Bætum samskipti ríkis og sveitarfélaga Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar 18. nóvember 2024 11:45 Á þessu ári eru liðin 30 ár frá því ég hóf störf á vettvangi sveitarfélaga. Á þessum tíma hafa mér verið falin ábyrgðar- og trúnaðarstörf, m.a. sem bæjarstjóri í 16 ár og stjórnarmaður hjá Sambandi íslenskra sveitarfélaga til átta ára. Í gegnum störfin hef ég fengið tækifæri til að eiga náin samskipti við ráðuneyti og stofnanir ríkisins, samskipti sem oft hafa reynt á þolinmæðina og líka leitt til jákvæðrar niðurstöðu, en ekki alltaf. Samskipti sem heilt yfir hafa litast af ójafnvægi milli þessara tveggja annars jafnsettu stjórnsýslustiga og þannig myndað togstreitu. Reynsla mín og þekking á samstarfi sveitarfélaga við ríkisvaldið er því þó nokkur. Samskipti ríkis og sveitarfélaga á Íslandi eru flókin og einkennast af fjölmörgum áskorunum og hagsmunaárekstrum. Á sama tíma og sveitarfélögin gegna mikilvægu hlutverki í stjórnsýslunni og veita fjölbreytta grunnþjónustu, koma oft upp deilur á milli ríkis og sveitarfélaga varðandi verkaskiptingu, fjármál og ábyrgð. Hér á hinsvegar að ríkja jafnræði enda um að ræða tvö jafngild stjórnsýslustig. Verkaskipting og lagaleg ábyrgð Ein af helstu áskorunum í samskiptum ríkis og sveitarfélaga snýr að verkaskiptingu og lögbundinni ábyrgð hvors aðila um sig. Sveitarfélög bera ábyrgð á mörgum mikilvægustu verkefnum samfélagsins, svo sem menntun, félagsþjónustu og skipulagsmálum. Hins vegar kemur oft upp óánægja hjá sveitarfélögum þegar ríkisvaldið setur fram nýjar reglugerðir eða lög, sem leggja auknar skyldur á herðar þeirra, án þess að tryggja fullnægjandi fjármögnun til framkvæmdanna. Þetta veldur því að sveitarfélögin sitja jafnharðan uppi með nýja ábyrgð og skyldur en hafa um leið ekki alltaf nauðsynlegt fjármagn til að mæta þessum kröfum. Fjármögnun velferðarþjónustu Áskoranir í samskiptum ríkis og sveitarfélaga eru miklar. Velferðarþjónustan og þá helst þjónusta við börn og aldraða er kjörinn vettvangur til að skoða frekar í hverju mesta áskorunin felst. Sveitarfélög bera ábyrgð á rekstri félagsþjónustu og koma að rekstri hjúkrunarheimila, en kostnaður sveitarfélaga við rekstur þessara þjónustuþátta hefur aukist á undanförnum árum, meðal annars vegna breyttra áherslna ríkisins. Samt sem áður hafa framlög frá ríkinu ekki tekið breytingum í takt við þennan kostnað, sem gerir það að verkum að sveitarfélög þurfa að bera þyngri byrðar. Samskiptaleysi og ákvarðanataka án samráðs Sveitarfélög hafa oft lýst óánægju sinni með að ríkisvaldið taki ákvarðanir sem hafa áhrif á þjónustu þeirra án þess að hafa haft nægilegt samráð við þau. Ríkið hefur í mörgum tilvikum ákveðið breytingar á löggjöf eða sett fram nýjar kröfur sem hafa áhrif á starfsemi sveitarfélaga án þess að leita álits þeirra eða gefa þeim nægan undirbúningstíma. Þetta hefur m.a. komið upp í þjónustu við börn, ungmenni og eldri borgara t.d. með fatlanir og þessu verður að breyta. Lausnir til að bæta samskiptin Til að bæta samskipti ríkis og sveitarfélaga er mikilvægt að þróa sterkara samstarf og auka gagnsæi. Hér eru nokkrar leiðir sem gætu hjálpað til við að bæta úr þessu: Efla samráðsteymi: Með því að efla núverandi samráðsteymi, þar sem fulltrúar bæði ríkis- og sveitarfélaga koma að borðinu, getum við tryggt meira samráð og samræmingu í stefnumótun og ákvarðanatöku. Fjármögnun í takt við skyldur: Ef ríkið krefst aukinnar þjónustu af sveitarfélögum þarf að tryggja að nægar fjárheimildir fylgi með. Þetta getur falið í sér endurskoðun á framlögum ríkissjóðs og mögulegum nýjum tekjustofnum fyrir sveitarfélögin. Sveigjanleiki í verkefnum og þjónustu: Að bjóða sveitarfélögum meiri sveigjanleika í framkvæmd verkefna og þjónustu getur gert þau betur í stakk búin til að mæta þörfum heimamanna á áhrifaríkan hátt. Meiri virðing í samskiptum: Að fulltrúar ríkisins sýni fulltrúum sveitarfélaga fullkomna virðingu með því að virða jafnræði sem á að ríkja á milli þessara tveggja jafnháu stjórnsýslustiga. Öflugri sveitarfélög Styrkja þarf sveitarstjórnarstigið og gera rekstur þess sjálfbærara. Öflug sveitarfélög eru betur í stakk búin til að takast á við lögbundin verkefni og við færum þannig þjónustu og ákvarðanatöku nær íbúunum. Auka þarf aðkomu sveitarfélaga að lykilákvörðunum um uppbyggingu í heimabyggð og það er einfaldlega gert með meiri skilningi og virðingu ríkisins gagnvart sveitarstjórnarstiginu. Viðreisn vill gagnsæi í stjórnsýslu og ákvarðanatöku. Komum áhrifunum beint til fólksins og eflum nærþjónustuna. Það gerum við best með því að efla sveitarstjórnarstigið. Breytum þessu saman! Höfundur skipar 3. sæti á lista Viðreisnar í Suðvesturkjördæmi - Kraganum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Eiríkur Björn Björgvinsson Skoðun: Alþingiskosningar 2024 Sveitarstjórnarmál Mest lesið Nei, við skulum ekki kaupa handa þeim fleiri vopn Haraldur Ólafsson Skoðun Hvað er kona? - Þörf kynjakerfisins til að skilgreina og stjórna konum Arna Magnea Danks Skoðun Silja Bára skilur stjórnsýslu HÍ! Elva Ellertsdóttir,Kolbrún Eggertsdóttir Skoðun Tímaskekkjan skólaíþróttir Davíð Már Sigurðsson Skoðun Ég styð Ingibjörgu Gunnarsdóttur í stöðu rektors við Háskóla Íslands Herdís Sveinsdóttir Skoðun Hafðu áhrif til hádegis Bjarni Þór Sigurðsson Skoðun Stöndum vörð um hlutverk háskóla – Kjósum Kolbrúnu Ástríður Stefánsdóttir Skoðun Heilinn okkar og klukka lífsins Birna V. Baldursdóttir ,Heiðdís B. Valdimarsdóttir Skoðun Sólarhringur til stefnu Flosi Eiríksson Skoðun Ég kýs mælskan og mannlegan leiðtoga sem rektor Engilbert Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Heilinn okkar og klukka lífsins Birna V. Baldursdóttir ,Heiðdís B. Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er kona? - Þörf kynjakerfisins til að skilgreina og stjórna konum Arna Magnea Danks skrifar Skoðun Ég styð Ingibjörgu Gunnarsdóttur í stöðu rektors við Háskóla Íslands Herdís Sveinsdóttir skrifar Skoðun Silja Bára skilur stjórnsýslu HÍ! Elva Ellertsdóttir,Kolbrún Eggertsdóttir skrifar Skoðun Hafðu áhrif til hádegis Bjarni Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Stöndum vörð um hlutverk háskóla – Kjósum Kolbrúnu Ástríður Stefánsdóttir skrifar Skoðun Nei, við skulum ekki kaupa handa þeim fleiri vopn Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Tímaskekkjan skólaíþróttir Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Þegar fíllinn byltir sér.... Gunnar Pálsson skrifar Skoðun Leyfi til að syrgja Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Kominn tími til að þingmenn axli ábyrgð Björn Ólafsson skrifar Skoðun VR-members, exercise your right to vote! Christopher Eva skrifar Skoðun Stöðvum það sem gott er Íris E. Gísladóttir skrifar Skoðun Kjósum Kolbrúnu – Styrk stjórnun á tímum breytinga Margrét Sigrún Sigurðardóttir skrifar Skoðun Vanfjármögnun Háskóla Íslands verður að breyta Magnús Karl Magnússon skrifar Skoðun Er þetta satt eða heyrði ég þetta bara nógu oft? Gunnhildur Birna Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Stöndum með börnum Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun „Án orku verður ekki hagvöxtur“ Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Ég kýs mælskan og mannlegan leiðtoga sem rektor Engilbert Sigurðsson skrifar Skoðun Almannaréttur er sá réttur sem almenningi er áskilinn í lögum til frjálsra afnota af landi og landsgæðum Skírnir Garðarson skrifar Skoðun Flosa í formanninn Jónas Már Torfason skrifar Skoðun VR á krossgötum - félagsmenn verða að hafna sundrungu Harpa Sævarsdóttir skrifar Skoðun Bakpokinn sem þyngist þegar á brattann sækir Gunnar Úlfarsson skrifar Skoðun Sólarhringur til stefnu Flosi Eiríksson skrifar Skoðun Takk fyrir stuðninginn félagsfólk VR Þorsteinn Skúli Sveinsson skrifar Skoðun Heili ungmenna á samfélagsmiðlum – hefur endurvírun átt sér stað í heila heillar kynslóðar? Þórhildur Halldórsdóttir skrifar Skoðun Sjálfbærni og mikilvægi háskóla Silja Bára Ómarsdóttir skrifar Skoðun Að kenna eða ekki kenna Helga Margrét Marzellíusardóttir skrifar Skoðun Þúsund hjúkrunarrými óskast strax í gær Aríel Pétursson skrifar Skoðun Nú ertu á (síðasta) séns! Halla Gunnarsdóttir skrifar Sjá meira
Á þessu ári eru liðin 30 ár frá því ég hóf störf á vettvangi sveitarfélaga. Á þessum tíma hafa mér verið falin ábyrgðar- og trúnaðarstörf, m.a. sem bæjarstjóri í 16 ár og stjórnarmaður hjá Sambandi íslenskra sveitarfélaga til átta ára. Í gegnum störfin hef ég fengið tækifæri til að eiga náin samskipti við ráðuneyti og stofnanir ríkisins, samskipti sem oft hafa reynt á þolinmæðina og líka leitt til jákvæðrar niðurstöðu, en ekki alltaf. Samskipti sem heilt yfir hafa litast af ójafnvægi milli þessara tveggja annars jafnsettu stjórnsýslustiga og þannig myndað togstreitu. Reynsla mín og þekking á samstarfi sveitarfélaga við ríkisvaldið er því þó nokkur. Samskipti ríkis og sveitarfélaga á Íslandi eru flókin og einkennast af fjölmörgum áskorunum og hagsmunaárekstrum. Á sama tíma og sveitarfélögin gegna mikilvægu hlutverki í stjórnsýslunni og veita fjölbreytta grunnþjónustu, koma oft upp deilur á milli ríkis og sveitarfélaga varðandi verkaskiptingu, fjármál og ábyrgð. Hér á hinsvegar að ríkja jafnræði enda um að ræða tvö jafngild stjórnsýslustig. Verkaskipting og lagaleg ábyrgð Ein af helstu áskorunum í samskiptum ríkis og sveitarfélaga snýr að verkaskiptingu og lögbundinni ábyrgð hvors aðila um sig. Sveitarfélög bera ábyrgð á mörgum mikilvægustu verkefnum samfélagsins, svo sem menntun, félagsþjónustu og skipulagsmálum. Hins vegar kemur oft upp óánægja hjá sveitarfélögum þegar ríkisvaldið setur fram nýjar reglugerðir eða lög, sem leggja auknar skyldur á herðar þeirra, án þess að tryggja fullnægjandi fjármögnun til framkvæmdanna. Þetta veldur því að sveitarfélögin sitja jafnharðan uppi með nýja ábyrgð og skyldur en hafa um leið ekki alltaf nauðsynlegt fjármagn til að mæta þessum kröfum. Fjármögnun velferðarþjónustu Áskoranir í samskiptum ríkis og sveitarfélaga eru miklar. Velferðarþjónustan og þá helst þjónusta við börn og aldraða er kjörinn vettvangur til að skoða frekar í hverju mesta áskorunin felst. Sveitarfélög bera ábyrgð á rekstri félagsþjónustu og koma að rekstri hjúkrunarheimila, en kostnaður sveitarfélaga við rekstur þessara þjónustuþátta hefur aukist á undanförnum árum, meðal annars vegna breyttra áherslna ríkisins. Samt sem áður hafa framlög frá ríkinu ekki tekið breytingum í takt við þennan kostnað, sem gerir það að verkum að sveitarfélög þurfa að bera þyngri byrðar. Samskiptaleysi og ákvarðanataka án samráðs Sveitarfélög hafa oft lýst óánægju sinni með að ríkisvaldið taki ákvarðanir sem hafa áhrif á þjónustu þeirra án þess að hafa haft nægilegt samráð við þau. Ríkið hefur í mörgum tilvikum ákveðið breytingar á löggjöf eða sett fram nýjar kröfur sem hafa áhrif á starfsemi sveitarfélaga án þess að leita álits þeirra eða gefa þeim nægan undirbúningstíma. Þetta hefur m.a. komið upp í þjónustu við börn, ungmenni og eldri borgara t.d. með fatlanir og þessu verður að breyta. Lausnir til að bæta samskiptin Til að bæta samskipti ríkis og sveitarfélaga er mikilvægt að þróa sterkara samstarf og auka gagnsæi. Hér eru nokkrar leiðir sem gætu hjálpað til við að bæta úr þessu: Efla samráðsteymi: Með því að efla núverandi samráðsteymi, þar sem fulltrúar bæði ríkis- og sveitarfélaga koma að borðinu, getum við tryggt meira samráð og samræmingu í stefnumótun og ákvarðanatöku. Fjármögnun í takt við skyldur: Ef ríkið krefst aukinnar þjónustu af sveitarfélögum þarf að tryggja að nægar fjárheimildir fylgi með. Þetta getur falið í sér endurskoðun á framlögum ríkissjóðs og mögulegum nýjum tekjustofnum fyrir sveitarfélögin. Sveigjanleiki í verkefnum og þjónustu: Að bjóða sveitarfélögum meiri sveigjanleika í framkvæmd verkefna og þjónustu getur gert þau betur í stakk búin til að mæta þörfum heimamanna á áhrifaríkan hátt. Meiri virðing í samskiptum: Að fulltrúar ríkisins sýni fulltrúum sveitarfélaga fullkomna virðingu með því að virða jafnræði sem á að ríkja á milli þessara tveggja jafnháu stjórnsýslustiga. Öflugri sveitarfélög Styrkja þarf sveitarstjórnarstigið og gera rekstur þess sjálfbærara. Öflug sveitarfélög eru betur í stakk búin til að takast á við lögbundin verkefni og við færum þannig þjónustu og ákvarðanatöku nær íbúunum. Auka þarf aðkomu sveitarfélaga að lykilákvörðunum um uppbyggingu í heimabyggð og það er einfaldlega gert með meiri skilningi og virðingu ríkisins gagnvart sveitarstjórnarstiginu. Viðreisn vill gagnsæi í stjórnsýslu og ákvarðanatöku. Komum áhrifunum beint til fólksins og eflum nærþjónustuna. Það gerum við best með því að efla sveitarstjórnarstigið. Breytum þessu saman! Höfundur skipar 3. sæti á lista Viðreisnar í Suðvesturkjördæmi - Kraganum.
Skoðun Hvað er kona? - Þörf kynjakerfisins til að skilgreina og stjórna konum Arna Magnea Danks skrifar
Skoðun Ég styð Ingibjörgu Gunnarsdóttur í stöðu rektors við Háskóla Íslands Herdís Sveinsdóttir skrifar
Skoðun Almannaréttur er sá réttur sem almenningi er áskilinn í lögum til frjálsra afnota af landi og landsgæðum Skírnir Garðarson skrifar
Skoðun Heili ungmenna á samfélagsmiðlum – hefur endurvírun átt sér stað í heila heillar kynslóðar? Þórhildur Halldórsdóttir skrifar