Foreldrar – tæmið öskubakkana og setjið börnin í bílstóla Guðný Helga Herbertsdóttir skrifar 18. mars 2025 12:00 Það er ótalmargt heillandi við níunda áratuginn og litagleðina sem honum fylgdi. Við sjáum enn áhrifin af tónlistinni og tískunni. Oft minnir hann okkur á tíma gleði og áhyggjuleysis. En þessum áratug fylgja líka staðreyndir sem okkur þykja jafnvel óhugsandi í dag. Hætturnar voru nefnilega miklu fleiri en eldfimt hár í nálægð við reykingar. Þegar VÍS réð forvarnafulltrúa til starfa fyrst tryggingarfélaga á Íslandi um miðjan níunda áratuginn mátti sjá auglýsingar þar sem foreldrar voru minntir á að tæma öskubakka um helgar vegna þess að þá daga voru eitranir hjá börnum algengastar. Árið 1985 sýndi könnun að 79% barna voru laus í bílum og talan var enn 30% árið 1994 þegar VÍS hóf að bjóða útleigu á barnabílstólum. Þegar þeirri þjónustu var hætt 25 árum síðar heyrði slíkt til undantekninga. Það sem þótti eðlilegt þá þykir galið í dag Forvarnir eru sjaldnast vinsælasta umræðuefnið í fermingarveislum og sumum finnst þær jafnvel óþarfar. Þannig var það t.a.m. með bílbeltanotkun þegar hún var gerð að skyldu fyrir rúmum 40 árum. Sumum þóttu bílbeltin óþörf, óþægileg og tímaþjófur. Einhverjir voru á því að þau gerðu lítið gagn og gætu jafnvel verið hættuleg ef fólk væri lengur að forða sér úr bílnum. Tölfræðin sýnir okkur að alvarlegum slysum og dauðsföllum fækkaði með tilkomu bílbeltaskyldunnar. Forvarnir hafa nefnilega þann eiginleika að eftir á erum við oftast þakklát og gætum ekki hugsað okkur hlutina öðruvísi, jafnvel þótt breytingarnar hafi ekki geðjast öllum á sínum tíma. Forvarnir spara samfélaginu mikið Það er þess vegna verulega ánægjulegt að sjá hvað við sem samfélag höfum stigið mörg skref fram á við í átt að auknu öryggi. Dæmin eru ótalmörg; notkun barnabílstóla, bílbelta, hjálma á vinnustöðum, hjálma barna á reiðhjólum, reykingar í almenningsrýmum og svo má endalaust telja. Allt eru þetta hlutir sem þykja algjörlega sjálfsagðir í dag og engum dettur í hug að snúa til baka. Nýjar áskoranir verða hins vegar til nánast á hverjum degi og við viljum stíga jöfn skref í átt að bættu öryggi. Við viljum öll að við sjálf og ástvinir okkar komum heil heim að degi loknum. Það eru sameiginlegir hagsmunir okkar allra að fækka slysum og óhöppum. Sýnt hefur verið fram á að hver króna sem sett er í forvarnir getur skilað sér allt að áttfalt til baka í samfélagslegum sparnaði. Slys sem hægt er að koma í veg fyrir geta haft gríðarlegan kostnað í för með sér. Undanfarinn áratug höfum við t.a.m. séð alvarlega bruna verða þegar verið er að leggja þakpappa. Skemmst er að minnast brunans í Kringlunni sem varð á síðasta ári og truflaði starfsemi fjölda verslana vikum og mánuðum saman. Þar urðu blessunarlega ekki slys á fólki en tjón geta engu að síður haft veruleg áhrif á líf fólks. Í kjölfarið hefur orðið umræða um að bæta þjálfun og upplýsingagjöf vegna slíkrar vinnu en Húsnæðis- og mannvirkjastofnun setti á síðasta ári, með aðstoð starfshóps sem innihélt fulltrúa helstu hagsmunaaðila, af stað vinnu við gerð svokallaðs Rb blaðs með leiðbeiningum vegna lagningu þakpappa. Vegna mikilla umsvifa í mannvirkjagerð, flutningum og samgöngum hefur störfum í þessum greinum fjölgað verulega. Slysatíðni virðist um leið fara hækkandi við þessi störf. Þarna er rík ástæða til að staldra við og skoða ástæðurnar. Stofnun Öryggisskóla iðnaðarins er mikilvægt skref til að bregðast við þessu og sýnir að stöðugt þarf að vera vakandi yfir því hvar aukinna forvarna er þörf. Færri rafskútuslys með hjálp forvarna Annað dæmi um nýjar áskoranir eru svo slys á rafskútum sem hafa orðið til sem alveg ný vá á fáum árum. Samgöngustofa var í samstarfi við VÍS fyrir herferð þar sem vakin var athygli á hættunni á óvarlegri notkun rafhlaupahjóla árin 2023 og ’24 undir yfirskriftinni „Ekki skúta upp á bak”. Með árveknisátaki, aukinni umræðu og strangari reglum hefur tekist að snúa þróuninni við. Slysum hefur fækkað um 26% milli ára og alvarlegum slysum um 35%. Tölur sýna sömuleiðis að mun færri stíga upp á rafskútur undir áhrifum. Þetta skiptir verulegu máli því þarna á bak við tölfræðina er fólk og við megum aldrei gleyma því. Forvarnaráðstefna VÍS haldin í 15. sinn Forvarnaráðstefna VÍS verður haldin nk. fimmtudag, þann 20. mars kl. 13-16 í Hörpu. Þetta er í 15. sinn sem ráðstefnan er haldin en á henni hafa öryggismál fyrirtækja verið rædd frá ýmsum hliðum í gegnum árin. Þar á sér stað samtal sem hefur hjálpað fjölda fyrirtækja að auka öryggi starfsmanna og viðskiptavina og koma þannig í veg fyrir slys og tjón. Við hvetjum öll sem brenna fyrir öryggismálum að skrá sig, gefa sér tíma til að mæta og hlusta á erindi um mikilvægi þess að vinna að öryggi alla daga, hvernig við náum öllum um borð á öryggisvagninn og hvernig mæta má því óvænta í lífi og störfum á vinnustöðum landsins. Ég hvet okkur líka öll til að gefa forvörnum gaum þegar þær ber á góma. Þær geta jafnvel bjargað einhverjum sem okkur þykir vænt um. Höfundur er forstjóri VÍS. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Tryggingar Slysavarnir Börn og uppeldi Mest lesið Skólamáltíðir í Hafnarfirði. Af hverju bauð enginn í verkið? Davíð Arnar Stefánsson Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson Skoðun Er verið að blekkja almenning og sjómenn? Einar Hannes Harðarson Skoðun Ríkissjóður snuðaður um stórar fjárhæðir Sigurjón Þórðarson Skoðun Væntingar á villigötum Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: Skoðun Aðskilnaðurinn hlær Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal Skoðun Lágkúrulegur hversdagsleiki illskunnar Guðný Gústafsdóttir Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Bætt dagsbirta í Svansvottuðum byggingum Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun Skólamáltíðir í Hafnarfirði. Af hverju bauð enginn í verkið? Davíð Arnar Stefánsson skrifar Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Frelsi fylgir ábyrgð Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Skilningsleysi á skaðsemi verðtryggingar Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Menntakerfi í fremstu röð Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar Skoðun Við viljum nafn Jón Kaldal skrifar Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Er verið að blekkja almenning og sjómenn? Einar Hannes Harðarson skrifar Skoðun Væntingar á villigötum Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Aðskilnaðurinn hlær Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Lágkúrulegur hversdagsleiki illskunnar Guðný Gústafsdóttir skrifar Skoðun Glerþakið brotið á alþjóðlega sjónverndardaginn Sigþór U. Hallfreðsson skrifar Skoðun Fögur fyrirheit sem urðu að engu Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Ríkissjóður snuðaður um stórar fjárhæðir Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Ruben Amorim og sveigjanleiki – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Framtíðarsýn í samgöngumálum er mosavaxin Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Fimmta iðnbyltingin krefst svara – strax Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Hefur þú skoðanir? Jóhannes Óli Sveinsson skrifar Skoðun Er hurð bara hurð? Sölvi Breiðfjörð skrifar Skoðun Reykjavíkurmódel á kvennaári Sóley Tómasdóttir skrifar Skoðun Ekki er allt sem sýnist Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Sýndu þér umhyggju – Komdu í skimun Ágúst Ingi Ágústsson skrifar Skoðun Eru Bændasamtökin á móti valdeflingu bænda? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Er lægsta verðið alltaf hagstæðast? Karen Ósk Nielsen Björnsdóttir skrifar Sjá meira
Það er ótalmargt heillandi við níunda áratuginn og litagleðina sem honum fylgdi. Við sjáum enn áhrifin af tónlistinni og tískunni. Oft minnir hann okkur á tíma gleði og áhyggjuleysis. En þessum áratug fylgja líka staðreyndir sem okkur þykja jafnvel óhugsandi í dag. Hætturnar voru nefnilega miklu fleiri en eldfimt hár í nálægð við reykingar. Þegar VÍS réð forvarnafulltrúa til starfa fyrst tryggingarfélaga á Íslandi um miðjan níunda áratuginn mátti sjá auglýsingar þar sem foreldrar voru minntir á að tæma öskubakka um helgar vegna þess að þá daga voru eitranir hjá börnum algengastar. Árið 1985 sýndi könnun að 79% barna voru laus í bílum og talan var enn 30% árið 1994 þegar VÍS hóf að bjóða útleigu á barnabílstólum. Þegar þeirri þjónustu var hætt 25 árum síðar heyrði slíkt til undantekninga. Það sem þótti eðlilegt þá þykir galið í dag Forvarnir eru sjaldnast vinsælasta umræðuefnið í fermingarveislum og sumum finnst þær jafnvel óþarfar. Þannig var það t.a.m. með bílbeltanotkun þegar hún var gerð að skyldu fyrir rúmum 40 árum. Sumum þóttu bílbeltin óþörf, óþægileg og tímaþjófur. Einhverjir voru á því að þau gerðu lítið gagn og gætu jafnvel verið hættuleg ef fólk væri lengur að forða sér úr bílnum. Tölfræðin sýnir okkur að alvarlegum slysum og dauðsföllum fækkaði með tilkomu bílbeltaskyldunnar. Forvarnir hafa nefnilega þann eiginleika að eftir á erum við oftast þakklát og gætum ekki hugsað okkur hlutina öðruvísi, jafnvel þótt breytingarnar hafi ekki geðjast öllum á sínum tíma. Forvarnir spara samfélaginu mikið Það er þess vegna verulega ánægjulegt að sjá hvað við sem samfélag höfum stigið mörg skref fram á við í átt að auknu öryggi. Dæmin eru ótalmörg; notkun barnabílstóla, bílbelta, hjálma á vinnustöðum, hjálma barna á reiðhjólum, reykingar í almenningsrýmum og svo má endalaust telja. Allt eru þetta hlutir sem þykja algjörlega sjálfsagðir í dag og engum dettur í hug að snúa til baka. Nýjar áskoranir verða hins vegar til nánast á hverjum degi og við viljum stíga jöfn skref í átt að bættu öryggi. Við viljum öll að við sjálf og ástvinir okkar komum heil heim að degi loknum. Það eru sameiginlegir hagsmunir okkar allra að fækka slysum og óhöppum. Sýnt hefur verið fram á að hver króna sem sett er í forvarnir getur skilað sér allt að áttfalt til baka í samfélagslegum sparnaði. Slys sem hægt er að koma í veg fyrir geta haft gríðarlegan kostnað í för með sér. Undanfarinn áratug höfum við t.a.m. séð alvarlega bruna verða þegar verið er að leggja þakpappa. Skemmst er að minnast brunans í Kringlunni sem varð á síðasta ári og truflaði starfsemi fjölda verslana vikum og mánuðum saman. Þar urðu blessunarlega ekki slys á fólki en tjón geta engu að síður haft veruleg áhrif á líf fólks. Í kjölfarið hefur orðið umræða um að bæta þjálfun og upplýsingagjöf vegna slíkrar vinnu en Húsnæðis- og mannvirkjastofnun setti á síðasta ári, með aðstoð starfshóps sem innihélt fulltrúa helstu hagsmunaaðila, af stað vinnu við gerð svokallaðs Rb blaðs með leiðbeiningum vegna lagningu þakpappa. Vegna mikilla umsvifa í mannvirkjagerð, flutningum og samgöngum hefur störfum í þessum greinum fjölgað verulega. Slysatíðni virðist um leið fara hækkandi við þessi störf. Þarna er rík ástæða til að staldra við og skoða ástæðurnar. Stofnun Öryggisskóla iðnaðarins er mikilvægt skref til að bregðast við þessu og sýnir að stöðugt þarf að vera vakandi yfir því hvar aukinna forvarna er þörf. Færri rafskútuslys með hjálp forvarna Annað dæmi um nýjar áskoranir eru svo slys á rafskútum sem hafa orðið til sem alveg ný vá á fáum árum. Samgöngustofa var í samstarfi við VÍS fyrir herferð þar sem vakin var athygli á hættunni á óvarlegri notkun rafhlaupahjóla árin 2023 og ’24 undir yfirskriftinni „Ekki skúta upp á bak”. Með árveknisátaki, aukinni umræðu og strangari reglum hefur tekist að snúa þróuninni við. Slysum hefur fækkað um 26% milli ára og alvarlegum slysum um 35%. Tölur sýna sömuleiðis að mun færri stíga upp á rafskútur undir áhrifum. Þetta skiptir verulegu máli því þarna á bak við tölfræðina er fólk og við megum aldrei gleyma því. Forvarnaráðstefna VÍS haldin í 15. sinn Forvarnaráðstefna VÍS verður haldin nk. fimmtudag, þann 20. mars kl. 13-16 í Hörpu. Þetta er í 15. sinn sem ráðstefnan er haldin en á henni hafa öryggismál fyrirtækja verið rædd frá ýmsum hliðum í gegnum árin. Þar á sér stað samtal sem hefur hjálpað fjölda fyrirtækja að auka öryggi starfsmanna og viðskiptavina og koma þannig í veg fyrir slys og tjón. Við hvetjum öll sem brenna fyrir öryggismálum að skrá sig, gefa sér tíma til að mæta og hlusta á erindi um mikilvægi þess að vinna að öryggi alla daga, hvernig við náum öllum um borð á öryggisvagninn og hvernig mæta má því óvænta í lífi og störfum á vinnustöðum landsins. Ég hvet okkur líka öll til að gefa forvörnum gaum þegar þær ber á góma. Þær geta jafnvel bjargað einhverjum sem okkur þykir vænt um. Höfundur er forstjóri VÍS.
Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: Skoðun
Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar
Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar
Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar
Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson skrifar
Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar
Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: Skoðun