Minning fórnarlamba helfararinnar svívirt Einar Ólafsson skrifar 19. febrúar 2025 07:01 27. janúar síðastliðinn var þess minnst með minningarathöfn í Auschwitz að 80 ár voru liðin frá helförinni. Viðstaddir voru margir þjóðarleiðtogar og aðrir fulltrúar frá Evrópulöndum og víðar. Kjörorðið „Aldrei aftur“ var rifjað upp: „Viðkvæðið „aldrei aftur“ er það sem hafði bein áhrif á stofnun þess sem hefur orðið Evrópusambandið í dag, við upphaf þess verkefnis friðar og sátta eftir síðari heimsstyrjöldina,“ segir í minnisblaði frá Evrópuþinginu í tilefni dagsins. Aldrei aftur Það er ákaflega mikilvægt að halda þessari minningu á lofti eins og gert var nú um daginn – og rifja upp þetta kjörorð: „Aldrei aftur.“ En það er líka mikilvægt að forðast hræsni og tvískinnung þegar þessarar skelfingar er minnst. Holocaust, sem við höfum kallað helförina á íslensku, er með því skelfilegasta í sögu mannkyns. En heitstrengingin „Aldrei aftur“ einskorðast ekki við fjöldamorð þar sem fórnarlömbin eru talin í milljónum. Því miður hafa margir atburðir aðrir gefið tilefni til þessarar heitstrengingar. Hún hljómar til dæmis gjarnan í byrjun ágúst hvert ár þegar þess er minnst þegar sjálfskipað forysturíki hins frjálsa heims, Bandaríkin, varpaði kjarnorkusprengjum á tvær borgir í Japan rúmu hálfu ári eftir að hlið Auschwitz voru opnuð. „Aldrei aftur“ snýst um að við komum í veg fyrir að svona gerist aftur, fjöldamorð og mannlegar hörmungar sem stafa mannlegum gjörðum. Slíkar hörmungar eru ekki óhjákvæmilegar eins og náttúruhamfarir sem enginn mannlegur máttur getur komið í veg fyrir. Hver erum við sem sameinumst um ákallið „Aldrei aftur“. Skiptist mannkynið í gerendur og okkur hin sem reynum undir kjörorðinu „Aldrei aftur“ að koma í veg fyrir misgjörðirnar? Er þar einhver skýr skipting? Hvenær getum við komið í veg fyrir ódæðin? Hvernig sem á það er litið þá er það svo, að þótt mannlegar gjörðir séu strangt tekið aldreióhjákvæmilegar, þá eru mörg dæmi þess að enginn hefur haft tök á að grípa fram í fyrir hendurnar á gerendunum. Það er erfitt að sjá að nokkur hafi verið í aðstöðu til að koma í veg fyrir helförina nema gerendurnir sjálfir, nasistastjórnin í Þýskalandi. Og enginn núlifandi maður þarf að hafa samviskubit vegna hennar, ekki frekar en vegna nornabrennanna á sínum tíma eða vegna útrýmingar Spánverja á frumbyggjum Mið-Ameríku og annarra ógnarverka nýlenduríkjanna, svo dæmi séu nefnd. Fjöldamorðin í bænum Srebrenica í Bosníu Hersegóvínu í júlí 1995, þar sem meira en átta þúsund manns voru drepnir, hafa oft verið rifjuð upp. Það er vafasamt að nokkur hefði geta komið í veg fyrir þau þótt hollensk friðargæslusveit á vegum Sameinuðu þjóðanna sé stundum sökuð um aðgerðarleysi. Ári fyrr voru enn skelfilegri fjöldamorð framin í Rúanda þar sem milli 500 og 800 þúsund manns voru drepnir á hundrað dögum. Ég rifjaði það upp í grein á Vísi fyrir rúmu ári og þau orð Bill Clintons fyrrverandi forseta Bandaríkjanna, sem hann viðhafði í heimsókn til Rúanda árið 2012, að hann teldi það meðal sinna mestu mistaka sem forseti að bregðast ekki við þessum fjöldamorðum: „Ég held ekki að við hefðum getað stöðvað ofbeldið, en ég held við hefðum getað takmarkað það. Ég harma það.“ (New York Times 4. 9. 2012). Það var líklega rétt hjá honum, engir utanaðkomandi aðilar hefðu getað stöðvað ofbeldið þótt Bandaríkin ásamt Frökkum hefðu hugsanlega getað takmarkað það eitthvað. Við skulum að sinni láta liggja milli hluta ýmis ógnarverk Bandaríkjanna undanfarna áratugi. Hvað með Gasa? Donald Trump, forseti Bandaríkjanna, mun ekki hafa haft tök á að mæta til athafnarinnar í Auschwitz, enda nýtekinn við embætti og hafði í mörgu að snúast. En hann sendi veglega sendinefnd undir forystu Steve Witkoffs sérstaks sendifulltrúa Bandaríkjanna í Mið-Austurlöndum. En forsetinn sendi frá sér yfirlýsingu. Í þessari yfirlýsingu er ýmislegt ágætt, en síðan kemur þetta: „Í kjölfar kúgunar, ofsókna og óréttlætis, sem framin voru í Auschwitz og víðar í Evrópu, vann gyðingaþjóðin (the Jewish people) ótrauð að því að endurreisa heimaland sitt í Ísraelsríki nútímans – okkar öfluga vinar.“ Og svo: „Við staðfestum með stolti sterk vináttubönd okkar við Ísraelsríki.“ En einmitt aðgerðir þessa vinátturíkis Bandaríkjanna nú á annað ár, aðgerðir sem Alþjóðasakamáladómstóllinn telur allar líkur á að flokkist sem þjóðarmorð, eru dæmi um ofbeldisverk sem miklar líkur eru á að þau ríki, sem áttu fulltrúa við athöfnina 27. janúar, hefðu getað stöðvað með samstilltu átaki og þar með gefið kjörorðinu „Aldrei meir“ merkingu. Bandaríkin eru helsta vináttu- og stuðningsríki Ísraels og önnur vestræn ríki hafa verið í nánu vináttu- og viðskiptasambandi við Ísrael frá stofnun þess. En ekkert þeirra hefur beitt sér gegn þjóðarmorðinu á Gasa, einhver þeirra hafa í besta falli gagnrýnt það með innantómum orðum án frekari aðgerða. Það er auðvelt að koma saman til að minnast helfararinnar með orðunum „Aldrei aftur“ en ráðamenn gömlu nýlenduveldanna hafa aldrei komið saman til að minnast margra alda ofbeldisverka þeirra um allan heim. Svo sem þess ofeldisverks að ráðstafa Palestínu undir Ísraelaríki án samráðs við íbúa svæðisins. Dugleysi Norðurlanda Ráðamenn Norðurlanda komu saman á þingi Norðurlandaráðs í Reykjavík í lok október til að ræða frið og öryggi á norðurslóðum og Norðurlöndum. Á meðan rigndi sprengjunum yfir Gasa en varla var minnst á það nema í fyrirspurnartíma þar sem þeir komu sér hjá því að gefa skýr svör. Einhverjir nefndu rétt Ísraels til sjálfsvarnar og utanríkisráðherra Dana gat þess sérstaklega að Danir væru vinir Ísraels. Öll ríki Norðurlanda hafa haft margvísleg tengsl við Ísrael, öll eru náin samstarfsríki Bandaríkjanna og öll voru þau þá orðin aðilar að NATO sem hefur um árabil verið í samstarfi við Ísrael. Sameinuð hafa Norðurlöndin rödd sem tekið er eftir. En sú rödd hefur ekki heyrst hvað Gasa varðar. Þau hafa vissulega látið duglega í sér heyra varðandi Úkraínu og Rússland og er það vel. En þeirri rödd fylgir alltaf hjáröddin „við og hin“. Við, hin frjálsu, lýðræðislegu og siðmenntuðu Vesturlönd andspænis „barbaríinu“ í austri, Rússlandi, Kína, Íran og svo framvegis. Og þar hefur Ísrael verið í hópi „okkar“, Palestínumnn í hópi „hinna“. Við hliðið að Auschwitz 27. janúar afhjúpuðu ráðamenn vestrænna ríkja skinhelgi sína. Í þeirra munni er kjörorðið „Aldrei aftur“ innihaldslaus frasi. Með hræsni sinni og tvískinnungi hafa þeir svívirt minningu fórnarlamba helfararinnar. Höfundur er rithöfundur og fyrrverandi bókavörður Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Seinni heimsstyrjöldin Mest lesið Halldór 31.05.2025 Halldór Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun Er stríðsglæpamaður í rútunni? Ragnhildur Hólmgeirsdóttir, Hrönn Guðmundsdóttir Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Cardenas Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Er stríðsglæpamaður í rútunni? Ragnhildur Hólmgeirsdóttir, Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Cardenas skrifar Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson skrifar Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Skynsamleg forgangsröðun fjár Ragnhildur Jónsdóttir skrifar Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að sameinast fjölskyldu sinni Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Sumarið verður nýtt vel til uppbyggingar snjóflóðavarna Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Sjá meira
27. janúar síðastliðinn var þess minnst með minningarathöfn í Auschwitz að 80 ár voru liðin frá helförinni. Viðstaddir voru margir þjóðarleiðtogar og aðrir fulltrúar frá Evrópulöndum og víðar. Kjörorðið „Aldrei aftur“ var rifjað upp: „Viðkvæðið „aldrei aftur“ er það sem hafði bein áhrif á stofnun þess sem hefur orðið Evrópusambandið í dag, við upphaf þess verkefnis friðar og sátta eftir síðari heimsstyrjöldina,“ segir í minnisblaði frá Evrópuþinginu í tilefni dagsins. Aldrei aftur Það er ákaflega mikilvægt að halda þessari minningu á lofti eins og gert var nú um daginn – og rifja upp þetta kjörorð: „Aldrei aftur.“ En það er líka mikilvægt að forðast hræsni og tvískinnung þegar þessarar skelfingar er minnst. Holocaust, sem við höfum kallað helförina á íslensku, er með því skelfilegasta í sögu mannkyns. En heitstrengingin „Aldrei aftur“ einskorðast ekki við fjöldamorð þar sem fórnarlömbin eru talin í milljónum. Því miður hafa margir atburðir aðrir gefið tilefni til þessarar heitstrengingar. Hún hljómar til dæmis gjarnan í byrjun ágúst hvert ár þegar þess er minnst þegar sjálfskipað forysturíki hins frjálsa heims, Bandaríkin, varpaði kjarnorkusprengjum á tvær borgir í Japan rúmu hálfu ári eftir að hlið Auschwitz voru opnuð. „Aldrei aftur“ snýst um að við komum í veg fyrir að svona gerist aftur, fjöldamorð og mannlegar hörmungar sem stafa mannlegum gjörðum. Slíkar hörmungar eru ekki óhjákvæmilegar eins og náttúruhamfarir sem enginn mannlegur máttur getur komið í veg fyrir. Hver erum við sem sameinumst um ákallið „Aldrei aftur“. Skiptist mannkynið í gerendur og okkur hin sem reynum undir kjörorðinu „Aldrei aftur“ að koma í veg fyrir misgjörðirnar? Er þar einhver skýr skipting? Hvenær getum við komið í veg fyrir ódæðin? Hvernig sem á það er litið þá er það svo, að þótt mannlegar gjörðir séu strangt tekið aldreióhjákvæmilegar, þá eru mörg dæmi þess að enginn hefur haft tök á að grípa fram í fyrir hendurnar á gerendunum. Það er erfitt að sjá að nokkur hafi verið í aðstöðu til að koma í veg fyrir helförina nema gerendurnir sjálfir, nasistastjórnin í Þýskalandi. Og enginn núlifandi maður þarf að hafa samviskubit vegna hennar, ekki frekar en vegna nornabrennanna á sínum tíma eða vegna útrýmingar Spánverja á frumbyggjum Mið-Ameríku og annarra ógnarverka nýlenduríkjanna, svo dæmi séu nefnd. Fjöldamorðin í bænum Srebrenica í Bosníu Hersegóvínu í júlí 1995, þar sem meira en átta þúsund manns voru drepnir, hafa oft verið rifjuð upp. Það er vafasamt að nokkur hefði geta komið í veg fyrir þau þótt hollensk friðargæslusveit á vegum Sameinuðu þjóðanna sé stundum sökuð um aðgerðarleysi. Ári fyrr voru enn skelfilegri fjöldamorð framin í Rúanda þar sem milli 500 og 800 þúsund manns voru drepnir á hundrað dögum. Ég rifjaði það upp í grein á Vísi fyrir rúmu ári og þau orð Bill Clintons fyrrverandi forseta Bandaríkjanna, sem hann viðhafði í heimsókn til Rúanda árið 2012, að hann teldi það meðal sinna mestu mistaka sem forseti að bregðast ekki við þessum fjöldamorðum: „Ég held ekki að við hefðum getað stöðvað ofbeldið, en ég held við hefðum getað takmarkað það. Ég harma það.“ (New York Times 4. 9. 2012). Það var líklega rétt hjá honum, engir utanaðkomandi aðilar hefðu getað stöðvað ofbeldið þótt Bandaríkin ásamt Frökkum hefðu hugsanlega getað takmarkað það eitthvað. Við skulum að sinni láta liggja milli hluta ýmis ógnarverk Bandaríkjanna undanfarna áratugi. Hvað með Gasa? Donald Trump, forseti Bandaríkjanna, mun ekki hafa haft tök á að mæta til athafnarinnar í Auschwitz, enda nýtekinn við embætti og hafði í mörgu að snúast. En hann sendi veglega sendinefnd undir forystu Steve Witkoffs sérstaks sendifulltrúa Bandaríkjanna í Mið-Austurlöndum. En forsetinn sendi frá sér yfirlýsingu. Í þessari yfirlýsingu er ýmislegt ágætt, en síðan kemur þetta: „Í kjölfar kúgunar, ofsókna og óréttlætis, sem framin voru í Auschwitz og víðar í Evrópu, vann gyðingaþjóðin (the Jewish people) ótrauð að því að endurreisa heimaland sitt í Ísraelsríki nútímans – okkar öfluga vinar.“ Og svo: „Við staðfestum með stolti sterk vináttubönd okkar við Ísraelsríki.“ En einmitt aðgerðir þessa vinátturíkis Bandaríkjanna nú á annað ár, aðgerðir sem Alþjóðasakamáladómstóllinn telur allar líkur á að flokkist sem þjóðarmorð, eru dæmi um ofbeldisverk sem miklar líkur eru á að þau ríki, sem áttu fulltrúa við athöfnina 27. janúar, hefðu getað stöðvað með samstilltu átaki og þar með gefið kjörorðinu „Aldrei meir“ merkingu. Bandaríkin eru helsta vináttu- og stuðningsríki Ísraels og önnur vestræn ríki hafa verið í nánu vináttu- og viðskiptasambandi við Ísrael frá stofnun þess. En ekkert þeirra hefur beitt sér gegn þjóðarmorðinu á Gasa, einhver þeirra hafa í besta falli gagnrýnt það með innantómum orðum án frekari aðgerða. Það er auðvelt að koma saman til að minnast helfararinnar með orðunum „Aldrei aftur“ en ráðamenn gömlu nýlenduveldanna hafa aldrei komið saman til að minnast margra alda ofbeldisverka þeirra um allan heim. Svo sem þess ofeldisverks að ráðstafa Palestínu undir Ísraelaríki án samráðs við íbúa svæðisins. Dugleysi Norðurlanda Ráðamenn Norðurlanda komu saman á þingi Norðurlandaráðs í Reykjavík í lok október til að ræða frið og öryggi á norðurslóðum og Norðurlöndum. Á meðan rigndi sprengjunum yfir Gasa en varla var minnst á það nema í fyrirspurnartíma þar sem þeir komu sér hjá því að gefa skýr svör. Einhverjir nefndu rétt Ísraels til sjálfsvarnar og utanríkisráðherra Dana gat þess sérstaklega að Danir væru vinir Ísraels. Öll ríki Norðurlanda hafa haft margvísleg tengsl við Ísrael, öll eru náin samstarfsríki Bandaríkjanna og öll voru þau þá orðin aðilar að NATO sem hefur um árabil verið í samstarfi við Ísrael. Sameinuð hafa Norðurlöndin rödd sem tekið er eftir. En sú rödd hefur ekki heyrst hvað Gasa varðar. Þau hafa vissulega látið duglega í sér heyra varðandi Úkraínu og Rússland og er það vel. En þeirri rödd fylgir alltaf hjáröddin „við og hin“. Við, hin frjálsu, lýðræðislegu og siðmenntuðu Vesturlönd andspænis „barbaríinu“ í austri, Rússlandi, Kína, Íran og svo framvegis. Og þar hefur Ísrael verið í hópi „okkar“, Palestínumnn í hópi „hinna“. Við hliðið að Auschwitz 27. janúar afhjúpuðu ráðamenn vestrænna ríkja skinhelgi sína. Í þeirra munni er kjörorðið „Aldrei aftur“ innihaldslaus frasi. Með hræsni sinni og tvískinnungi hafa þeir svívirt minningu fórnarlamba helfararinnar. Höfundur er rithöfundur og fyrrverandi bókavörður
Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun
Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar
Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun