Hin íslenska láglaunastefna Pétur Maack Þorsteinsson skrifar 27. nóvember 2024 12:03 Flestir, en þó ekki allir, stjórnmálaflokkar sem bjóða fram í alþingiskosningum 30. nóvember næst komandi hafa sett betra geðheilbrigðiskerfi á sína stefnuskrá. Það er framför frá þeim tímum þegar geðheilbrigðismál fengu ekki umræðu á meðal ráðamanna. Eftir að þing var rofið í október sendi ég í nafni Sálfræðingafélags Íslands öllum sitjandi þingflokksformönnum og fulltrúum þeirra flokka sem ekki sitja á þingi en bjóða fram á landsvísu erindi í nafni Sálfræðingafélags Íslands. Í erindi mínu óskaði ég eftir samtali um áframhaldandi uppbyggingu geðheilbrigðiskerfis fyrir börn og fullorðna og um menntun og kjör sálfræðinga. Það er skortur á sálfræðingum Fyrir óinnvígða kann umræða um heilbrigðismál að líta út eins og keppni á milli heilbrigðisstétta um takmarkaðar bjargir og fjármagn. Hvað sem þeirri ásýnd líður er það svo að í þjónustukönnunum í geðheilbrigðiskerfinu kalla notendur fyrst og fremst eftir meiri og betri sálfræðiþjónustu. Séu biðlistar í geðheilbrigðiskerfi og heilsugæslu rýndir koma í ljós niðurstöður sem styðja þetta ákall notenda vegna þess að á nær öllum póstum er beðið eftir þjónustu sálfræðinga. Í heilsugæslunni veikir sálfræðingaskortur þjónustuna þar sem sálfræðingar geta ekki boðið þá þjónustu sem þeir vildu og þörf er á og biðlistar eru langir. Í geðheilsuteymum eru biðlistar inn í þjónustu og þegar þjónustuþegar eru komnir í þjónustu teyma tekur við annar biðlisti eftir þjónustu sálfræðings teymisins. Sama máli gegnir í starfsendurhæfingu þar sem bið eftir þjónustu sálfræðinga getur tafið framgang endurhæfingar. Þessir innri biðlistar eru hvergi taldir í opinberum gögnum. Margra ára biðlistar barna og fullorðinna eftir taugasálfræðilegum greiningum á einkennum ADHD og einhverfu eru svo skammarblettur á okkar samfélagi sem verður að afmá strax. Eins og dæmið hér að framan sýnir er það ekki fullnægjandi að yfirvöld segi að stöðum sálfræðinga hafi verið fjölgað og allar stöður setnar. Þegar stöðugildin eru svo fá að engin leið er að verða við þjónustubeiðnum innan eðlilegs biðtíma veldur það viðvarandi álagi á þjónustu með tilheyrandi starfsmannaveltu og afleiddum vanda. Aðalatriðið er þó að þjónustan berst ekki þeim sem þurfa hana. Þetta þarf að laga. Menntun sálfræðinga Háskólanám til starfsréttinda í sálfræði á Íslandi er fimm ár. Þriggja ára grunnnám og tveggja ára nám á meistarastigi. Frá árinu 2013 hefur í reglugerð um starfsleyfi sálfræðinga verið ákvæði um starfsþjálfunarár (kandídatsár) að loknu meistaraprófi. Á Norðurlöndum, okkar dæmigerðu samanburðarlöndum, eru alls staðar í gildi ákvæði um starfsþjálfunarár að loknu MS námi í sálfræði. Alls staðar er litið á starfsþjálfunarárið sem lykilhlekk í þjálfun sálfræðinga og í raun og veru má segja að starfsþjálfunarár og sú mikilvæga þjálfun sem þar fæst sé hornsteinn að gæðum þjónustunnar.Stjórnvöld hafa þegar sýnt það að þau eru meðvituð um mönnunarvanda í heilbrigðisþjónustu. Þannig hefur námsstöðum lækna og hjúkrunarfræðinga verið fjölgað og starfsþjálfunarár lækna gekk í gegnum gagngerar umbætur fyrir fáeinum árum. Í þessu ljósi er í raun og veru óskiljanlegt að heilbrigðisráðuneytið skelli á hverju ári skollaeyrum við ákalli um að starfsþjálfunarár sálfræðinga komist til framkvæmda. Það er algert lykilatriði í framþróun geðheilbrigðisþjónustu að nýútskrifaðir sálfræðingar njóti starfsþjálfunarárs en því sé ekki frestað á hverju ári. Árlegar frestanir á gildistöku starfsþjálfunarárs sálfræðinga verða að taka enda! Kjör sálfræðinga Byrjunarlaun sálfræðinga á Landspítala eru í dag 609.806 krónur. Eftir fimm ára starf á spítalanum með mikilli ábyrgð á okkar veikasta sjúklingahópi hafa launin ekki náð 700.000 krónum. Til samanburðar má minna á að meðallaun allra fullvinnandi Íslendinga voru í maí s.l. 821.000 samkvæmt haustskýrslu Kjaratölfræðinefndar. Kaupmáttur sálfræðinga hjá hinu opinbera hefur staðið í stað eða versnað frá aldamótum á sama tíma og kaupmáttur í samfélaginu öllu hefur aukist. Kjarasamningar sálfræðinga við ríkið eru nú lausir og á borðinu er samningstilboð ríkisins sem er svo lágt að ef sálfræðingar ganga að því mun það valda hreinni kaupmáttarrýrnun. Sálfræðingar eru líkt og annað heilbrigðisstarfsfólk orðnir langþreyttir á því að vera eitt helsta sveiflujöfnunartæki stjórnvalda. Þegar vel árar í þjóðarbúskapnum er ekki hægt að hækka laun heilbrigðisstarfsfólks vegna þess að það veldur þenslu og þegar illa árar er að sjálfsögðu ekkert til skiptanna heldur. Þessi stefna sem varað hefur alla öldina skilar því að kaupmáttur sálfræðinga hjá ríkinu er sá sami eða lakari og hann var um síðustu aldamót á meðan aðrir þjóðfélagshópar hafa notið allt að 44% kaupmáttaraukningar. Í þessari jöfnu er skekkja sem verður að bregðast við strax. Þau svöruðu kallinu Af 10 stjórnmálaflokkum sem fengu ósk um fund með sálfræðingum svöruðu fjórir kallinu, Píratar, Viðreisn, Samfylking og Framsóknarflokkur. Á fundum forystu Sálfræðingafélags Íslands með þeim flokkum sem brugðust við beiðni okkar um fund ræddum við menntunar- og kjaramál sálfræðinga. Þar eru starfsþjálfunarár og hækkun grunnlauna helstu áherslumál Sálfræðingafélagsins. Við ræddum líka um frekari uppbyggingu geðheilbrigðisþjónustu og þá staðreynd að ýmsir hópar sem enn eru jaðarsettir í samfélagi okkar búa við verra aðgengi að sálfræðiþjónustu en þau sem meira mega sín. Lágu launin og viðSálfræðingafélag Íslands og sálfræðingar allir verða hér eftir sem hingað til framarlega í hópi þeirra sem berjast fyrir úrbótum í geðheilbrigðismálum. Sálfræðingar eru jafnframt í lykilhlutverki í þjónustu við okkar veikustu skjólstæðinga. Láglaunastefna ríkisins gagnvart sérfræðingum í heilbrigðisþjónustu veldur því hins vegar að sálfræðingar hugsa sér til hreyfings. Starfsmannavelta sálfræðinga á Landspítala hefur vaxið hratt undanfarin ár og er nú yfir 20% . Sálfræðingar eru teknir að yfirgefa fagið fyrir betur borguð störf og minna álag. Eigi sálfræðingar að geta haldið baráttu sinni fyrir betri geðhag landsmanna áfram verða þeir að geta lifað af laununum sínum. Sálfræðingar kjósa með veskinu n.k. laugardag, þeir hafa ekki efni á öðru. Höfundur er formaður Sálfræðingafélags Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kjaramál Mest lesið Hefur ítrekað hótað okkur áður Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Halldór 02.08.2025 Halldór Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson Skoðun Bandaríkin voru alltaf vondi kallinn Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier Skoðun Fólkið í flokknum Helgi Áss Grétarsson Skoðun Kæfandi klámhögg sveitarstjóra Jón Trausti Reynisson Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun Landsvirkjun hafin yfir lög Björg Eva Erlendsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hefur ítrekað hótað okkur áður Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson skrifar Skoðun Bandaríkin voru alltaf vondi kallinn Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Erum við á leiðinni í hnífavesti? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier skrifar Skoðun Kæfandi klámhögg sveitarstjóra Jón Trausti Reynisson skrifar Skoðun Klár fyrir Verslunarmannahelgina? Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Vegið að börnum í pólitískri aðför að ferðaþjónustunni skrifar Skoðun Hið tæra illa Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Ferðamannaiðnaður? Nei, ferðaþjónusta! Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun Hæðarveiki og lyf Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Landsvirkjun hafin yfir lög Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar Skoðun Þau eru framtíðin – en fá ekki að njóta nútímans Sigurður Kári skrifar Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason skrifar Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson skrifar Skoðun „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir skrifar Skoðun Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sársauki annarra og samúðarþreyta Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar Skoðun Alþjóðalög eða lögleysa? Urður Hákonardóttir skrifar Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Sjá meira
Flestir, en þó ekki allir, stjórnmálaflokkar sem bjóða fram í alþingiskosningum 30. nóvember næst komandi hafa sett betra geðheilbrigðiskerfi á sína stefnuskrá. Það er framför frá þeim tímum þegar geðheilbrigðismál fengu ekki umræðu á meðal ráðamanna. Eftir að þing var rofið í október sendi ég í nafni Sálfræðingafélags Íslands öllum sitjandi þingflokksformönnum og fulltrúum þeirra flokka sem ekki sitja á þingi en bjóða fram á landsvísu erindi í nafni Sálfræðingafélags Íslands. Í erindi mínu óskaði ég eftir samtali um áframhaldandi uppbyggingu geðheilbrigðiskerfis fyrir börn og fullorðna og um menntun og kjör sálfræðinga. Það er skortur á sálfræðingum Fyrir óinnvígða kann umræða um heilbrigðismál að líta út eins og keppni á milli heilbrigðisstétta um takmarkaðar bjargir og fjármagn. Hvað sem þeirri ásýnd líður er það svo að í þjónustukönnunum í geðheilbrigðiskerfinu kalla notendur fyrst og fremst eftir meiri og betri sálfræðiþjónustu. Séu biðlistar í geðheilbrigðiskerfi og heilsugæslu rýndir koma í ljós niðurstöður sem styðja þetta ákall notenda vegna þess að á nær öllum póstum er beðið eftir þjónustu sálfræðinga. Í heilsugæslunni veikir sálfræðingaskortur þjónustuna þar sem sálfræðingar geta ekki boðið þá þjónustu sem þeir vildu og þörf er á og biðlistar eru langir. Í geðheilsuteymum eru biðlistar inn í þjónustu og þegar þjónustuþegar eru komnir í þjónustu teyma tekur við annar biðlisti eftir þjónustu sálfræðings teymisins. Sama máli gegnir í starfsendurhæfingu þar sem bið eftir þjónustu sálfræðinga getur tafið framgang endurhæfingar. Þessir innri biðlistar eru hvergi taldir í opinberum gögnum. Margra ára biðlistar barna og fullorðinna eftir taugasálfræðilegum greiningum á einkennum ADHD og einhverfu eru svo skammarblettur á okkar samfélagi sem verður að afmá strax. Eins og dæmið hér að framan sýnir er það ekki fullnægjandi að yfirvöld segi að stöðum sálfræðinga hafi verið fjölgað og allar stöður setnar. Þegar stöðugildin eru svo fá að engin leið er að verða við þjónustubeiðnum innan eðlilegs biðtíma veldur það viðvarandi álagi á þjónustu með tilheyrandi starfsmannaveltu og afleiddum vanda. Aðalatriðið er þó að þjónustan berst ekki þeim sem þurfa hana. Þetta þarf að laga. Menntun sálfræðinga Háskólanám til starfsréttinda í sálfræði á Íslandi er fimm ár. Þriggja ára grunnnám og tveggja ára nám á meistarastigi. Frá árinu 2013 hefur í reglugerð um starfsleyfi sálfræðinga verið ákvæði um starfsþjálfunarár (kandídatsár) að loknu meistaraprófi. Á Norðurlöndum, okkar dæmigerðu samanburðarlöndum, eru alls staðar í gildi ákvæði um starfsþjálfunarár að loknu MS námi í sálfræði. Alls staðar er litið á starfsþjálfunarárið sem lykilhlekk í þjálfun sálfræðinga og í raun og veru má segja að starfsþjálfunarár og sú mikilvæga þjálfun sem þar fæst sé hornsteinn að gæðum þjónustunnar.Stjórnvöld hafa þegar sýnt það að þau eru meðvituð um mönnunarvanda í heilbrigðisþjónustu. Þannig hefur námsstöðum lækna og hjúkrunarfræðinga verið fjölgað og starfsþjálfunarár lækna gekk í gegnum gagngerar umbætur fyrir fáeinum árum. Í þessu ljósi er í raun og veru óskiljanlegt að heilbrigðisráðuneytið skelli á hverju ári skollaeyrum við ákalli um að starfsþjálfunarár sálfræðinga komist til framkvæmda. Það er algert lykilatriði í framþróun geðheilbrigðisþjónustu að nýútskrifaðir sálfræðingar njóti starfsþjálfunarárs en því sé ekki frestað á hverju ári. Árlegar frestanir á gildistöku starfsþjálfunarárs sálfræðinga verða að taka enda! Kjör sálfræðinga Byrjunarlaun sálfræðinga á Landspítala eru í dag 609.806 krónur. Eftir fimm ára starf á spítalanum með mikilli ábyrgð á okkar veikasta sjúklingahópi hafa launin ekki náð 700.000 krónum. Til samanburðar má minna á að meðallaun allra fullvinnandi Íslendinga voru í maí s.l. 821.000 samkvæmt haustskýrslu Kjaratölfræðinefndar. Kaupmáttur sálfræðinga hjá hinu opinbera hefur staðið í stað eða versnað frá aldamótum á sama tíma og kaupmáttur í samfélaginu öllu hefur aukist. Kjarasamningar sálfræðinga við ríkið eru nú lausir og á borðinu er samningstilboð ríkisins sem er svo lágt að ef sálfræðingar ganga að því mun það valda hreinni kaupmáttarrýrnun. Sálfræðingar eru líkt og annað heilbrigðisstarfsfólk orðnir langþreyttir á því að vera eitt helsta sveiflujöfnunartæki stjórnvalda. Þegar vel árar í þjóðarbúskapnum er ekki hægt að hækka laun heilbrigðisstarfsfólks vegna þess að það veldur þenslu og þegar illa árar er að sjálfsögðu ekkert til skiptanna heldur. Þessi stefna sem varað hefur alla öldina skilar því að kaupmáttur sálfræðinga hjá ríkinu er sá sami eða lakari og hann var um síðustu aldamót á meðan aðrir þjóðfélagshópar hafa notið allt að 44% kaupmáttaraukningar. Í þessari jöfnu er skekkja sem verður að bregðast við strax. Þau svöruðu kallinu Af 10 stjórnmálaflokkum sem fengu ósk um fund með sálfræðingum svöruðu fjórir kallinu, Píratar, Viðreisn, Samfylking og Framsóknarflokkur. Á fundum forystu Sálfræðingafélags Íslands með þeim flokkum sem brugðust við beiðni okkar um fund ræddum við menntunar- og kjaramál sálfræðinga. Þar eru starfsþjálfunarár og hækkun grunnlauna helstu áherslumál Sálfræðingafélagsins. Við ræddum líka um frekari uppbyggingu geðheilbrigðisþjónustu og þá staðreynd að ýmsir hópar sem enn eru jaðarsettir í samfélagi okkar búa við verra aðgengi að sálfræðiþjónustu en þau sem meira mega sín. Lágu launin og viðSálfræðingafélag Íslands og sálfræðingar allir verða hér eftir sem hingað til framarlega í hópi þeirra sem berjast fyrir úrbótum í geðheilbrigðismálum. Sálfræðingar eru jafnframt í lykilhlutverki í þjónustu við okkar veikustu skjólstæðinga. Láglaunastefna ríkisins gagnvart sérfræðingum í heilbrigðisþjónustu veldur því hins vegar að sálfræðingar hugsa sér til hreyfings. Starfsmannavelta sálfræðinga á Landspítala hefur vaxið hratt undanfarin ár og er nú yfir 20% . Sálfræðingar eru teknir að yfirgefa fagið fyrir betur borguð störf og minna álag. Eigi sálfræðingar að geta haldið baráttu sinni fyrir betri geðhag landsmanna áfram verða þeir að geta lifað af laununum sínum. Sálfræðingar kjósa með veskinu n.k. laugardag, þeir hafa ekki efni á öðru. Höfundur er formaður Sálfræðingafélags Íslands.
Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier Skoðun
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun
Skoðun Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier skrifar
Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar
Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar
Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar
Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier Skoðun
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun