út frá Han-ættbálknum í Kína í stað sögu norðursins. Þetta eru raunverulegar afleiðingar þegar menntun og þekking er þjálfuð á erlendum forsendum og síðan yfirfærð beint inn í okkar samfélag án aðlögunar. Íslenska leiðin: Að kenna lærlingnum að telja þorska Ef Íslendingar bregðast ekki við núna gæti gervigreind haft djúpstæð og óafturkræf áhrif á menntun, atvinnu og sjálfsmynd þjóðarinnar. Við megum ekki berjast gegn tækninni heldur verðum við að taka virkan þátt í að móta hana. Tíminn er núna. Til að tryggja að gervigreindin verði íslensk þurfum við skýra áætlun: Efla íslensk gagnasöfn og máltækni. Þetta er undirstaðan, hráefnið í íslenska gervigreind. Án þess getum við aðeins hitað upp erlendar skyndilausnir sem aldrei henta okkur að fullu. Kenna gagnrýna hugsun og tæknilæsi. Við þurfum að ala upp kynslóð sem er ekki bara notandi tækninnar, heldur meðvitaður og gagnrýninn þátttakandi sem spyr hver hannaði hana og í hvaða tilgangi. Styðja íslensk fyrirtæki til að byggja eigin lausnir. Hver íslensk gervigreindarlausn er atvinnutækifæri og skref í átt að efnahagslegu sjálfstæði. Hver erlend lausn er verðmæti sem flæðir úr landi. Móta metnaðarfulla stefnu stjórnvalda. Án skýrrar forystu og stefnu verður þróunin handahófskennd og stjórnast af erlendum risum, ekki okkar eigin þörfum og gildum. Ímyndum okkur framtíð þar sem gervigreind hjálpar okkur að vernda viðkvæm vistkerfi, bætir heilbrigðisþjónustu á landsbyggðinni, gerir okkur kleift að rannsaka fornhandritin okkar á nýjan og dýpri hátt og skapar ný, verðmæt útflutningsstörf. Þetta er framtíðin sem við getum byggt. Spurningin er því ekki hvort við notum gervigreind, heldur hvernig. Ætlum við að tryggja að lærlingurinn læri af íslenskum meisturum, tali okkar tungu og skilji að hér teljum við þorska, ekki kengúrur? Framtíðin verður forrituð, hvort sem okkur líkar betur eða verr. Það er okkar að ákveða hver heldur á lyklaborðinu. Höfundur er ráðgjafi í nýsköpun. Þessi grein er hluti greina raðar um gervigreind, síðustu tvær greinar; Mun mannkynir lifa af gervigreindina? – Erum við sjálf sú fyrirmynd sem við viljum að tæknin læri af? Mun gervigreindin senda konur heim? – Innleiðing gervigreindar mun hafa meiri áhrif á atvinnu kvenna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Björgmundur Örn Guðmundsson Mest lesið Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Sjá meira
Gervigreind er ekki lengur bara forrit sem fylgir uppskrift líkt og bakari sem bakar sömu kökuna aftur og aftur. Hún er bakaralærlingur sem lærir af reynslunni, prófar sig áfram og býr til nýjar uppskriftir sem enginn kenndi henni beint. Þessi lærlingur er þegar orðinn samstarfsmaður þinn, kennari barnsins þíns og sennilega sá sem mun fara yfir umsókn þína um næsta starf. Vandamálið sem við stöndum frammi fyrir sem þjóð er hins vegar einfalt: Hver er að kenna þessum lærling? Og hvaða gildum fylgir hann? Nýi samstarfsmaðurinn sem lærir allt Fyrirtæki eru í óðaönn að innleiða svokallaða greinda samstarfsaðila (Á ensku; Agents). Þessir gervigreindu lærlingar eru ekki bara spjallforrit; þeir læra af sértækri þekkingu fyrirtækja og taka yfir verkefni á borð við símsvörun, tövupóst samskipti, lögfræðiálit, ráðningar, bókhald, markaðssetningu og jafnvel sölu. Eins og ég hef áður fjallað um eru mörg þessara starfa, sem fyrst verða fyrir áhrifum, unnin af konum, en þessi bylting gengur þvert á allt samfélagið. Ótti við atvinnuleysi er raunverulegur og skiljanlegur. Þúfan milli tæknifjallanna Hvað getum við gert? Ísland er eins og lítil þúfa milli tveggja tæknirisa, Bandaríkjanna og Kína, þar sem þróun gervigreindar er í fullum gangi. Við munum ekki stöðva þessa bylgju. Spurningin er hvernig við bregðumst við henni. En hættan er ekki aðeins menningarleg. Hún er líka efnahagsleg. Með því að reiða okkur eingöngu á erlendar lausnir frá Apple, Google og OpenAI afsölum við okkur gríðarlegri verðmætasköpun. Við hættum að vera framleiðendur og verðum eingöngu neytendur, stafræn nýlenda sem greiðir milljarða til erlendra tæknirisa fyrir innviði framtíðarinnar. Að þróa okkar eigin gervigreind er því ekki spurning um þjóðarstolt, heldur um efnahagslega afkomu. Þegar risar eins og Apple kynna „Apple Intelligence“ og festa gervigreind í sessi sem hluta af stýrikerfum okkar, sjáum við hversu mikilvægt það er að við skiljum ekki aðeins hvað gervigreind er, heldur hverjir móta hana og með hvaða gildi. Þegar við notum kengúrur í stærðfræði í stað þorska Ímyndum okkur að í íslenskum skólum kenni gervigreind stærðfræði með því að leggja saman tvær kengúrur og tvær kengúrur í stað tveggja þorska og tveggja þorska. Ímyndum okkur að saga heimsins sé sýnd út frá Han-ættbálknum í Kína í stað sögu norðursins. Þetta eru raunverulegar afleiðingar þegar menntun og þekking er þjálfuð á erlendum forsendum og síðan yfirfærð beint inn í okkar samfélag án aðlögunar. Íslenska leiðin: Að kenna lærlingnum að telja þorska Ef Íslendingar bregðast ekki við núna gæti gervigreind haft djúpstæð og óafturkræf áhrif á menntun, atvinnu og sjálfsmynd þjóðarinnar. Við megum ekki berjast gegn tækninni heldur verðum við að taka virkan þátt í að móta hana. Tíminn er núna. Til að tryggja að gervigreindin verði íslensk þurfum við skýra áætlun: Efla íslensk gagnasöfn og máltækni. Þetta er undirstaðan, hráefnið í íslenska gervigreind. Án þess getum við aðeins hitað upp erlendar skyndilausnir sem aldrei henta okkur að fullu. Kenna gagnrýna hugsun og tæknilæsi. Við þurfum að ala upp kynslóð sem er ekki bara notandi tækninnar, heldur meðvitaður og gagnrýninn þátttakandi sem spyr hver hannaði hana og í hvaða tilgangi. Styðja íslensk fyrirtæki til að byggja eigin lausnir. Hver íslensk gervigreindarlausn er atvinnutækifæri og skref í átt að efnahagslegu sjálfstæði. Hver erlend lausn er verðmæti sem flæðir úr landi. Móta metnaðarfulla stefnu stjórnvalda. Án skýrrar forystu og stefnu verður þróunin handahófskennd og stjórnast af erlendum risum, ekki okkar eigin þörfum og gildum. Ímyndum okkur framtíð þar sem gervigreind hjálpar okkur að vernda viðkvæm vistkerfi, bætir heilbrigðisþjónustu á landsbyggðinni, gerir okkur kleift að rannsaka fornhandritin okkar á nýjan og dýpri hátt og skapar ný, verðmæt útflutningsstörf. Þetta er framtíðin sem við getum byggt. Spurningin er því ekki hvort við notum gervigreind, heldur hvernig. Ætlum við að tryggja að lærlingurinn læri af íslenskum meisturum, tali okkar tungu og skilji að hér teljum við þorska, ekki kengúrur? Framtíðin verður forrituð, hvort sem okkur líkar betur eða verr. Það er okkar að ákveða hver heldur á lyklaborðinu. Höfundur er ráðgjafi í nýsköpun. Þessi grein er hluti greina raðar um gervigreind, síðustu tvær greinar; Mun mannkynir lifa af gervigreindina? – Erum við sjálf sú fyrirmynd sem við viljum að tæknin læri af? Mun gervigreindin senda konur heim? – Innleiðing gervigreindar mun hafa meiri áhrif á atvinnu kvenna.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun