Foreldraútilokun: Þögull faraldur sem hefur áhrif á fjölskyldur Gestur Valgarðsson skrifar 8. ágúst 2024 21:00 Foreldraútilokun er hugtak sem varð til í kringum 1980 og vísar í aðstæður þar sem annað foreldrið vélar með barn til að hafna hinu foreldrinu, gjarnan eftir aðskilnað eða skilnað. Þekkt er að þetta hefur hrikalegar og varanlegar afleiðingar fyrir fjölskyldur og ekki síst fyrir börn. Fyrir ekki svo löngu síðan urðum við vitni að slíku máli hérlendis og má segja að samfélagið hafi skipst í fylkingar í málinu. Helstu einkenni: Helstu einkenni foreldraútilokunar eru meðal annars þær að barnið lýsir yfir vanþóknun á hinu útilokaða foreldri til að þóknast hinu. Yfirlýsingarnar eru ekki í samræmi við raunverulegar aðstæður heldur hugsaðar til að friðþægja það foreldri sem beitir útilokun. Barnið heldur því fram að skoðanir þess séu þeirra eigin meðan svo er ekki. Ágreiningur: Sérfræðinga greinir á um hversu algeng foreldraútilokun er en það er mat þeirra að í kringum 11% til 25% fullorðinna hafi orðið fyrir óafturkræfri foreldraútilokun meðan önnur fundið fyrir alvarlegum einkennum útilokunar frá börnunum sínum. Þessar tölur varpa ljósi á hversu víðtæk foreldraútilokun er, hversu erfitt er að meta útbreiðsluna og einnig hversu vel falið þetta er í samfélaginu. Nýleg, hérlend, rannsókn, sýnir að bæði kynin falla í þessa gryfju. Skiptingin er í grófum dráttum jöfn milli kynjanna. Þetta atriði er mikilvægt að hafa í huga. Einnig er rétt að ítreka að foreldraútilokun nær ekki utan um ofbeldi hverskonar af hendi maka sem réttlætt getur aðskilnað makans frá barni. Hver er staðan: Eins og staðan er er foreldraútilokun ekki flokkuð sem geðröskun, en talið er að hún stafi af ýmsum þáttum. Tilfinningalegur órói, óuppgerðar tilfinningar – reiði, afbrýðisemi og óvissa geta verið kveikja að foreldraútilokun. Í dag eru bandarískir sálfræðingar að rannsaka fylgni þess að foreldri sem beitir útilokun hafi alist upp við erfitt og krefjandi fjölskylduumhverfi. Meðal afleiðingin er vangeta til að takast á við erfiða skilnaði sem enginn vill þurfa að glíma við. Ef rétt reynist - sem ekki er full kannað - mætti segja að foreldrar sem beita útilokun hafi mögulega orðið bráð erfiðra fjölskylduaðstæðna í æsku. Vitundarvakningin: Undanfarna tvo áratugi hefur vitundarvakning og þekking á hegðuninni vaxið og í dag er það svo að mörg útilokuð foreldri leita réttar síns. Erlendis fjölgar þeim málum þar sem dómstólar viðurkenna foreldraútilokun sem eina tegund ofbeldis og þá ekki síst gagnvart börnunum. Það er því mjög mikilvægt að við, hvert og eitt, kynnum okkur málið. Lögfræðingar, meðferðaraðilar og félagsráðgjafar ættu sem best að leita sér aukinnar þekkingar. Ótti fagaðila við umræðu: Því miður er það þannig að margir fagaðilar veigra sér við því að ræða þetta á opinberum vettvangi vegna harkalegra viðbragða fólks og félagasamtaka. Félagasamtökin Líf án ofbeldis hafa beitt sér mjög í þessum efnum og mörgu fagfólki finnst heillavænlegra að blanda sér ekki í umræðuna. Dæmi eru um tilraunir til að hafa áhrif á rannsóknir, eitthvað sem verður að teljast fáheyrt í fræðasamfélagi eins og við viljum vera. Gott dæmi um þetta er grein í Heimildinni.is, númer 10416. Þrátt fyrir töluverðar framfarir á enn eftir að takast á við áskoranir: Allt of mörg tilfelli eru ekki greind rétt og því ekki meðhöndluð með viðeigandi hætti. Gott dæmi um þetta er málið sem vísað var í upphafi greinarinnar. Væntanlega er það vegna skorts á þekkingu, frekar en vilja til að líta fram hjá staðreyndum. Aðkoma yfirvalda: Barnaverndir virðast ekki taka á þessum málum og mögulega er það ekki á þeirra verksviði að gera það meðan ekki liggur fyrir staðfesting samfélagsins að í rauninni er um andlegt ofbeldi gagnvart barni að ræða. Sýslumönnum er fengið þetta verkefni, en mörg útilokuð foreldri hafa gengið bónleið til búðar þaðan. Á meðan verður stór hópur barna hjálparlaust að takast á við vanlíðanina sem fylgir. Aukum þekkingu, skilning og samstöðu: Eins og alltaf er mikilvægt að horfa á það sem barninu er fyrir bestu. Það er forritað í grunneðli okkar að elska og leita skjóls hjá báðum foreldrum. Sé annað foreldrið slitið út úr lífi barnsins er ekki við góðu að búast og það sem verra er að barnið gæti beitt sömu aðferðum komist það í sömu stöðu og foreldrið. Þannig grær og dvelur þetta böl með okkur um alla framtíð. Við skulum öll tala fyrir börnum og foreldrum sem lent hafa í þessum þögla faraldri og vinna að heilbrigðari fjölskyldum og einstaklingum. Höfundur er verkfræðingur á eftirlaunum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fjölskyldumál Mest lesið Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson Skoðun Stöðvum glæpagengi á Íslandi Hjalti Vigfússon Skoðun Kristján á Sprengisandi lendir í ágjöf Björn Ólafsson Skoðun Halldór 19.04.2025 Halldór Afleiðingar heimilisofbeldis og hvernig ofbeldismenn nota “kerfið” til að halda áfram ofbeldi Líf Steinunn Lárusdóttir Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson Skoðun Hvernig húsnæðismarkað vill Viðskiptaráð? Skoðun Tvær dætur á Gaza - páskahugvekja Viðar Hreinsson Skoðun Skoðun Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Kristján á Sprengisandi lendir í ágjöf Björn Ólafsson skrifar Skoðun Unglingar eiga skilið heildstætt mat frá framhaldsskólum Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Stöðvum glæpagengi á Íslandi Hjalti Vigfússon skrifar Skoðun Jafnlaunavottun - „Hverjir græða á jafnlaunavottun“ Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri sem fáir eru að ræða? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig húsnæðismarkað vill Viðskiptaráð? skrifar Skoðun Enginn matur og næring án sérfræðiþekkingar Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun Öll endurhæfing er í eðli sínu starfsendurhæfing Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun „Bíddu, varst þú ekki að biðja um þessa greiðslu?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Rétta leiðin til endurreisnar menntakerfisins? Birgir Finnsson skrifar Skoðun Tvær dætur á Gaza - páskahugvekja Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ef það líkist þjóðarmorði – þá er það þjóðarmorð! Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Vinnustaðir fatlaðs fólks Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Þjónustustefna sveitarfélaga: Formsatriði eða mikilvægt stjórntæki? Jón Hrói Finnsson skrifar Skoðun Blóð, sviti og tár Jökull Jörgensen skrifar Skoðun Ertu knúin/n fram af verðugleika eða óverðugleika? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Er hægt að stjórna bæjarfélagi með óskhyggju? Sigurþóra Bergsdóttir skrifar Skoðun Styrkleikar barna geta legið í öðru en að fá hæstu einkunnir Anna Maria Jónsdóttir skrifar Sjá meira
Foreldraútilokun er hugtak sem varð til í kringum 1980 og vísar í aðstæður þar sem annað foreldrið vélar með barn til að hafna hinu foreldrinu, gjarnan eftir aðskilnað eða skilnað. Þekkt er að þetta hefur hrikalegar og varanlegar afleiðingar fyrir fjölskyldur og ekki síst fyrir börn. Fyrir ekki svo löngu síðan urðum við vitni að slíku máli hérlendis og má segja að samfélagið hafi skipst í fylkingar í málinu. Helstu einkenni: Helstu einkenni foreldraútilokunar eru meðal annars þær að barnið lýsir yfir vanþóknun á hinu útilokaða foreldri til að þóknast hinu. Yfirlýsingarnar eru ekki í samræmi við raunverulegar aðstæður heldur hugsaðar til að friðþægja það foreldri sem beitir útilokun. Barnið heldur því fram að skoðanir þess séu þeirra eigin meðan svo er ekki. Ágreiningur: Sérfræðinga greinir á um hversu algeng foreldraútilokun er en það er mat þeirra að í kringum 11% til 25% fullorðinna hafi orðið fyrir óafturkræfri foreldraútilokun meðan önnur fundið fyrir alvarlegum einkennum útilokunar frá börnunum sínum. Þessar tölur varpa ljósi á hversu víðtæk foreldraútilokun er, hversu erfitt er að meta útbreiðsluna og einnig hversu vel falið þetta er í samfélaginu. Nýleg, hérlend, rannsókn, sýnir að bæði kynin falla í þessa gryfju. Skiptingin er í grófum dráttum jöfn milli kynjanna. Þetta atriði er mikilvægt að hafa í huga. Einnig er rétt að ítreka að foreldraútilokun nær ekki utan um ofbeldi hverskonar af hendi maka sem réttlætt getur aðskilnað makans frá barni. Hver er staðan: Eins og staðan er er foreldraútilokun ekki flokkuð sem geðröskun, en talið er að hún stafi af ýmsum þáttum. Tilfinningalegur órói, óuppgerðar tilfinningar – reiði, afbrýðisemi og óvissa geta verið kveikja að foreldraútilokun. Í dag eru bandarískir sálfræðingar að rannsaka fylgni þess að foreldri sem beitir útilokun hafi alist upp við erfitt og krefjandi fjölskylduumhverfi. Meðal afleiðingin er vangeta til að takast á við erfiða skilnaði sem enginn vill þurfa að glíma við. Ef rétt reynist - sem ekki er full kannað - mætti segja að foreldrar sem beita útilokun hafi mögulega orðið bráð erfiðra fjölskylduaðstæðna í æsku. Vitundarvakningin: Undanfarna tvo áratugi hefur vitundarvakning og þekking á hegðuninni vaxið og í dag er það svo að mörg útilokuð foreldri leita réttar síns. Erlendis fjölgar þeim málum þar sem dómstólar viðurkenna foreldraútilokun sem eina tegund ofbeldis og þá ekki síst gagnvart börnunum. Það er því mjög mikilvægt að við, hvert og eitt, kynnum okkur málið. Lögfræðingar, meðferðaraðilar og félagsráðgjafar ættu sem best að leita sér aukinnar þekkingar. Ótti fagaðila við umræðu: Því miður er það þannig að margir fagaðilar veigra sér við því að ræða þetta á opinberum vettvangi vegna harkalegra viðbragða fólks og félagasamtaka. Félagasamtökin Líf án ofbeldis hafa beitt sér mjög í þessum efnum og mörgu fagfólki finnst heillavænlegra að blanda sér ekki í umræðuna. Dæmi eru um tilraunir til að hafa áhrif á rannsóknir, eitthvað sem verður að teljast fáheyrt í fræðasamfélagi eins og við viljum vera. Gott dæmi um þetta er grein í Heimildinni.is, númer 10416. Þrátt fyrir töluverðar framfarir á enn eftir að takast á við áskoranir: Allt of mörg tilfelli eru ekki greind rétt og því ekki meðhöndluð með viðeigandi hætti. Gott dæmi um þetta er málið sem vísað var í upphafi greinarinnar. Væntanlega er það vegna skorts á þekkingu, frekar en vilja til að líta fram hjá staðreyndum. Aðkoma yfirvalda: Barnaverndir virðast ekki taka á þessum málum og mögulega er það ekki á þeirra verksviði að gera það meðan ekki liggur fyrir staðfesting samfélagsins að í rauninni er um andlegt ofbeldi gagnvart barni að ræða. Sýslumönnum er fengið þetta verkefni, en mörg útilokuð foreldri hafa gengið bónleið til búðar þaðan. Á meðan verður stór hópur barna hjálparlaust að takast á við vanlíðanina sem fylgir. Aukum þekkingu, skilning og samstöðu: Eins og alltaf er mikilvægt að horfa á það sem barninu er fyrir bestu. Það er forritað í grunneðli okkar að elska og leita skjóls hjá báðum foreldrum. Sé annað foreldrið slitið út úr lífi barnsins er ekki við góðu að búast og það sem verra er að barnið gæti beitt sömu aðferðum komist það í sömu stöðu og foreldrið. Þannig grær og dvelur þetta böl með okkur um alla framtíð. Við skulum öll tala fyrir börnum og foreldrum sem lent hafa í þessum þögla faraldri og vinna að heilbrigðari fjölskyldum og einstaklingum. Höfundur er verkfræðingur á eftirlaunum.
Afleiðingar heimilisofbeldis og hvernig ofbeldismenn nota “kerfið” til að halda áfram ofbeldi Líf Steinunn Lárusdóttir Skoðun
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar
Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Enginn matur og næring án sérfræðiþekkingar Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Þjónustustefna sveitarfélaga: Formsatriði eða mikilvægt stjórntæki? Jón Hrói Finnsson skrifar
Afleiðingar heimilisofbeldis og hvernig ofbeldismenn nota “kerfið” til að halda áfram ofbeldi Líf Steinunn Lárusdóttir Skoðun