Mikilvægi orkuspáa Ingvar Júlíus Baldursson skrifar 29. apríl 2025 11:33 Meginmarkmið með gerð orkuspáa er að meta orku- og aflþörf samfélagsins, til næstu ára og áratuga, sem getur síðan nýst við ákvörðunartöku um byggingu og tímasetningu nýrra orkuvera og innviða tengdum þeim. Með því að tímasetja byggingu virkjana rétt fæst betri og skynsamlegri nýting fjármuna. Bygging virkjana krefst mikils stofnkostnaðar á meðan tekjur af orkusölu dreifast yfir líftíma virkjana. Í þessari grein verður varpað ljósi á gerð orkuspáa. Saga orkuspáa Saga orkuspáa spannar næstum 50 ár. Jakob Björnsson, orkumálastjóri frá 1973-1996, hafði forgöngu um stofnun og starf Orkuspárnefndar Orkustofnunar. Nefndin gaf út sína fyrstu raforkuspá árið 1977. Árið 1985 kom út „tímamóta raforkuspá“ en hún byggði á nýrri aðferðafræði sem Jón Vilhjálmsson og Orkuspárnefnd lögðu grunninn að. Í stuttu máli byggir þessi aðferðafræði á að greina raforkunotkun eftir einstökum þáttum samfélagsins og tengja hana við hagstærðir. Þessi aðferðafræði hefur reynst vel. Jafnframt var farið í það að safna upplýsingum um raforkumarkaðinn og stuðlað að söfnun gagna um raforkuvinnslu og raforkunotkun meðal annars eftir starfsemi (notkunarflokkum). Raforkuspár hafa verið gefnar út á fimm ára fresti það sem af er þessari öld (2005, 2010, 2015 og 2020). Árlega þess á milli hafa verið gefnar út endurreiknaðar raforkuspár. Einnig hafa verið gefnar út Eldsneytisspár (1980, 1988, 1995, 2001, 2016 og 2021), Jarðvarmaspá (1987, 2003 og 2022) og þá var sérstök húshitunarspá gefin út 1986. Grunnur þessara spáa hafa verið sameiginlegar forsendur sem eru gefnar út í ritinu Almennar forsendur orkuspáa. Landsnet hefur unnið sínar eigin raforkuspá, sú fyrsta kom út 2023 og önnur í fyrra. Einstök veitufyrirtæki og vinnslufyrirtæki hafa einnig unnið sínar spár, en hafa ekki birt þær opinberlega. Samvinna hagsmunaaðila, bæði innan og utan orkugeirans, við gerð orkuspáa eins og var stofnað til í upphafi hefur horfið á síðustu árum og í staðinn eru fleiri spár komnar fram með mismunandi niðurstöðum og sýn á framtíðina og raforkuþörf samfélagsins. Markaðir Það má skipta raforkunotkun á Íslandi í tvennt, annars vegar í stórnotendur og hins vegar í almenna notkun sem er notkun heimila og annarra fyrirtækja en stórnotenda. Gróf skipting á milli þessara markaða er að stórnotendur eru með 80% af raforkunotkun (ca. 16 TWst) og almennur markaður með um 20% (ca. 4 TWst). Í raforkuspám Raforkuhóps Orkuspárnefndar hefur raforkuþörf stórnotenda verið metin út frá gerðum samningum stórnotenda við vinnslufyrirtæki. Þessir stærstu stórnotendur eru hver um sig að nota raforku sem er áþekk allri almennri notkun. Það er því ekki gerlegt að spá fyrir um slíka samninga út frá almennum forsendum um þróun atvinnulífs fyrr en komið er að samningum og fyrir liggur ákvörðun um orkuöflun vegna þeirra, oftast með aðkomu stjórnvalda. Aftur á móti er spá um raforkunotkun almenns markaðar byggð á greiningum og hafa þær spár staðist mjög vel. Stórnotandi er skilgreindur í raforkulögum af Alþingi sem notandi sem notar a.m.k. 80 GWst af orku á ári á sama stað. Þessi skilgreining var áður 13 MW og 8.000 stunda nýtingartími, sem jafngildir um 104 GWst á ári, en var breytt m.a. til að liðka til fyrir gagnaverum. Munur á stórnotenda og stórum notenda er að minnka og kallar á endurskoðun skilgreiningar á hvað telst til „stórnotanda“ og eins hvernig spáð er fyrir um notkun þessara minni stórnotenda. Lykilþættir Í raforkuspá vegna raforkunotkunar almenns markaðar eru nokkrir þættir sem skipta mestu máli, það eru mannfjöldi, hagvöxtur, hvort raforka sé að taka við af öðrum orkugjöfum og bætt orkunýtni. Aðrir þættir sem skipta máli eru umfang atvinnustarfsemi í þjónustu, iðnaði, veitustarfsemi og landbúnaði. Hér má m.a. nefna fiskafla og þar undir er uppsjávarafli, fjöldi ferðamanna, lýsing í gróðurhúsum o. fl. Raforkunotkun heimila hefur verið metin út frá raungögnum, fólksfjöldaspá, spá um íbúðaþróun og raforkunotkun vegna orkuskipta bifreiða. Orkuskipti skipa og í fluginu munu vera einn af lykilþáttum í raforkuspám eftir nokkur ár, hér er ákveðin áskorun í að meta bæði tækniframfarir, m.a. þátt gervigreindar og samfélagslega þróun. Hér eru atriðin m.a. fjöldi ferðamanna til og frá Íslandi, hvort rafeldsneyti verði framleitt hér á landi og hraði umbreytinga tengt orkuskiptum samgangna. Nýtt upphaf Umhverfis- og orkustofnun hóf starfsemi sína í byrjun árs 2025. Hún er stofnuð á grunni Orkustofnunar og Umhverfisstofnunar og verður eitt af verkefnum hennar að vinna orkuspár. Samvinna hagsmunaaðila skiptir öllu máli til að auka gæði og áreiðanleika orkuspáa. Fróðlegt verður að sjá áherslur Umhverfis- og orkustofnunar í gerð orkuspáa. Málþing um orkuspár Á málþingi EFLU, Orkuspár sem vísa veginn, sem haldið verður mánudaginn 5. maí verður kastljósinu beint að orkuspám, tilgangi þeirra og hvernig standa á að gerð þeirra til hagsbóta fyrir íslenskt samfélag. Málþingið er haldið til heiðurs Jóns Vilhjálmssonar, sem hefði orðið 70 ára þennan dag. Jón var frumkvöðull í gerð orkuspáa og vann hann við gerð þeirra yfir fjóra áratugi. Hann koma einnig að vinnu START hópsins, Starfshóps um rekstrartruflanir (sjá nánar www.truflun.is) og lagði grunninn að gerð Raforkuverðsskýrslu EFLU ef fátt eitt er nefnt. Jón var brautryðjandi á marga vegu og í starfi sínu tengdi hann saman þekkingu verkfræðinnar og hagfræðinnar. Málþingið er öllum opið og fer skráning fram á vefsíðu EFLU, www.efla.is Höfundur er rafmagnstæknifræðingur starfar hjá EFLU í teymi Orkumálaráðgjafar og endurnýjanlegrar orku og hefur unnið að gerð orkuspáa á árunum 2002 - 2022. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Orkumál Mest lesið Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal Skoðun Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson Skoðun Vonir um vopnahlé eins og hálmstrá Sveinn Rúnar Hauksson Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal skrifar Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Vonir um vopnahlé eins og hálmstrá Sveinn Rúnar Hauksson skrifar Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson skrifar Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Sjá meira
Meginmarkmið með gerð orkuspáa er að meta orku- og aflþörf samfélagsins, til næstu ára og áratuga, sem getur síðan nýst við ákvörðunartöku um byggingu og tímasetningu nýrra orkuvera og innviða tengdum þeim. Með því að tímasetja byggingu virkjana rétt fæst betri og skynsamlegri nýting fjármuna. Bygging virkjana krefst mikils stofnkostnaðar á meðan tekjur af orkusölu dreifast yfir líftíma virkjana. Í þessari grein verður varpað ljósi á gerð orkuspáa. Saga orkuspáa Saga orkuspáa spannar næstum 50 ár. Jakob Björnsson, orkumálastjóri frá 1973-1996, hafði forgöngu um stofnun og starf Orkuspárnefndar Orkustofnunar. Nefndin gaf út sína fyrstu raforkuspá árið 1977. Árið 1985 kom út „tímamóta raforkuspá“ en hún byggði á nýrri aðferðafræði sem Jón Vilhjálmsson og Orkuspárnefnd lögðu grunninn að. Í stuttu máli byggir þessi aðferðafræði á að greina raforkunotkun eftir einstökum þáttum samfélagsins og tengja hana við hagstærðir. Þessi aðferðafræði hefur reynst vel. Jafnframt var farið í það að safna upplýsingum um raforkumarkaðinn og stuðlað að söfnun gagna um raforkuvinnslu og raforkunotkun meðal annars eftir starfsemi (notkunarflokkum). Raforkuspár hafa verið gefnar út á fimm ára fresti það sem af er þessari öld (2005, 2010, 2015 og 2020). Árlega þess á milli hafa verið gefnar út endurreiknaðar raforkuspár. Einnig hafa verið gefnar út Eldsneytisspár (1980, 1988, 1995, 2001, 2016 og 2021), Jarðvarmaspá (1987, 2003 og 2022) og þá var sérstök húshitunarspá gefin út 1986. Grunnur þessara spáa hafa verið sameiginlegar forsendur sem eru gefnar út í ritinu Almennar forsendur orkuspáa. Landsnet hefur unnið sínar eigin raforkuspá, sú fyrsta kom út 2023 og önnur í fyrra. Einstök veitufyrirtæki og vinnslufyrirtæki hafa einnig unnið sínar spár, en hafa ekki birt þær opinberlega. Samvinna hagsmunaaðila, bæði innan og utan orkugeirans, við gerð orkuspáa eins og var stofnað til í upphafi hefur horfið á síðustu árum og í staðinn eru fleiri spár komnar fram með mismunandi niðurstöðum og sýn á framtíðina og raforkuþörf samfélagsins. Markaðir Það má skipta raforkunotkun á Íslandi í tvennt, annars vegar í stórnotendur og hins vegar í almenna notkun sem er notkun heimila og annarra fyrirtækja en stórnotenda. Gróf skipting á milli þessara markaða er að stórnotendur eru með 80% af raforkunotkun (ca. 16 TWst) og almennur markaður með um 20% (ca. 4 TWst). Í raforkuspám Raforkuhóps Orkuspárnefndar hefur raforkuþörf stórnotenda verið metin út frá gerðum samningum stórnotenda við vinnslufyrirtæki. Þessir stærstu stórnotendur eru hver um sig að nota raforku sem er áþekk allri almennri notkun. Það er því ekki gerlegt að spá fyrir um slíka samninga út frá almennum forsendum um þróun atvinnulífs fyrr en komið er að samningum og fyrir liggur ákvörðun um orkuöflun vegna þeirra, oftast með aðkomu stjórnvalda. Aftur á móti er spá um raforkunotkun almenns markaðar byggð á greiningum og hafa þær spár staðist mjög vel. Stórnotandi er skilgreindur í raforkulögum af Alþingi sem notandi sem notar a.m.k. 80 GWst af orku á ári á sama stað. Þessi skilgreining var áður 13 MW og 8.000 stunda nýtingartími, sem jafngildir um 104 GWst á ári, en var breytt m.a. til að liðka til fyrir gagnaverum. Munur á stórnotenda og stórum notenda er að minnka og kallar á endurskoðun skilgreiningar á hvað telst til „stórnotanda“ og eins hvernig spáð er fyrir um notkun þessara minni stórnotenda. Lykilþættir Í raforkuspá vegna raforkunotkunar almenns markaðar eru nokkrir þættir sem skipta mestu máli, það eru mannfjöldi, hagvöxtur, hvort raforka sé að taka við af öðrum orkugjöfum og bætt orkunýtni. Aðrir þættir sem skipta máli eru umfang atvinnustarfsemi í þjónustu, iðnaði, veitustarfsemi og landbúnaði. Hér má m.a. nefna fiskafla og þar undir er uppsjávarafli, fjöldi ferðamanna, lýsing í gróðurhúsum o. fl. Raforkunotkun heimila hefur verið metin út frá raungögnum, fólksfjöldaspá, spá um íbúðaþróun og raforkunotkun vegna orkuskipta bifreiða. Orkuskipti skipa og í fluginu munu vera einn af lykilþáttum í raforkuspám eftir nokkur ár, hér er ákveðin áskorun í að meta bæði tækniframfarir, m.a. þátt gervigreindar og samfélagslega þróun. Hér eru atriðin m.a. fjöldi ferðamanna til og frá Íslandi, hvort rafeldsneyti verði framleitt hér á landi og hraði umbreytinga tengt orkuskiptum samgangna. Nýtt upphaf Umhverfis- og orkustofnun hóf starfsemi sína í byrjun árs 2025. Hún er stofnuð á grunni Orkustofnunar og Umhverfisstofnunar og verður eitt af verkefnum hennar að vinna orkuspár. Samvinna hagsmunaaðila skiptir öllu máli til að auka gæði og áreiðanleika orkuspáa. Fróðlegt verður að sjá áherslur Umhverfis- og orkustofnunar í gerð orkuspáa. Málþing um orkuspár Á málþingi EFLU, Orkuspár sem vísa veginn, sem haldið verður mánudaginn 5. maí verður kastljósinu beint að orkuspám, tilgangi þeirra og hvernig standa á að gerð þeirra til hagsbóta fyrir íslenskt samfélag. Málþingið er haldið til heiðurs Jóns Vilhjálmssonar, sem hefði orðið 70 ára þennan dag. Jón var frumkvöðull í gerð orkuspáa og vann hann við gerð þeirra yfir fjóra áratugi. Hann koma einnig að vinnu START hópsins, Starfshóps um rekstrartruflanir (sjá nánar www.truflun.is) og lagði grunninn að gerð Raforkuverðsskýrslu EFLU ef fátt eitt er nefnt. Jón var brautryðjandi á marga vegu og í starfi sínu tengdi hann saman þekkingu verkfræðinnar og hagfræðinnar. Málþingið er öllum opið og fer skráning fram á vefsíðu EFLU, www.efla.is Höfundur er rafmagnstæknifræðingur starfar hjá EFLU í teymi Orkumálaráðgjafar og endurnýjanlegrar orku og hefur unnið að gerð orkuspáa á árunum 2002 - 2022.
Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir Skoðun
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir Skoðun
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun