Heilbrigðiskerfi á tímamótum Guðbjörg Pálsdóttir, Steinunn Þórðardóttir, Sandra B. Franks og Unnur Berglind Friðriksdóttir skrifa 17. október 2024 06:45 Heilbrigðiskerfið stendur nú á tímamótum. Skjólstæðingum þess mun fjölga verulega á næstu árum og kerfið mun glíma við mun stærri og flóknari vanda en áður. Þetta er staðreynd sem legið hefur fyrir lengi og verið margítrekuð án þess að farið hafi verið í samstillt átak til að mæta fyrirséðum vanda. Það má líkja þessu við að árið 2005 hefði legið fyrir vitneskja um væntanlegan Covid-faraldur og áhrif hans á samfélagið, án þess að brugðist hefði verið við af fullum þunga. Þrátt fyrir stöðuga fjölgun eldri borgara, auk mikillar fjölgunar ferðamanna sem og íbúa landsins, og framboð sífellt dýrari úrræða í heilbrigðiskerfinu hefur hlutfall heilbrigðismála í fjárlögum ríkisins staðið í stað undanfarin ár. Í lögum um heilbrigðisþjónustu segir að markmiðið sé að allir landsmenn eigi kost á fullkomnustu heilbrigðisþjónustu sem á hverjum tíma eru tök á að veita. Í lögskýringargögnum með þessu ákvæði segir að hér sé „um að ræða stefnuyfirlýsingu þess eðlis að landsbúar allir skyldu eiga kost á eins fullkominni heilbrigðisþjónustu og kostur væri að veita á hverjum tíma“ og orðalagið er sagt vera „metnaðarfullt“. Það er ljóst að þetta mikilvæga og lögfesta markmið veltur á tvennu. Annars vegar á faglegri þekkingu og vilja rekstraraðila til að koma henni í framkvæmd og hins vegar vilja til að halda fólki í vinnu og fjármagna starfsumhverfi þess. Það er þó ljóst í okkar huga að hægt væri að veita landsmönnum betri og fullkomnari heilbrigðisþjónustu en nú er gert. Það stendur ekki á heilbrigðisstarfsfólki að koma með faglega þekkingu að borðinu. Kastljósið beinist því að fjármögnuninni og hvort vilji sé hjá stjórnvöldum til að bæta starfsaðstæður heilbrigðisstarfsfólks og rekstraraðstæður heilbrigðisstofnana. Starfskjör og -aðstæður heilbrigðisstarfsfólks haldast í hendur við þá þjónustu sem hægt er að veita. Sérhæfð svið innan heilbrigðiskerfisins hafa síðustu áratugi þróast mjög hratt. Í könnunum má reglulega sjá heilbrigðismál efst af þeim málefnum sem almenningur vill að stjórnvöld eða stjórnmálaflokkar leggi áherslu á. Fjárlagafrumvarp fyrir árið 2025 sýnir að mikil þörf er á frekari fjárfestingu í heilbrigðismálum, ekki aðeins í formi rekstrarframlaga heldur einnig í að auka þjónustugetu og bæta vinnuskilyrði heilbrigðisstarfsfólks. Fjárlagafrumvarpið, eins og það er kynnt, virðist ekki fela í sér neinar sérstakar aðgerðir til að bæta starfsumhverfi heilbrigðisstarfsfólks eða til að leysa þann bráða mönnunarvanda sem við er að glíma. Það sem kemur þar fram er að áfram verði unnið að greiningu á mönnun heilbrigðiskerfisins, en það er ljóst að fjármagn vantar til að tryggja viðunandi mönnun. Stjórnvöld þurfa að sýna aukinn vilja til að bregðast við þessum vanda og snúa þessari þróun við til að tryggja heilbrigðisþjónustuna til framtíðar. Í opinberri heilbrigðisstefnu til ársins 2030 segir að það sé á ábyrgð stjórnvalda að tryggja að skólarnir mennti nógu marga til starfa og svo sé það hlutverk yfirmanna heilbrigðisstofnana að tryggja næga mönnun. Er markmiðið samkvæmt stefnunni að eftir rúm fimm ár verði heilbrigðisstofnanir eftirsóttir vinnustaðir sem séu þekktir fyrir gott starfsumhverfi. Þetta er mjög æskilegt markmið og við getum staðfest að það er mjög ánægjulegt að starfa innan heilbrigðisþjónustunnar öllu jöfnu. Hins vegar getur Ísland ekki fullmannað öll laus störf innan heilbrigðisþjónustunnar eins og staðan er í dag, langt því frá. Það var enginn sem tók ákvörðun um það, það gerðist vegna þess að ekki var gripið nægilega ákveðið inn í. Við sjáum í dag merki þess að þjónustustig heilbrigðisþjónustunnar hefur lækkað vegna þess að það er einfaldlega ekki nógu margt heilbrigðisstarfsfólk til að vinna þau störf sem þarf að vinna. Mönnunarvandi heilbrigðiskerfisins er ekki síst fjármagnsvandi. Nú er því tækifæri fyrir stjórnvöld til að grípa inn og snúa þessari óheillaþróun við. Félög okkar standa nú í kjaraviðræðum við hið opinbera, hvert á sínum vettvangi. Félag íslenskra hjúkrunarfræðinga er enn í viðræðum við fjármála- og efnahagsráðuneytið, Læknafélag Íslands hefur vísað viðræðum um kjarasamninga hjá ríkinu til Ríkissáttasemjara, Sjúkraliðafélag Íslands er enn í samtali við Samband íslenskra sveitarfélaga og Samtök fyrirtækja í velferðarþjónustu og Ljósmæðrafélag Íslands er í viðræðum um gerð stofnanasamninga sem eru orðnir úreltir og ónothæfir. Mikilvægt er að stjórnvöld gefi skýr skilaboð í yfirstandandi viðræðum um einbeittan vilja til að snúa núverandi þróun við. Viðsemjendur okkar verða að taka tillit til þeirrar staðreyndar að á bak við kjör heilbrigðisstétta liggur gífurleg vinna, bæði utan hefðbundins dagvinnutíma og í formi yfirvinnu, sem er langt umfram vinnuframlag flestra annarra starfsstétta. Starfsfólk í heilbrigðiskerfinu lítur ekki á það sem gæði að hafa tækifæri til að vinna yfirvinnu. Starfsfólk heilbrigðiskerfisins er að bugast af of miklu vinnuálagi og vill eiga frí á sínum frídögum eins og aðrir þegnar landsins án þess að fá fjölmargar beiðnir um að koma á aukavakt eða vera á bakvakt. Þjóðfélagið hefur tekið ótrúlegum breytingum á síðustu árum og í dag er ekki hægt að gera ráð fyrir að fólk sé tilbúið að verja allri starfsævinni í sama geira. Það sem þarf að gera núna, er að horfast í augu við að viðræður um kjör heilbrigðisstarfsfólks og framtíð heilbrigðiskerfisins eru nátengd. Ef ekki verður gripið til aðgerða strax er hætt við því að heilbrigðisstarfsfólk hverfi til annarra starfa. Þetta er grafalvarleg ógn sem mun hafa víðtækar afleiðingar fyrir velferð landsmanna til framtíðar. Stjórnvöld bera ábyrgð á því að tryggja framtíð heilbrigðisþjónustunnar. Til að ná því markmiði þarf fyrst og fremst að bæta kjör og vinnuaðstæður þeirra sem starfa í framlínunni. Höfundar eru formenn Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga, Læknafélags Íslands, Sjúkraliðafélags Íslands og Ljósmæðrafélags Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðbjörg Pálsdóttir Steinunn Þórðardóttir Sandra B. Franks Heilbrigðismál Mest lesið Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir Skoðun Græðgin sem hlífir engum Snæbjörn Brynjarsson og Þórólfur Júlían Dagsson Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Leiðtogi sem nær árangri Birkir Jón Jónsson Skoðun Kennitala á blaði Jón Viðar Pálsson Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir Skoðun Þjónusta og greining á börnum með ADHD Elín H. Hinriksdóttir og Sólveig Ásgrímsdóttiir Skoðun Fjör á fjármálamarkaði Fastir pennar Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason Skoðun Alvöru mamma Anna Margrét Hrólfsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Sjá meira
Heilbrigðiskerfið stendur nú á tímamótum. Skjólstæðingum þess mun fjölga verulega á næstu árum og kerfið mun glíma við mun stærri og flóknari vanda en áður. Þetta er staðreynd sem legið hefur fyrir lengi og verið margítrekuð án þess að farið hafi verið í samstillt átak til að mæta fyrirséðum vanda. Það má líkja þessu við að árið 2005 hefði legið fyrir vitneskja um væntanlegan Covid-faraldur og áhrif hans á samfélagið, án þess að brugðist hefði verið við af fullum þunga. Þrátt fyrir stöðuga fjölgun eldri borgara, auk mikillar fjölgunar ferðamanna sem og íbúa landsins, og framboð sífellt dýrari úrræða í heilbrigðiskerfinu hefur hlutfall heilbrigðismála í fjárlögum ríkisins staðið í stað undanfarin ár. Í lögum um heilbrigðisþjónustu segir að markmiðið sé að allir landsmenn eigi kost á fullkomnustu heilbrigðisþjónustu sem á hverjum tíma eru tök á að veita. Í lögskýringargögnum með þessu ákvæði segir að hér sé „um að ræða stefnuyfirlýsingu þess eðlis að landsbúar allir skyldu eiga kost á eins fullkominni heilbrigðisþjónustu og kostur væri að veita á hverjum tíma“ og orðalagið er sagt vera „metnaðarfullt“. Það er ljóst að þetta mikilvæga og lögfesta markmið veltur á tvennu. Annars vegar á faglegri þekkingu og vilja rekstraraðila til að koma henni í framkvæmd og hins vegar vilja til að halda fólki í vinnu og fjármagna starfsumhverfi þess. Það er þó ljóst í okkar huga að hægt væri að veita landsmönnum betri og fullkomnari heilbrigðisþjónustu en nú er gert. Það stendur ekki á heilbrigðisstarfsfólki að koma með faglega þekkingu að borðinu. Kastljósið beinist því að fjármögnuninni og hvort vilji sé hjá stjórnvöldum til að bæta starfsaðstæður heilbrigðisstarfsfólks og rekstraraðstæður heilbrigðisstofnana. Starfskjör og -aðstæður heilbrigðisstarfsfólks haldast í hendur við þá þjónustu sem hægt er að veita. Sérhæfð svið innan heilbrigðiskerfisins hafa síðustu áratugi þróast mjög hratt. Í könnunum má reglulega sjá heilbrigðismál efst af þeim málefnum sem almenningur vill að stjórnvöld eða stjórnmálaflokkar leggi áherslu á. Fjárlagafrumvarp fyrir árið 2025 sýnir að mikil þörf er á frekari fjárfestingu í heilbrigðismálum, ekki aðeins í formi rekstrarframlaga heldur einnig í að auka þjónustugetu og bæta vinnuskilyrði heilbrigðisstarfsfólks. Fjárlagafrumvarpið, eins og það er kynnt, virðist ekki fela í sér neinar sérstakar aðgerðir til að bæta starfsumhverfi heilbrigðisstarfsfólks eða til að leysa þann bráða mönnunarvanda sem við er að glíma. Það sem kemur þar fram er að áfram verði unnið að greiningu á mönnun heilbrigðiskerfisins, en það er ljóst að fjármagn vantar til að tryggja viðunandi mönnun. Stjórnvöld þurfa að sýna aukinn vilja til að bregðast við þessum vanda og snúa þessari þróun við til að tryggja heilbrigðisþjónustuna til framtíðar. Í opinberri heilbrigðisstefnu til ársins 2030 segir að það sé á ábyrgð stjórnvalda að tryggja að skólarnir mennti nógu marga til starfa og svo sé það hlutverk yfirmanna heilbrigðisstofnana að tryggja næga mönnun. Er markmiðið samkvæmt stefnunni að eftir rúm fimm ár verði heilbrigðisstofnanir eftirsóttir vinnustaðir sem séu þekktir fyrir gott starfsumhverfi. Þetta er mjög æskilegt markmið og við getum staðfest að það er mjög ánægjulegt að starfa innan heilbrigðisþjónustunnar öllu jöfnu. Hins vegar getur Ísland ekki fullmannað öll laus störf innan heilbrigðisþjónustunnar eins og staðan er í dag, langt því frá. Það var enginn sem tók ákvörðun um það, það gerðist vegna þess að ekki var gripið nægilega ákveðið inn í. Við sjáum í dag merki þess að þjónustustig heilbrigðisþjónustunnar hefur lækkað vegna þess að það er einfaldlega ekki nógu margt heilbrigðisstarfsfólk til að vinna þau störf sem þarf að vinna. Mönnunarvandi heilbrigðiskerfisins er ekki síst fjármagnsvandi. Nú er því tækifæri fyrir stjórnvöld til að grípa inn og snúa þessari óheillaþróun við. Félög okkar standa nú í kjaraviðræðum við hið opinbera, hvert á sínum vettvangi. Félag íslenskra hjúkrunarfræðinga er enn í viðræðum við fjármála- og efnahagsráðuneytið, Læknafélag Íslands hefur vísað viðræðum um kjarasamninga hjá ríkinu til Ríkissáttasemjara, Sjúkraliðafélag Íslands er enn í samtali við Samband íslenskra sveitarfélaga og Samtök fyrirtækja í velferðarþjónustu og Ljósmæðrafélag Íslands er í viðræðum um gerð stofnanasamninga sem eru orðnir úreltir og ónothæfir. Mikilvægt er að stjórnvöld gefi skýr skilaboð í yfirstandandi viðræðum um einbeittan vilja til að snúa núverandi þróun við. Viðsemjendur okkar verða að taka tillit til þeirrar staðreyndar að á bak við kjör heilbrigðisstétta liggur gífurleg vinna, bæði utan hefðbundins dagvinnutíma og í formi yfirvinnu, sem er langt umfram vinnuframlag flestra annarra starfsstétta. Starfsfólk í heilbrigðiskerfinu lítur ekki á það sem gæði að hafa tækifæri til að vinna yfirvinnu. Starfsfólk heilbrigðiskerfisins er að bugast af of miklu vinnuálagi og vill eiga frí á sínum frídögum eins og aðrir þegnar landsins án þess að fá fjölmargar beiðnir um að koma á aukavakt eða vera á bakvakt. Þjóðfélagið hefur tekið ótrúlegum breytingum á síðustu árum og í dag er ekki hægt að gera ráð fyrir að fólk sé tilbúið að verja allri starfsævinni í sama geira. Það sem þarf að gera núna, er að horfast í augu við að viðræður um kjör heilbrigðisstarfsfólks og framtíð heilbrigðiskerfisins eru nátengd. Ef ekki verður gripið til aðgerða strax er hætt við því að heilbrigðisstarfsfólk hverfi til annarra starfa. Þetta er grafalvarleg ógn sem mun hafa víðtækar afleiðingar fyrir velferð landsmanna til framtíðar. Stjórnvöld bera ábyrgð á því að tryggja framtíð heilbrigðisþjónustunnar. Til að ná því markmiði þarf fyrst og fremst að bæta kjör og vinnuaðstæður þeirra sem starfa í framlínunni. Höfundar eru formenn Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga, Læknafélags Íslands, Sjúkraliðafélags Íslands og Ljósmæðrafélags Íslands.
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar