Sagnaarfur Biblíunnar – Abrahamísku trúarbrögðin Dr. Sigurvin Lárus Jónsson skrifar 5. desember 2024 08:32 Mannkynið stendur þegar þetta er skrifað í 8 milljörðum, 184 milljónum, 495 þúsund, 984 og fer vaxandi. Við aldarmótin 2000 stóð mannkynið í rúmum sex milljörðum, árið sem ég kom í heiminn rúmum fjórum, árið sem móðir mín fæddist tveimur og hálfum og við upphaf iðnbyltingar 770 milljónum. Stærsta verkefni 21. aldar er að takast á við þennan fólksfjölda með slíkum hætti að öllum bjóðist klæði, fæði og framtíð, án þess að við göngum endanlega frá vistkerfi jarðar, og að tryggja sambúð okkar með slíkum hætti að það dragi úr stríðsátökum. Það eru í dag á sjötta tug landsvæða þar sem vopnuð átök geysa og eyðsla í vopn og stríðsrekstur hefur aldrei verið hærri en á síðasta ári. Það hlýtur að vera betri leið til að takast á við vanda heimsins en vígbúnaðarkapphlaup. Sambúð trúarbragðanna Einn átakaflötur í heiminum snýr að samskiptum og sambúð trúarbragðanna og það má færa fyrir því rök að ekkert fag sem kennt er í skólakerfinu sé mikilvægara en það fag sem fjallar um skilning og gagnkvæma virðingu þeirra á milli. Í þeim anda sendu Sameinuðu Þjóðirnar frá sér yfirlýsingu í október um að trúfrelsi væri „mikilvægasta breytan til að tryggja varanlegan frið í heiminum“ og fyrr á þessu ári að hatur og mismunun á grundvelli trúarbragða færi vaxandi um allan heim. Langstærstu trúarbrögð heims eru kristindómur og íslam, en yfir 32% heimsbyggðarinnar eru kristnir og yfir 24% eru múslimar. Kristindómurinn eru jafnframt útbreiddustu trúarbrögð heims og þau sem flest þeirra sem eru á landflótta tilheyra. Trúarbrögðin tvö eiga margt sameiginlegt og mynda ásamt gyðingdómi hin svokölluðu abrahamísku trúarbrögð, sem sprottin eru af ættfeðrasögu Mósebóka. Hugtakið lýsir annarsvegar þeirri sameiginlegu ættarsögu sem trúarbrögðin rekja sig til og hinsvegar þeirri staðreynd að öll trúarbrögðin byggja á eingyðistrú og spretta úr samfélögum, þar sem fjölgyðishugmyndir voru ríkjandi. Abraham, Íshmael og Ísak Sagan af Abraham er í senn fjölskyldusaga og saga sem mótað hefur sjálfsmynd meirihluta mannkyns í gegnum trúarbrögðin þrjú. Í fyrstu Mósebók segir frá Abram en „kona Abrams hét Saraí [...] en Saraí var óbyrja. Hún átti ekki barn.“ Sorg þeirra sem eiga erfitt með barneignir er því stef í þessari stórsögu. Guð segir við Abram: „Far þú burt úr landi þínu, frá ættfólki þínu og úr húsi föður þíns til landsins sem ég mun vísa þér á. Ég mun gera þig að mikilli þjóð og blessa þig og gera nafn þitt mikið. Blessun skalt þú vera.“ Landið sem um ræðir er nefnt Kanaansland og er í frjósama hálfmánanum, því landsvæði sem trúarbrögðin þrjú gera tilkall til og tekist er á um til þessa dags. Ferðalagið til fyrirheitna landsins er stórsaga, hungursneyð hrekur fjölskylduna niður til Egyptalands og þegar aðstæður batna snýr fjölskyldan aftur til Kanaanslands og haslar sér þar völl með hersigrum. Stefið um frjósemisvanda heldur áfram en „Saraí, kona Abrams [...] átti egypska ambátt sem Hagar hét“ og lætur hana vera staðgengilsmóður fyrir sig. Úr verður að Hagar verður þunguð en hún erfir hlutskipti sitt í fjölskyldunni og flýr frá Abram og Saraí. Engill Drottins finnur Hagar hjá lind í eyðimörkinni og segir við hana „snúðu aftur til húsmóður þinnar“ og síðan að þú „munt ala son. Þú skalt láta hann heita Ísmael því að Drottinn hefur heyrt kveinstafi þína.“ Ísmael er í íslömskum hefðum ættfaðir araba og þeir feðgar reistu samkvæmt hefð þeirra Kaaba musterið í Mekku. Þegar Abram var orðinn aldraður birtist Guð honum og sagði við hann:„Ég mun setja sáttmála milli mín og þín og margfalda þig mikillega.“ Féll þá Abram fram á ásjónu sína og Guð sagði við hann: „Þessi er sáttmáli minn við þig: Þú munt verða ættfaðir fjölda þjóða. Eigi skalt þú lengur nefnast Abram heldur skalt þú Abraham heita því að ég geri þig að ættföður fjölda þjóða.“ Abraham er í kjölfarið umskorinn og er það í augum gyðinga tákn um sáttmála Guðs: „Sáttmáli minn á holdi ykkar skal vera eilífur sáttmáli.“ Enn talaði Guð til Abrahams: „Saraí kona þín skal ekki lengur heita Saraí, hún skal heita Sara. Ég mun blessa hana og ég mun einnig gefa þér son með henni [...] og þú skalt nefna hann Ísak og ég mun setja honum sáttmála minn, eilífan sáttmála við niðja hans eftir hann. Stórsagan heldur áfram og í framhaldinu er fjallað um syndir Sódómu og Gómorru og þeim vörnum sem Abrahm heldur uppi fyrir borgunum, sem og það próf sem Guð leggur fyrir – hvort hann sé reiðubúinn að fórna syni sínum Ísaki. Sú saga, sem gyðingar kalla Akedah eða [Ísak] bundinn, er ein mikilvægasta táknmynd trúarbragðanna um trúfesti og liggur til grundvallar bókar Søren Kirkegaard, Uggur og Ótti, þar sem hann segir söguna „sýna hversu fjarstæðukennd trúin hljóti að vera, handan skilnings hins vantrúaða, handan skilnings heimspekingsins“. Trúarbrögð Abrahams Það að tala um eingyðistrúarbrögðin þrjú, gyðingdóm, kristni og íslam, sem trúarbrögð Abrahams, leggur áherslu á sameiginlegar rætur þeirra sem systurhefðir. Í gyðingdómi er Abraham ættfaðir gyðinga og sá sem Guð „gerði eilífan sáttmála við.“ Í Nýja testmentinu er Abraham táknmynd trúarinnar og hann er sérstaklega mikilvægur fyrir lúterskan arf vegna áherslunnar á réttlætingu af trú: „Abraham trúði Guði og það var honum til réttlætis reiknað.“ Í íslam markar Abraham spámaður upphaf eingyðistrúar, hann grundvallaði Kaaba musterið í Mekka með Ísmael og fúsleiki hans til að fórna Ísaki er haldin hátíðlega með Eid al-Adha hátíðinni sem boðar hlýðni við Guð, en þaðan er orðið íslam komið. Spenna á milli trúarbragða er einn af átakaflötum samtímans, bæði á milli og innan trúarbragðanna, og meðvitund um sameiginlegar rætur þeirra er mikilvægt skref í átt að skilningi, umburðarlyndi og farsælli sambúð þeirra hefða sem meirihluti mannkyns tilheyrir. Höfundur er prestur við Vídalínskirkju í Garðabæ. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Trúmál Mest lesið Halldór 05.07.2025 Halldór Baldursson Halldór Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Sjá meira
Mannkynið stendur þegar þetta er skrifað í 8 milljörðum, 184 milljónum, 495 þúsund, 984 og fer vaxandi. Við aldarmótin 2000 stóð mannkynið í rúmum sex milljörðum, árið sem ég kom í heiminn rúmum fjórum, árið sem móðir mín fæddist tveimur og hálfum og við upphaf iðnbyltingar 770 milljónum. Stærsta verkefni 21. aldar er að takast á við þennan fólksfjölda með slíkum hætti að öllum bjóðist klæði, fæði og framtíð, án þess að við göngum endanlega frá vistkerfi jarðar, og að tryggja sambúð okkar með slíkum hætti að það dragi úr stríðsátökum. Það eru í dag á sjötta tug landsvæða þar sem vopnuð átök geysa og eyðsla í vopn og stríðsrekstur hefur aldrei verið hærri en á síðasta ári. Það hlýtur að vera betri leið til að takast á við vanda heimsins en vígbúnaðarkapphlaup. Sambúð trúarbragðanna Einn átakaflötur í heiminum snýr að samskiptum og sambúð trúarbragðanna og það má færa fyrir því rök að ekkert fag sem kennt er í skólakerfinu sé mikilvægara en það fag sem fjallar um skilning og gagnkvæma virðingu þeirra á milli. Í þeim anda sendu Sameinuðu Þjóðirnar frá sér yfirlýsingu í október um að trúfrelsi væri „mikilvægasta breytan til að tryggja varanlegan frið í heiminum“ og fyrr á þessu ári að hatur og mismunun á grundvelli trúarbragða færi vaxandi um allan heim. Langstærstu trúarbrögð heims eru kristindómur og íslam, en yfir 32% heimsbyggðarinnar eru kristnir og yfir 24% eru múslimar. Kristindómurinn eru jafnframt útbreiddustu trúarbrögð heims og þau sem flest þeirra sem eru á landflótta tilheyra. Trúarbrögðin tvö eiga margt sameiginlegt og mynda ásamt gyðingdómi hin svokölluðu abrahamísku trúarbrögð, sem sprottin eru af ættfeðrasögu Mósebóka. Hugtakið lýsir annarsvegar þeirri sameiginlegu ættarsögu sem trúarbrögðin rekja sig til og hinsvegar þeirri staðreynd að öll trúarbrögðin byggja á eingyðistrú og spretta úr samfélögum, þar sem fjölgyðishugmyndir voru ríkjandi. Abraham, Íshmael og Ísak Sagan af Abraham er í senn fjölskyldusaga og saga sem mótað hefur sjálfsmynd meirihluta mannkyns í gegnum trúarbrögðin þrjú. Í fyrstu Mósebók segir frá Abram en „kona Abrams hét Saraí [...] en Saraí var óbyrja. Hún átti ekki barn.“ Sorg þeirra sem eiga erfitt með barneignir er því stef í þessari stórsögu. Guð segir við Abram: „Far þú burt úr landi þínu, frá ættfólki þínu og úr húsi föður þíns til landsins sem ég mun vísa þér á. Ég mun gera þig að mikilli þjóð og blessa þig og gera nafn þitt mikið. Blessun skalt þú vera.“ Landið sem um ræðir er nefnt Kanaansland og er í frjósama hálfmánanum, því landsvæði sem trúarbrögðin þrjú gera tilkall til og tekist er á um til þessa dags. Ferðalagið til fyrirheitna landsins er stórsaga, hungursneyð hrekur fjölskylduna niður til Egyptalands og þegar aðstæður batna snýr fjölskyldan aftur til Kanaanslands og haslar sér þar völl með hersigrum. Stefið um frjósemisvanda heldur áfram en „Saraí, kona Abrams [...] átti egypska ambátt sem Hagar hét“ og lætur hana vera staðgengilsmóður fyrir sig. Úr verður að Hagar verður þunguð en hún erfir hlutskipti sitt í fjölskyldunni og flýr frá Abram og Saraí. Engill Drottins finnur Hagar hjá lind í eyðimörkinni og segir við hana „snúðu aftur til húsmóður þinnar“ og síðan að þú „munt ala son. Þú skalt láta hann heita Ísmael því að Drottinn hefur heyrt kveinstafi þína.“ Ísmael er í íslömskum hefðum ættfaðir araba og þeir feðgar reistu samkvæmt hefð þeirra Kaaba musterið í Mekku. Þegar Abram var orðinn aldraður birtist Guð honum og sagði við hann:„Ég mun setja sáttmála milli mín og þín og margfalda þig mikillega.“ Féll þá Abram fram á ásjónu sína og Guð sagði við hann: „Þessi er sáttmáli minn við þig: Þú munt verða ættfaðir fjölda þjóða. Eigi skalt þú lengur nefnast Abram heldur skalt þú Abraham heita því að ég geri þig að ættföður fjölda þjóða.“ Abraham er í kjölfarið umskorinn og er það í augum gyðinga tákn um sáttmála Guðs: „Sáttmáli minn á holdi ykkar skal vera eilífur sáttmáli.“ Enn talaði Guð til Abrahams: „Saraí kona þín skal ekki lengur heita Saraí, hún skal heita Sara. Ég mun blessa hana og ég mun einnig gefa þér son með henni [...] og þú skalt nefna hann Ísak og ég mun setja honum sáttmála minn, eilífan sáttmála við niðja hans eftir hann. Stórsagan heldur áfram og í framhaldinu er fjallað um syndir Sódómu og Gómorru og þeim vörnum sem Abrahm heldur uppi fyrir borgunum, sem og það próf sem Guð leggur fyrir – hvort hann sé reiðubúinn að fórna syni sínum Ísaki. Sú saga, sem gyðingar kalla Akedah eða [Ísak] bundinn, er ein mikilvægasta táknmynd trúarbragðanna um trúfesti og liggur til grundvallar bókar Søren Kirkegaard, Uggur og Ótti, þar sem hann segir söguna „sýna hversu fjarstæðukennd trúin hljóti að vera, handan skilnings hins vantrúaða, handan skilnings heimspekingsins“. Trúarbrögð Abrahams Það að tala um eingyðistrúarbrögðin þrjú, gyðingdóm, kristni og íslam, sem trúarbrögð Abrahams, leggur áherslu á sameiginlegar rætur þeirra sem systurhefðir. Í gyðingdómi er Abraham ættfaðir gyðinga og sá sem Guð „gerði eilífan sáttmála við.“ Í Nýja testmentinu er Abraham táknmynd trúarinnar og hann er sérstaklega mikilvægur fyrir lúterskan arf vegna áherslunnar á réttlætingu af trú: „Abraham trúði Guði og það var honum til réttlætis reiknað.“ Í íslam markar Abraham spámaður upphaf eingyðistrúar, hann grundvallaði Kaaba musterið í Mekka með Ísmael og fúsleiki hans til að fórna Ísaki er haldin hátíðlega með Eid al-Adha hátíðinni sem boðar hlýðni við Guð, en þaðan er orðið íslam komið. Spenna á milli trúarbragða er einn af átakaflötum samtímans, bæði á milli og innan trúarbragðanna, og meðvitund um sameiginlegar rætur þeirra er mikilvægt skref í átt að skilningi, umburðarlyndi og farsælli sambúð þeirra hefða sem meirihluti mannkyns tilheyrir. Höfundur er prestur við Vídalínskirkju í Garðabæ.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun