Þegar barn óttast önnur börn Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar 28. mars 2025 10:00 Nýlega varð barn fyrir árás frá öðrum börnum utan skólatíma. Málið er grafalvarlegt og líklegt að barnið sem fyrir árásinni varð hafi hlotið skaða af jafnvel til lengri tíma. Árásir utan skólatíma eru sérlega erfiðar. Þótt atvikið gerist ekki inn í skólabyggingunni eða á skólalóðinni verður skóli barnanna sem um ræðir engu að síður að axla ábyrgð séu gerendur og þolendur í sama skóla. Ábyrgðin er jafnframt foreldrana, foreldra geranda og þolenda enda vinnast svona mál sjaldan að heitið geti nema með ríkri aðkomu foreldra. Ríki og borg þurfa að taka höndum saman í þessum málum þótt oftar kunni að reyna á sveitarfélögin þegar upp koma mál af þessu tagi í skólum. Ofbeldi á sér margar birtingarmyndir. Einelti viðgengst enn víða þrátt fyrir að heilmikil vitundarvakning hafi orðið síðustu áratuginn eða svo. Það er átakanlegt að heyra barn lýsa hvernig því hefur verið strítt, elt og hrellt, í það sparkað eða slegið, að því hæðst eða það hunsað. Því lengur sem einelti varir og því grófara sem það er, því alvarlegri er skaðsemin. Afleiðingar vara oft alla ævi og geta birst m.a. í brotinni sjálfsmynd og félagslegu óöryggi. Einelti hefur alvarlegar afleiðingar bæði fyrir þolendur en einnig fyrir gerendur. Minningin um að hafa verið lagður í einelti lifir og minningar um að hafa lagt í einelti eru ekki síður þrautseigar og geta fylgt gerendum eineltis ævilangt. Barn sem er þolandi eineltis á þá ósk heitast að gerandinn (gerendur) láti það vera, að það geti gengið um skólann sinn, á skólalóðinni eða hverfið sitt án þess að vera áreitt, strítt eða lamið. Ofbeldi á netinu hefur einnig færst í aukana og beinist oftar en ekki að einhverjum einum. Stundum er einelti svo vel falið að jafnvel enginn sem umgengst þolandann veit af því. Margir skóla eru til fyrirmyndar þegar kemur að því að taka á eineltis- og ofbeldismálum. Stuðningur hefur aukist og stefnt er að því að sérfræðingar komi fyrr að málum á fyrri stigum. Unnið hefur verið á grundvelli farsældarlaga og komið á samþættingu og stuðningsteymum til að samræma vinnubrögð skóla, velferðarsviða sveitarfélaga og barnaverndar og eftir atvikum þriðja stigs úrræða á vegum ríkisins eins og Barna og unglingageðdeildar. Þessi vinna stendur yfir en mætti ganga hraðar. Miðar okkur áfram og til betri vegar í þessum málum? Sem sálfræðingur til áratuga hef ég komið að fjölda eineltismála. Ég hef í gegnum árin spurt sömu spurningar nánast árlega. Miðar okkur áfram í baráttunni gegn þessum vágesti sem einelti er eða stöndum í stað? Í skólum er sífellt rætt um þessi mál við börnin og foreldra. Það sem ég tel þó mikilvægt er að kortleggja reglulega stöðu eineltismála í skólum landsins með tilliti til forvarna, viðbragða og vinnsluferla kvörtunarmála. Kortlagning af þessu tagi gæti gefið vísbendingar um hvernig miðar áfram með þennan erfiða málaflokk og hvort þurfi að samræma aðgerðir milli skóla svo börn sitji við sama borð. Skólar þurfa að standa jafnfætis um forvarnir, viðbragðsáætlun og úrvinnsluferli. Að öðrum kosti er verið að mismuna börnum eftir því í hvaða skóla þau ganga. Í einum skóla er vinna með forvarnir og eineltismál e.t.v. til fyrirmyndar á meðan henni er ábótavant í öðrum. Í öllum skólum, íþrótta- og tómstundamiðstöðvum eiga að vera tiltæk verkfæri: aðferðir og úrræði, bæði sértæk og almenn, til að geta meðtekið og unnið úr eineltiskvörtun með faglegum hætti. Hjálpa þarf gerandanum Einelti á meðal barna má ekki ná fótfestu, hvað þá að þrífast. Byrja þarf á grunninum og það er að útskýra fyrir börnum um leið og þroski leyfir hvaða hegðun er ekki liðin. Sú hegðun sem er ekki liðin er að hóta, meiða, berja, klípa, slá, hrinda, hrækja á, eða sýna dónaskap og/eða útiloka annað barn eða börn. Barn sem stríðir og meiðir í leikskóla er í áhættu með að halda því áfram í grunnskóla og fram á fullorðinsár ef ekki er unnið með vandann strax í byrjun. Fræðslan þarf einnig að fela í sér hvað þýðir að vera „fylgjandi“ geranda. Ef barn er t.d. að horfa á og hlæja með, þá finnst gerandanum hann vera sniðugur og er líklegri til að stríða og meiða aftur. Þetta þurfa börnin að vita. Mikilvægt er að minna börnin ítrekað á að taka aldrei þátt í að vera vond/ur við aðra. Verði þau vör við að einhver sé að stríða eða meiða, eiga þau að láta strax einhvern fullorðinn vita. Barn sem hrekkir, stríðir eða leggur í einelti glímir oftast sjálft við vanlíðan og óöryggi. Orsakir/áhættuþættir eru oft blanda af innri og ytri þáttum. Þessar breytur þarf að finna til að geta unnið með þær og hjálpað geranda eineltis að slökkva á eineltishegðun sinni. Vinna þarf einnig með allan hópinn/bekkjarandann. En til að geta gripið strax inn í og veitt aðstoðina þarf hjálpin að vera tiltæk, aðgengileg og án biðar. Umræða um góða samskiptahætti þarf að vera daglega bæði í leik- og grunnskólum, í íþróttum, tómstundum og á frístundaheimilum um land allt. Umræðan þarf einnig að vera lifandi bæði í borgarstjórn og á alþingi. Þessi mál koma okkur öllum við. Við megum einfaldlega aldrei sofna á verðinum í þessum málum. Ef það gerist miðar okkur ekki áfram heldur stöndum í stað. Höfundur er alþingismaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Ofbeldi barna Ofbeldi gegn börnum Börn og uppeldi Mest lesið Það er flókið að eiga næstum 500 milljarða króna á Íslandi Þórður Snær Júlíusson Skoðun Níðingsverk Jón Daníelsson Skoðun Það er betra fyrir okkur öll að Háskóli Íslands efli fjarnám Darri Rafn Hólmarsson Skoðun Hættulegt tal Sjálfstæðisflokksins og Viðskiptaráðs Guðni Freyr Öfjörð Skoðun Stríðsglæpir sem munu ekki gleymast! Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Svansvottaðar íbúðir – fjárfesting í lífsgæðum Bergþóra Góa Kvaran Skoðun 5.maí Alþjóðadagur ljósmæðra Unnur Berglind Friðriksdóttir Skoðun Æji nei innflytjendur Davíð Aron Routley Skoðun Þegar rafmagn hættir að vera sjálfsagður hlutur Árni B. Möller Skoðun Lýðræði og framtíð RÚV: Tími til breytinga? Erling Valur Ingason Skoðun Skoðun Skoðun Við eigum ekki efni á vonleysi né uppgjöf Magnús Magnússon skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Kafli eitt: Tómlæti Íslendinga Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Þegar líða fer að jólum Ísak Hilmarsson skrifar Skoðun Svansvottaðar íbúðir – fjárfesting í lífsgæðum Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun Hættulegt tal Sjálfstæðisflokksins og Viðskiptaráðs Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Þetta má ekki gerast aftur! - Álag á útsvar Sveinn Ægir Birgisson skrifar Skoðun Meistaragráða í lífsreynslu Elín Ebba Ásmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórnvöld, Óskar á heima hér! Þóra Andrésdóttir skrifar Skoðun Dvel þú í draumahöll Hugrún Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Níðingsverk Jón Daníelsson skrifar Skoðun Umhverfi, heilsa og skólamáltíðir Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Æji nei innflytjendur Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Stríðsglæpir sem munu ekki gleymast! Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Samstaða, kjarkur og þor Björn Snæbjörnsson skrifar Skoðun Það er betra fyrir okkur öll að Háskóli Íslands efli fjarnám Darri Rafn Hólmarsson skrifar Skoðun Yfirfull fangelsi, brostið kerfi Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Þegar rafmagn hættir að vera sjálfsagður hlutur Árni B. Möller skrifar Skoðun Það er flókið að eiga næstum 500 milljarða króna á Íslandi Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lýðræði og framtíð RÚV: Tími til breytinga? Erling Valur Ingason skrifar Skoðun 5.maí Alþjóðadagur ljósmæðra Unnur Berglind Friðriksdóttir skrifar Skoðun Endurnýjun hugarfarsins Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Ferðamenn: Vanmetnir skattgreiðendur í íslensku hagkerfi Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Góð vísa... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Við höfum ekki efni á tvískinnungi SFS Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað getum við lært af Víetnamstríðinu? Einar Magnússon skrifar Skoðun Góður rekstur Mosfellsbæjar og framtíðin björt Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir ,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Fristund.is fyrir öll - líka eldra fólk Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir skrifar Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar Sjá meira
Nýlega varð barn fyrir árás frá öðrum börnum utan skólatíma. Málið er grafalvarlegt og líklegt að barnið sem fyrir árásinni varð hafi hlotið skaða af jafnvel til lengri tíma. Árásir utan skólatíma eru sérlega erfiðar. Þótt atvikið gerist ekki inn í skólabyggingunni eða á skólalóðinni verður skóli barnanna sem um ræðir engu að síður að axla ábyrgð séu gerendur og þolendur í sama skóla. Ábyrgðin er jafnframt foreldrana, foreldra geranda og þolenda enda vinnast svona mál sjaldan að heitið geti nema með ríkri aðkomu foreldra. Ríki og borg þurfa að taka höndum saman í þessum málum þótt oftar kunni að reyna á sveitarfélögin þegar upp koma mál af þessu tagi í skólum. Ofbeldi á sér margar birtingarmyndir. Einelti viðgengst enn víða þrátt fyrir að heilmikil vitundarvakning hafi orðið síðustu áratuginn eða svo. Það er átakanlegt að heyra barn lýsa hvernig því hefur verið strítt, elt og hrellt, í það sparkað eða slegið, að því hæðst eða það hunsað. Því lengur sem einelti varir og því grófara sem það er, því alvarlegri er skaðsemin. Afleiðingar vara oft alla ævi og geta birst m.a. í brotinni sjálfsmynd og félagslegu óöryggi. Einelti hefur alvarlegar afleiðingar bæði fyrir þolendur en einnig fyrir gerendur. Minningin um að hafa verið lagður í einelti lifir og minningar um að hafa lagt í einelti eru ekki síður þrautseigar og geta fylgt gerendum eineltis ævilangt. Barn sem er þolandi eineltis á þá ósk heitast að gerandinn (gerendur) láti það vera, að það geti gengið um skólann sinn, á skólalóðinni eða hverfið sitt án þess að vera áreitt, strítt eða lamið. Ofbeldi á netinu hefur einnig færst í aukana og beinist oftar en ekki að einhverjum einum. Stundum er einelti svo vel falið að jafnvel enginn sem umgengst þolandann veit af því. Margir skóla eru til fyrirmyndar þegar kemur að því að taka á eineltis- og ofbeldismálum. Stuðningur hefur aukist og stefnt er að því að sérfræðingar komi fyrr að málum á fyrri stigum. Unnið hefur verið á grundvelli farsældarlaga og komið á samþættingu og stuðningsteymum til að samræma vinnubrögð skóla, velferðarsviða sveitarfélaga og barnaverndar og eftir atvikum þriðja stigs úrræða á vegum ríkisins eins og Barna og unglingageðdeildar. Þessi vinna stendur yfir en mætti ganga hraðar. Miðar okkur áfram og til betri vegar í þessum málum? Sem sálfræðingur til áratuga hef ég komið að fjölda eineltismála. Ég hef í gegnum árin spurt sömu spurningar nánast árlega. Miðar okkur áfram í baráttunni gegn þessum vágesti sem einelti er eða stöndum í stað? Í skólum er sífellt rætt um þessi mál við börnin og foreldra. Það sem ég tel þó mikilvægt er að kortleggja reglulega stöðu eineltismála í skólum landsins með tilliti til forvarna, viðbragða og vinnsluferla kvörtunarmála. Kortlagning af þessu tagi gæti gefið vísbendingar um hvernig miðar áfram með þennan erfiða málaflokk og hvort þurfi að samræma aðgerðir milli skóla svo börn sitji við sama borð. Skólar þurfa að standa jafnfætis um forvarnir, viðbragðsáætlun og úrvinnsluferli. Að öðrum kosti er verið að mismuna börnum eftir því í hvaða skóla þau ganga. Í einum skóla er vinna með forvarnir og eineltismál e.t.v. til fyrirmyndar á meðan henni er ábótavant í öðrum. Í öllum skólum, íþrótta- og tómstundamiðstöðvum eiga að vera tiltæk verkfæri: aðferðir og úrræði, bæði sértæk og almenn, til að geta meðtekið og unnið úr eineltiskvörtun með faglegum hætti. Hjálpa þarf gerandanum Einelti á meðal barna má ekki ná fótfestu, hvað þá að þrífast. Byrja þarf á grunninum og það er að útskýra fyrir börnum um leið og þroski leyfir hvaða hegðun er ekki liðin. Sú hegðun sem er ekki liðin er að hóta, meiða, berja, klípa, slá, hrinda, hrækja á, eða sýna dónaskap og/eða útiloka annað barn eða börn. Barn sem stríðir og meiðir í leikskóla er í áhættu með að halda því áfram í grunnskóla og fram á fullorðinsár ef ekki er unnið með vandann strax í byrjun. Fræðslan þarf einnig að fela í sér hvað þýðir að vera „fylgjandi“ geranda. Ef barn er t.d. að horfa á og hlæja með, þá finnst gerandanum hann vera sniðugur og er líklegri til að stríða og meiða aftur. Þetta þurfa börnin að vita. Mikilvægt er að minna börnin ítrekað á að taka aldrei þátt í að vera vond/ur við aðra. Verði þau vör við að einhver sé að stríða eða meiða, eiga þau að láta strax einhvern fullorðinn vita. Barn sem hrekkir, stríðir eða leggur í einelti glímir oftast sjálft við vanlíðan og óöryggi. Orsakir/áhættuþættir eru oft blanda af innri og ytri þáttum. Þessar breytur þarf að finna til að geta unnið með þær og hjálpað geranda eineltis að slökkva á eineltishegðun sinni. Vinna þarf einnig með allan hópinn/bekkjarandann. En til að geta gripið strax inn í og veitt aðstoðina þarf hjálpin að vera tiltæk, aðgengileg og án biðar. Umræða um góða samskiptahætti þarf að vera daglega bæði í leik- og grunnskólum, í íþróttum, tómstundum og á frístundaheimilum um land allt. Umræðan þarf einnig að vera lifandi bæði í borgarstjórn og á alþingi. Þessi mál koma okkur öllum við. Við megum einfaldlega aldrei sofna á verðinum í þessum málum. Ef það gerist miðar okkur ekki áfram heldur stöndum í stað. Höfundur er alþingismaður.
Skoðun Góður rekstur Mosfellsbæjar og framtíðin björt Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir ,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar