Þegar Trölli stal atkvæðum Eyjólfur Ingvi Bjarnason skrifar 19. desember 2024 13:03 Senn líður að því að nýkjörið Alþingi verði kallað saman og þingstörf hefjist. Ég óska öllum þingmönnum til hamingju með kjörið og velfarnaðar í störfum sínum fyrir landið allt á komandi kjörtímabili. En tilefni þess að ég sting niður penna er umfjöllun í fjölmiðlum um kosningakerfið, dauð atkvæði og misvægi atkvæða. Í þættinum Sprengisandi á Bylgjunni 8. desember sl. leiddu saman hesta sína Ólafur Þ. Harðarson próf. emeritus við HÍ og Haukur Arnþórsson, stjórnsýslufræðingur. Ummæli þeirra í garð landsbyggðarinnar minna helst á barn sem ekki var hlustað á í æsku og ég ráðlegg þeim að fá sér tíma hjá sálfræðing til að vinna úr landsbyggðaráfalli æsku sinnar. Þeir létu gamminn geysa en Haukur sagði meðal annars að vægi atkvæða væri alveg sérstaklega hættulegt á Íslandi vegna þess að ný sjónarmið koma svo seint út á land og veruleg hætta væri á því að landsmenn sætu uppi með gríðarlega áherslu á landbúnað og sjávarútveg og það sem er unnið úti á landi, því þessi þrjú landsbyggðarkjördæmi hafa 27 þingmenn eða næstum því meirihluta. Prófessor Ólafur vitnaði í nýlegar rannsóknir um að á landsbyggðinni væru 46% kjósenda þjóðlegir íhaldsmenn en á höfuðborgarsvæðinu væru 26% kjósenda þjóðlegir íhaldsmenn. Það leiðir af sér hugmyndafræðilega skekkju inní flestum flokkum þar sem landbyggðarkjördæmi fá of marga þingmenn á kostnað höfuðborgarsvæðisins. Stöldrum aðeins við og skoðum gögn og staðreyndir um þá þingmenn sem brátt taka sæti á Alþingi. Undirritaður lagðist í smá vinnu með aðstoð Google Maps og þjóðskrár og setti inná kort lögheimili þingmanna. Það er alveg rétt að landsbyggðarkjördæmin þrjú eiga 27 þingmenn. Af þessum 27 þingmönnum eiga 4 þeirra lögheimili á höfuðborgarsvæðinu og mikill meirihluti þingmanna býr á atvinnusóknarsvæði höfuðborgarinnar sem við á landsbyggðinni tölu gjarnan um sem svæðið á milli Hvítár í Borgarfirði og Hvítár í Árnessýslu. Á umræddu svæði búa 46 af 63 þingmönnum eða 73% þingmanna líkt og meðfylgjandi mynd sýnir. Mynd 1 – Lögheimili þingmanna sem kjörnir voru í Alþingiskosningum 2024 skv. þjóðskrá. Ef gögn Hagstofunnar eru skoðuð þá búa tæp 64% landsmanna í kjördæmunum þremur á höfuðborgarsvæðinu og að teknu tilliti til sveitarfélaganna á milli Hvítár og Hvítár þá búa á því svæði 76% landsmanna. Þessi gögn sýna að búseta þingmanna endurspeglar vel búsetu landsmanna – allavega varðandi svæðið milli Hvítánna óháð því hvort ný sjónarmið eigi erfitt með að ferðast norður fyrir Hvalfjörð eða austur fyrir Hellisheiði eða hvort menn verða þjóðlegir íhaldsmenn við það eitt að búa á Akranesi, Hveragerði eða Suðurnesjabæ. Ef jafna þarf vægi atkvæði milli kjördæmi er þá ekki rökrétt að jafna einnig vægi þjónustu þannig að sama þjónusta sé veitt um allt land óháð búsetu? Hvernig er með öll opinberu störfin? Yfir 70% þeirra er á höfuðborgarsvæðinu skv. greiningu RHA fyrr á þessu ári[1]. Hvernig er með innviði og uppbyggingu þeirra? Hvernig er með aðgengi að heilbrigðisþjónustu? Allt er þetta líklega afleiðing þess að við erum smáríki og mögulega er vægi atkvæða sérstaklega hættulegt á Íslandi vegna þess að höfuðborgarsvæðið þarf enga þjónustu að sækja út á land nema þá helst að komast í sumarbústað eða útilegu. Árið 1999 var unnin viðamikil skýrsla um endurskoðun á kjördæmaskipun sem núverandi kerfi byggir á[2]. Vegna þess að við þá breytingu fluttust þingsæti frá landsbyggðinni til höfuðborgarinnar er rætt um að „grípa til aðgerða til að styðja og styrkja búsetu á landsbyggðinni. Í því efni má nefna samgöngu- og vegamál, t.a.m. örari endurbætur á vegtengingum einstakra byggða við aðalvegakerfi landsins.“ Við sem búum úti á landi þekkjum sennilega best allra ástand þjóðveganna. Það hefur allavega ekki gengið neitt alltof vel hjá þingmönnum síðustu ár að forgangsraða fjármunum til samgöngumála. Hvernig má það vera að nágrannaþjóð okkar Færeyjar sem er mun fámennari getur grafið öll þessi jarðgöng. Gæti verið að þeir séu þjóðlegri íhaldsmenn en við Íslendingar? Líkt og gögn Hagstofunnar sýna eru 64% landsmanna í kjördæmunum þremur á höfuðborgarsvæðinu. Ef við skoðum samanburð á áhrifum höfuðborga í Evrópa hafa aðeins Lúxemborg og Malta hærra hlutfall í höfuðborginni og skal engan undra m.v. stærð þeirra ríkja. Út frá þessu má kannski álykta að áhrif höfuðborgarsvæðisins séu of mikil inná Alþingi miðað við löndin sem við berum okkur saman við. Mynd 2 – Hlutfall íbúa sem býr á höfuðborgarsvæði innan hvers lands Evrópu [3] Gæti verið að samkeppnisstaða höfuðborgarsvæðis og landsbyggðar sé skökk og birtingarmyndir þess eru fjölmargar. Ein er tekjuskipting ríkis og sveitarfélaga. Önnur er undanþága orkumannvirkja frá fasteignagjöldum – hvar eru þau staðsett og hverjar eru tekjurnar af auðlindinni? Við gætum einnig tekið tollvernd í landbúnaði. Tollfrjáls innflutningur á landbúnaðarvörum mun ekki halda uppi samfélögum úti á landi og m.a. þess vegna viðhalda flest löndin í kringum okkur tollvernd því þau eru meðvituð um samfélagsleg áhrif tollverndar á jafnvægi þéttbýlis og dreifbýlis. Það vantar heldur ekki að íbúar höfuðborgarinnar segi okkur sem búum úti á landi hvernig við eigum að hafa hlutina. Kannski er það svo að í hugum margra sem ólust upp úti á landi en fluttu síðar á höfuðborgarsvæðið að landsbyggðin á að vera veröldin sem var. Þar má engu breyta og samfélögin eiga helst ekki að fá tækifæri til að bæta samkeppnisstöðu sína og laða til sín íbúa með fjölbreyttari atvinnumöguleikum. Þetta viðhorf þekki ég vel eftir að hafa setið í sveitarstjórn Dalabyggðar undanfarin ár. Ábyrgð fjölmiðla á umræðu um landsbyggðina er einnig mikil því of oft þegar málefni hennar eru til umræðu er ekki leitað eftir sjónarmiðum þeirra sem þar búa sbr. umræðuþáttinn Sprengisand sem vitnað var til í upphafi þessara greinar. Það er ekki eina dæmið, ég gæti nefnt fjölmörg. Með þessari grein vil ég hvetja alþingismenn til að vera leiðandi í því að vera þingmenn landsins alls óháð því í hvaða kjördæmi þeir eru kjörnir. Þeir eru í lykilstöðu til að hafa áhrif á þessa umræðu og reyna minnka þá gjá sem virðist sífellt stækka á milli höfuðborgar og landsbyggðar. Nýkjörinn þingmaður, Jón Gnarr sagðist ætla að vera sýnilegur í starfi og átti þá við að þingmenn Reykjavíkur hafi ekki verið nægjanlega sýnilegir á tíma hans sem borgarstjóri frá 2010-2014. Það væri öllum þeim þingmönnum sem eru búsettir á milli Hvítár og Hvítár hollt að fara reglulega í ferðir útá land og hitta fólkið þar. Íbúar landsbyggðar munu taka vel á móti ykkur og það mun ekki standa á sveitarfélögum eða landshlutasamtökum þeirra að veita upplýsingar. Framundan er hátíð ljóss og friðar. Jólin munu koma jafnt í bæ, borg eða á landsbyggðinni líkt og gerðist í Þeimbæ þó Trölli væri búin að stela öllu sem minnti á jólin þar. Í allri umræðu um atkvæðavægi, kjördæmaskipan og kosningakerfi skiptir máli að talað sé við landsbyggðina en ekki eingöngu um hana eins og þar búi aðeins fólk með fornfálegar skoðanir. Höfundur er bóndi, sveitarstjórnarmaður og íbúi á landsbyggðinni. Hef búið erlendis og fylgist ágætlega með þjóðfélagsumræðunni. [1] https://www.stjornarradid.is/library/01--Frettatengt---myndir-og-skrar/IRN/Frettatengd-skjol/%c3%93sta%c3%b0bundin%20st%c3%b6rf%20sk%c3%bdrsla_loka%c3%batg%c3%a1fa%202023.pdf [2] https://www.althingi.is/altext/123/s/0141.html [3] https://mapsontheweb.zoom-maps.com/post/618990226522750976/percentage-of-people-who-live-in-the-metropolitan Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðun: Alþingiskosningar 2024 Kjördæmaskipan Mest lesið Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Carenas Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Carenas skrifar Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson skrifar Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Skynsamleg forgangsröðun fjár Ragnhildur Jónsdóttir skrifar Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að sameinast fjölskyldu sinni Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Sumarið verður nýtt vel til uppbyggingar snjóflóðavarna Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Sjá meira
Senn líður að því að nýkjörið Alþingi verði kallað saman og þingstörf hefjist. Ég óska öllum þingmönnum til hamingju með kjörið og velfarnaðar í störfum sínum fyrir landið allt á komandi kjörtímabili. En tilefni þess að ég sting niður penna er umfjöllun í fjölmiðlum um kosningakerfið, dauð atkvæði og misvægi atkvæða. Í þættinum Sprengisandi á Bylgjunni 8. desember sl. leiddu saman hesta sína Ólafur Þ. Harðarson próf. emeritus við HÍ og Haukur Arnþórsson, stjórnsýslufræðingur. Ummæli þeirra í garð landsbyggðarinnar minna helst á barn sem ekki var hlustað á í æsku og ég ráðlegg þeim að fá sér tíma hjá sálfræðing til að vinna úr landsbyggðaráfalli æsku sinnar. Þeir létu gamminn geysa en Haukur sagði meðal annars að vægi atkvæða væri alveg sérstaklega hættulegt á Íslandi vegna þess að ný sjónarmið koma svo seint út á land og veruleg hætta væri á því að landsmenn sætu uppi með gríðarlega áherslu á landbúnað og sjávarútveg og það sem er unnið úti á landi, því þessi þrjú landsbyggðarkjördæmi hafa 27 þingmenn eða næstum því meirihluta. Prófessor Ólafur vitnaði í nýlegar rannsóknir um að á landsbyggðinni væru 46% kjósenda þjóðlegir íhaldsmenn en á höfuðborgarsvæðinu væru 26% kjósenda þjóðlegir íhaldsmenn. Það leiðir af sér hugmyndafræðilega skekkju inní flestum flokkum þar sem landbyggðarkjördæmi fá of marga þingmenn á kostnað höfuðborgarsvæðisins. Stöldrum aðeins við og skoðum gögn og staðreyndir um þá þingmenn sem brátt taka sæti á Alþingi. Undirritaður lagðist í smá vinnu með aðstoð Google Maps og þjóðskrár og setti inná kort lögheimili þingmanna. Það er alveg rétt að landsbyggðarkjördæmin þrjú eiga 27 þingmenn. Af þessum 27 þingmönnum eiga 4 þeirra lögheimili á höfuðborgarsvæðinu og mikill meirihluti þingmanna býr á atvinnusóknarsvæði höfuðborgarinnar sem við á landsbyggðinni tölu gjarnan um sem svæðið á milli Hvítár í Borgarfirði og Hvítár í Árnessýslu. Á umræddu svæði búa 46 af 63 þingmönnum eða 73% þingmanna líkt og meðfylgjandi mynd sýnir. Mynd 1 – Lögheimili þingmanna sem kjörnir voru í Alþingiskosningum 2024 skv. þjóðskrá. Ef gögn Hagstofunnar eru skoðuð þá búa tæp 64% landsmanna í kjördæmunum þremur á höfuðborgarsvæðinu og að teknu tilliti til sveitarfélaganna á milli Hvítár og Hvítár þá búa á því svæði 76% landsmanna. Þessi gögn sýna að búseta þingmanna endurspeglar vel búsetu landsmanna – allavega varðandi svæðið milli Hvítánna óháð því hvort ný sjónarmið eigi erfitt með að ferðast norður fyrir Hvalfjörð eða austur fyrir Hellisheiði eða hvort menn verða þjóðlegir íhaldsmenn við það eitt að búa á Akranesi, Hveragerði eða Suðurnesjabæ. Ef jafna þarf vægi atkvæði milli kjördæmi er þá ekki rökrétt að jafna einnig vægi þjónustu þannig að sama þjónusta sé veitt um allt land óháð búsetu? Hvernig er með öll opinberu störfin? Yfir 70% þeirra er á höfuðborgarsvæðinu skv. greiningu RHA fyrr á þessu ári[1]. Hvernig er með innviði og uppbyggingu þeirra? Hvernig er með aðgengi að heilbrigðisþjónustu? Allt er þetta líklega afleiðing þess að við erum smáríki og mögulega er vægi atkvæða sérstaklega hættulegt á Íslandi vegna þess að höfuðborgarsvæðið þarf enga þjónustu að sækja út á land nema þá helst að komast í sumarbústað eða útilegu. Árið 1999 var unnin viðamikil skýrsla um endurskoðun á kjördæmaskipun sem núverandi kerfi byggir á[2]. Vegna þess að við þá breytingu fluttust þingsæti frá landsbyggðinni til höfuðborgarinnar er rætt um að „grípa til aðgerða til að styðja og styrkja búsetu á landsbyggðinni. Í því efni má nefna samgöngu- og vegamál, t.a.m. örari endurbætur á vegtengingum einstakra byggða við aðalvegakerfi landsins.“ Við sem búum úti á landi þekkjum sennilega best allra ástand þjóðveganna. Það hefur allavega ekki gengið neitt alltof vel hjá þingmönnum síðustu ár að forgangsraða fjármunum til samgöngumála. Hvernig má það vera að nágrannaþjóð okkar Færeyjar sem er mun fámennari getur grafið öll þessi jarðgöng. Gæti verið að þeir séu þjóðlegri íhaldsmenn en við Íslendingar? Líkt og gögn Hagstofunnar sýna eru 64% landsmanna í kjördæmunum þremur á höfuðborgarsvæðinu. Ef við skoðum samanburð á áhrifum höfuðborga í Evrópa hafa aðeins Lúxemborg og Malta hærra hlutfall í höfuðborginni og skal engan undra m.v. stærð þeirra ríkja. Út frá þessu má kannski álykta að áhrif höfuðborgarsvæðisins séu of mikil inná Alþingi miðað við löndin sem við berum okkur saman við. Mynd 2 – Hlutfall íbúa sem býr á höfuðborgarsvæði innan hvers lands Evrópu [3] Gæti verið að samkeppnisstaða höfuðborgarsvæðis og landsbyggðar sé skökk og birtingarmyndir þess eru fjölmargar. Ein er tekjuskipting ríkis og sveitarfélaga. Önnur er undanþága orkumannvirkja frá fasteignagjöldum – hvar eru þau staðsett og hverjar eru tekjurnar af auðlindinni? Við gætum einnig tekið tollvernd í landbúnaði. Tollfrjáls innflutningur á landbúnaðarvörum mun ekki halda uppi samfélögum úti á landi og m.a. þess vegna viðhalda flest löndin í kringum okkur tollvernd því þau eru meðvituð um samfélagsleg áhrif tollverndar á jafnvægi þéttbýlis og dreifbýlis. Það vantar heldur ekki að íbúar höfuðborgarinnar segi okkur sem búum úti á landi hvernig við eigum að hafa hlutina. Kannski er það svo að í hugum margra sem ólust upp úti á landi en fluttu síðar á höfuðborgarsvæðið að landsbyggðin á að vera veröldin sem var. Þar má engu breyta og samfélögin eiga helst ekki að fá tækifæri til að bæta samkeppnisstöðu sína og laða til sín íbúa með fjölbreyttari atvinnumöguleikum. Þetta viðhorf þekki ég vel eftir að hafa setið í sveitarstjórn Dalabyggðar undanfarin ár. Ábyrgð fjölmiðla á umræðu um landsbyggðina er einnig mikil því of oft þegar málefni hennar eru til umræðu er ekki leitað eftir sjónarmiðum þeirra sem þar búa sbr. umræðuþáttinn Sprengisand sem vitnað var til í upphafi þessara greinar. Það er ekki eina dæmið, ég gæti nefnt fjölmörg. Með þessari grein vil ég hvetja alþingismenn til að vera leiðandi í því að vera þingmenn landsins alls óháð því í hvaða kjördæmi þeir eru kjörnir. Þeir eru í lykilstöðu til að hafa áhrif á þessa umræðu og reyna minnka þá gjá sem virðist sífellt stækka á milli höfuðborgar og landsbyggðar. Nýkjörinn þingmaður, Jón Gnarr sagðist ætla að vera sýnilegur í starfi og átti þá við að þingmenn Reykjavíkur hafi ekki verið nægjanlega sýnilegir á tíma hans sem borgarstjóri frá 2010-2014. Það væri öllum þeim þingmönnum sem eru búsettir á milli Hvítár og Hvítár hollt að fara reglulega í ferðir útá land og hitta fólkið þar. Íbúar landsbyggðar munu taka vel á móti ykkur og það mun ekki standa á sveitarfélögum eða landshlutasamtökum þeirra að veita upplýsingar. Framundan er hátíð ljóss og friðar. Jólin munu koma jafnt í bæ, borg eða á landsbyggðinni líkt og gerðist í Þeimbæ þó Trölli væri búin að stela öllu sem minnti á jólin þar. Í allri umræðu um atkvæðavægi, kjördæmaskipan og kosningakerfi skiptir máli að talað sé við landsbyggðina en ekki eingöngu um hana eins og þar búi aðeins fólk með fornfálegar skoðanir. Höfundur er bóndi, sveitarstjórnarmaður og íbúi á landsbyggðinni. Hef búið erlendis og fylgist ágætlega með þjóðfélagsumræðunni. [1] https://www.stjornarradid.is/library/01--Frettatengt---myndir-og-skrar/IRN/Frettatengd-skjol/%c3%93sta%c3%b0bundin%20st%c3%b6rf%20sk%c3%bdrsla_loka%c3%batg%c3%a1fa%202023.pdf [2] https://www.althingi.is/altext/123/s/0141.html [3] https://mapsontheweb.zoom-maps.com/post/618990226522750976/percentage-of-people-who-live-in-the-metropolitan
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar