Hafa stjórn á sínu fólki? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar 22. október 2024 08:01 Ég skemmti mér vægast sagt vel yfir umræðum á Alþingi um störf þingsins á dögunum þar sem Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, formaður Viðreisnar, gerði EES-samninginn að umtalsefni. Spurði hún Bjarna Benediktsson, forsætisráðherra og formann Sjálfstæðisflokksins, hvort hann hefði „ekki stjórn á sínu eigin fólki“ og hvatti hann til þess að „standa í lappirnar“ gagnvart röddum innan flokksins sem gagnrýndu samninginn. Formanni Viðreisnar virtist vera mikið niðri fyrir í umræðunni og sagðist hafa miklar áhyggjur af því hvert Sjálfstæðisflokkurinn stefndi í þessum efnum. Vildi Þorgerður meina að vaxandi gagnrýni á EES-samninginn innan flokksins þýddi að hann væri að snúa baki við alþjóðasamstarfi og koma þjóðinni í „torfkofana aftur.“ Þá fullyrti hún að samningurinn hefði fært okkur „mikla velsæld, betri lífskjör, aukna hagsæld.“ Mjög áhugavert er fyrir það fyrsta að Þorgerður telji sjálfsagt og eðlilegt að formaður stjórnmálaflokks eigi að stjórna því með hvaða hætti almennir flokksmenn hans tjái sig í þjóðfélagsumræðunni. Gerast sem sagt kaupin á eyrinni þannig innan Viðreisnar? Vert er að hafa í huga að þetta kemur úr sömu átt og alls tilefnislausar kvartanir yfir því að verið sé að þagga niður umræðu um það hvort ganga eigi í Evrópusambandið. Vitanlega stendur einfaldlega upp á Þorgerði Katrínu að svara þeim sem gagnrýna EES-samninginn fyrst hún hefur slíkar áhyggjur í þeim efnum í stað þess að reyna að fá aðra til þess. Það væri bæði skemmtilegt og áhugavert ef hún legði í það. Það er alltaf gaman að svara slíkum skrifum rétt eins og skemmtilegum ræðum á Alþingi. Eins og þeim ræðum sem Þorgerðir flutti á dögunum og eru tilefni þessara skrifa. Hindrun í milliríkjaviðskiptum Hvað alþjóðasamstarf annars varðar er ljóst að ef aðild að EES-samningnum væri mælikvarði á það hvort ríki teldust hlynnt slíku samstarfi væru væntanlega langflest ríki heimsins andvíg því enda ekki aðilar að honum. Heimurinn telur þannig um 200 ríki og standa þar af um 160 ríki utan samningsins. Hvað Ísland varðar er það á meðal þeirra ríkja sem eiga í hvað mestu alþjóðlegu samstarfi óháð aðildinni að honum. Mjög langur vegur er vitanlega frá því að EES-samningurinn sé slíkur mælikvarði. Þvert á móti er samningurinn í vaxandi mæli hindrun þegar kemur að alþjóðasamstarfi og þá ekki sízt viðskiptum við önnur markaðssvæði sem miklu fremur eru markaðir til framtíðar. Á sama tíma heldur hnignun Evrópusambandsins áfram líkt og undanfarna áratugi samkvæmt skýrslum þess sjálfs. Ekki sízt vegna íþyngjandi regluverks. „Hlutdeild Evrópusambandsins í heimsbúskapnum hefur dregizt saman undanfarna þrjá áratugi þar sem staða þess á meðal stærstu hagkerfa heimsins hefur versnað hratt samhliða uppgangi asískra hagkerfa,“ segir til að mynda í skýrslu sem Enrico Letta, fyrrverandi forsætisráðherra Ítalíu, vann fyrir sambandið og gefin var út í apríl síðastliðnum. Efnahagslega hafi Evrópusambandið dregizt verulega aftur úr Bandaríkjunum. „Jafnvel þó asísk hagkerfi séu ekki tekin inn í myndina hefur innri markaður Evrópusambandsins einnig dregizt aftur úr Bandaríkjunum. Hagkerfin tvö voru svipuð að stærð árið 1993. Hins vegar jókst landsframleiðsla á mann um 60% í Bandaríkjunum á milli 1993-2022 en innan við 30% innan sambandsins,“ segir einnig í skýrslunni. Þó Bandaríkin séu mun fámennari en Evrópusambandið hefur þessi þróun haldið áfram. Hver er efnahagsávinningurinn? Með aðildinni að EES-samningnum höfum við Íslendingar hengt okkur á klafa hnignandi markaðar miðað við það sem er að gerast annars staðar. Evrópusambandið mun áfram skipta máli sem markaður en í sífellt minna mæli. Með öðrum orðum má ljóst vera að ef eitthvað er á leiðinni í torfkofana í þessum efnum er það sambandið og innri markaður þess með Ísland í farteskinu vegna aðilda landsins að EES-samningnum Vegna EES-samningsins er Ísland utan tollamúra Evrópusambandsins en hins vegar innan regluverksmúra þess. Formlega hafa íslenzk stjórnvöld fullt frelsi til þess að semja um fríverzlun við önnur ríki en í raun markar samningurinn svigrúmið í þeim efnum. Einkum vaxandi íþyngjandi regluverk frá sambandinu í gegnum hann sem gjarnan er hannað sem tæknilegar viðskiptahindranir til verndar framleiðslu innan þess. Hvað varðar fullyrðingu Þorgerðar um að EES-samningnum hafi fært okkur Íslendingum mikla velsæld, betri lífskjör og aukna hagsæld er raunin sú að ekkert er hægt að fullyrða í þeim efnum. Við vitum þannig einfaldlega ekki hver efnahagslegur ávinningur okkar af aðildinni að samningnum er vegna þess að það hefur í raun aldrei verið sýnt fram á hann eins og komið hefur til dæmis fram í gögnum frá stjórnvöldum. Farin hefur iðulega verið sú leið í þeim efnum að eigna EES-samningnum alla jákvæða efnahagsþróun hér á landi frá gildistöku hans þrátt fyrir að það sé „vandkvæðum bundið að greina á milli almennra áhrifa opnunar markaða og sértækra áhrifa EES-samningsins eða annarrar efnahagslegrar þróunar á þeim tíma sem EES-samningurinn hefur verið í gildi“ líkt og fram kom í svari forsætisráðuneytisins 2009 við þingfyrirspurn. Vilja ekki þurfa að verja EES Forystumenn Viðreisnar snúast iðulega til varnar þegar EES-samningurinn er gagnrýndur út frá sjónarhóli fullveldisins. Það er að segja að tímabært sé að skipta honum út fyrir víðtækan fríverzlunarsamning eins og ríki heimsins kjósa allajafna að semja um sín á milli í dag. Hafa má í huga í því sambandi að við höfum þegar skipt EES-samningnum út fyrir fríverzlunarsamning í tilfelli Bretlands án þess að neitt færi á hliðina. Með fríverzlunarsamningnum við Bretland voru viðskiptahagsmunir Íslands þvert á móti tryggðir með óbreyttum hætti á við EES-samninginn sem meira að segja Þorgerður gat ekki annað en viðurkennt þegar samningurinn lá fyrir. Hins vegar án þess að framselja í vaxandi mæli vald yfir íslenzkum málum til viðsemjandans og taka upp sífellt meira íþyngjandi regluverk frá honum eins og í tilfelli EES-samningsins. Mjög skiljanlegt er annars að talsmenn inngöngu í Evrópusambandið vilji ógjarnan vera settir í þá stöðu að þurfa að eyða tíma sínum og orku í það að reyna að verja aðildina að EES-samningnum í stað þess að geta einbeitt sér alfarið að því markmiði sínu að við Íslendingar göngum í sambandið. Eðlilega vilja þeir geta treyst því að Ísland muni aldrei verða minna undir vald Evrópusambandsins sett en sem nemur samningnum. Markmiðið er ljóslega um leið að fá andstæðinga inngöngu Íslands í Evrópusambandið til þess að sjá um það að verja aðildina að EES-samningnum svo stuðningsmenn þess að gengið verði í sambandið geti einbeitt sér að því að gagnrýna hann á sínum forsendum. Það er að segja að ekki sé gengið nógu langt undir vald stofnana Evrópusambandsins með samningnum og fyrir vikið þurfi að fara alla leið í þeim efnum. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Evrópusambandið Viðreisn Sjálfstæðisflokkurinn Skoðun: Alþingiskosningar 2024 Hjörtur J. Guðmundsson Mest lesið Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Skoðun Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Sjá meira
Ég skemmti mér vægast sagt vel yfir umræðum á Alþingi um störf þingsins á dögunum þar sem Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, formaður Viðreisnar, gerði EES-samninginn að umtalsefni. Spurði hún Bjarna Benediktsson, forsætisráðherra og formann Sjálfstæðisflokksins, hvort hann hefði „ekki stjórn á sínu eigin fólki“ og hvatti hann til þess að „standa í lappirnar“ gagnvart röddum innan flokksins sem gagnrýndu samninginn. Formanni Viðreisnar virtist vera mikið niðri fyrir í umræðunni og sagðist hafa miklar áhyggjur af því hvert Sjálfstæðisflokkurinn stefndi í þessum efnum. Vildi Þorgerður meina að vaxandi gagnrýni á EES-samninginn innan flokksins þýddi að hann væri að snúa baki við alþjóðasamstarfi og koma þjóðinni í „torfkofana aftur.“ Þá fullyrti hún að samningurinn hefði fært okkur „mikla velsæld, betri lífskjör, aukna hagsæld.“ Mjög áhugavert er fyrir það fyrsta að Þorgerður telji sjálfsagt og eðlilegt að formaður stjórnmálaflokks eigi að stjórna því með hvaða hætti almennir flokksmenn hans tjái sig í þjóðfélagsumræðunni. Gerast sem sagt kaupin á eyrinni þannig innan Viðreisnar? Vert er að hafa í huga að þetta kemur úr sömu átt og alls tilefnislausar kvartanir yfir því að verið sé að þagga niður umræðu um það hvort ganga eigi í Evrópusambandið. Vitanlega stendur einfaldlega upp á Þorgerði Katrínu að svara þeim sem gagnrýna EES-samninginn fyrst hún hefur slíkar áhyggjur í þeim efnum í stað þess að reyna að fá aðra til þess. Það væri bæði skemmtilegt og áhugavert ef hún legði í það. Það er alltaf gaman að svara slíkum skrifum rétt eins og skemmtilegum ræðum á Alþingi. Eins og þeim ræðum sem Þorgerðir flutti á dögunum og eru tilefni þessara skrifa. Hindrun í milliríkjaviðskiptum Hvað alþjóðasamstarf annars varðar er ljóst að ef aðild að EES-samningnum væri mælikvarði á það hvort ríki teldust hlynnt slíku samstarfi væru væntanlega langflest ríki heimsins andvíg því enda ekki aðilar að honum. Heimurinn telur þannig um 200 ríki og standa þar af um 160 ríki utan samningsins. Hvað Ísland varðar er það á meðal þeirra ríkja sem eiga í hvað mestu alþjóðlegu samstarfi óháð aðildinni að honum. Mjög langur vegur er vitanlega frá því að EES-samningurinn sé slíkur mælikvarði. Þvert á móti er samningurinn í vaxandi mæli hindrun þegar kemur að alþjóðasamstarfi og þá ekki sízt viðskiptum við önnur markaðssvæði sem miklu fremur eru markaðir til framtíðar. Á sama tíma heldur hnignun Evrópusambandsins áfram líkt og undanfarna áratugi samkvæmt skýrslum þess sjálfs. Ekki sízt vegna íþyngjandi regluverks. „Hlutdeild Evrópusambandsins í heimsbúskapnum hefur dregizt saman undanfarna þrjá áratugi þar sem staða þess á meðal stærstu hagkerfa heimsins hefur versnað hratt samhliða uppgangi asískra hagkerfa,“ segir til að mynda í skýrslu sem Enrico Letta, fyrrverandi forsætisráðherra Ítalíu, vann fyrir sambandið og gefin var út í apríl síðastliðnum. Efnahagslega hafi Evrópusambandið dregizt verulega aftur úr Bandaríkjunum. „Jafnvel þó asísk hagkerfi séu ekki tekin inn í myndina hefur innri markaður Evrópusambandsins einnig dregizt aftur úr Bandaríkjunum. Hagkerfin tvö voru svipuð að stærð árið 1993. Hins vegar jókst landsframleiðsla á mann um 60% í Bandaríkjunum á milli 1993-2022 en innan við 30% innan sambandsins,“ segir einnig í skýrslunni. Þó Bandaríkin séu mun fámennari en Evrópusambandið hefur þessi þróun haldið áfram. Hver er efnahagsávinningurinn? Með aðildinni að EES-samningnum höfum við Íslendingar hengt okkur á klafa hnignandi markaðar miðað við það sem er að gerast annars staðar. Evrópusambandið mun áfram skipta máli sem markaður en í sífellt minna mæli. Með öðrum orðum má ljóst vera að ef eitthvað er á leiðinni í torfkofana í þessum efnum er það sambandið og innri markaður þess með Ísland í farteskinu vegna aðilda landsins að EES-samningnum Vegna EES-samningsins er Ísland utan tollamúra Evrópusambandsins en hins vegar innan regluverksmúra þess. Formlega hafa íslenzk stjórnvöld fullt frelsi til þess að semja um fríverzlun við önnur ríki en í raun markar samningurinn svigrúmið í þeim efnum. Einkum vaxandi íþyngjandi regluverk frá sambandinu í gegnum hann sem gjarnan er hannað sem tæknilegar viðskiptahindranir til verndar framleiðslu innan þess. Hvað varðar fullyrðingu Þorgerðar um að EES-samningnum hafi fært okkur Íslendingum mikla velsæld, betri lífskjör og aukna hagsæld er raunin sú að ekkert er hægt að fullyrða í þeim efnum. Við vitum þannig einfaldlega ekki hver efnahagslegur ávinningur okkar af aðildinni að samningnum er vegna þess að það hefur í raun aldrei verið sýnt fram á hann eins og komið hefur til dæmis fram í gögnum frá stjórnvöldum. Farin hefur iðulega verið sú leið í þeim efnum að eigna EES-samningnum alla jákvæða efnahagsþróun hér á landi frá gildistöku hans þrátt fyrir að það sé „vandkvæðum bundið að greina á milli almennra áhrifa opnunar markaða og sértækra áhrifa EES-samningsins eða annarrar efnahagslegrar þróunar á þeim tíma sem EES-samningurinn hefur verið í gildi“ líkt og fram kom í svari forsætisráðuneytisins 2009 við þingfyrirspurn. Vilja ekki þurfa að verja EES Forystumenn Viðreisnar snúast iðulega til varnar þegar EES-samningurinn er gagnrýndur út frá sjónarhóli fullveldisins. Það er að segja að tímabært sé að skipta honum út fyrir víðtækan fríverzlunarsamning eins og ríki heimsins kjósa allajafna að semja um sín á milli í dag. Hafa má í huga í því sambandi að við höfum þegar skipt EES-samningnum út fyrir fríverzlunarsamning í tilfelli Bretlands án þess að neitt færi á hliðina. Með fríverzlunarsamningnum við Bretland voru viðskiptahagsmunir Íslands þvert á móti tryggðir með óbreyttum hætti á við EES-samninginn sem meira að segja Þorgerður gat ekki annað en viðurkennt þegar samningurinn lá fyrir. Hins vegar án þess að framselja í vaxandi mæli vald yfir íslenzkum málum til viðsemjandans og taka upp sífellt meira íþyngjandi regluverk frá honum eins og í tilfelli EES-samningsins. Mjög skiljanlegt er annars að talsmenn inngöngu í Evrópusambandið vilji ógjarnan vera settir í þá stöðu að þurfa að eyða tíma sínum og orku í það að reyna að verja aðildina að EES-samningnum í stað þess að geta einbeitt sér alfarið að því markmiði sínu að við Íslendingar göngum í sambandið. Eðlilega vilja þeir geta treyst því að Ísland muni aldrei verða minna undir vald Evrópusambandsins sett en sem nemur samningnum. Markmiðið er ljóslega um leið að fá andstæðinga inngöngu Íslands í Evrópusambandið til þess að sjá um það að verja aðildina að EES-samningnum svo stuðningsmenn þess að gengið verði í sambandið geti einbeitt sér að því að gagnrýna hann á sínum forsendum. Það er að segja að ekki sé gengið nógu langt undir vald stofnana Evrópusambandsins með samningnum og fyrir vikið þurfi að fara alla leið í þeim efnum. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál).
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun