Forsetakosningar: Menningarlegt forræði fjórða valdsins Meyvant Þórólfsson skrifar 28. maí 2024 11:15 Með orðræðugreiningu leitast menn við að greina undirliggjandi merkingu texta og myndmáls. Edward W. Said beitti henni til dæmis við að varpa ljósi á svokallað menningarlegt forræði og hvernig aldagömul menning Austurlanda var túlkuð út frá vestrænum viðmiðum. Í gegnum menningarlegt forræði nýtir sá er valdið hefur (rétttrúnaðarelítan) stöðu sína til að laga hlutina að eigin normum og gildum. Rannsóknir Said náðu til stórs samhengis, en greining orðræðu á ekki síður við um þröngt samhengi og birtingarmyndirnar geta verið ólíkar. Greiningin snýst þó alltaf um að rannsaka texta, myndmál, hugleiðingar, samtöl eða spjall og glöggrýna þannig hina undirliggjandi merkingu og boðskap orðræðunnar. Hún nær jafnt til þess sem rætt er og þess sem ekki er rætt. Hún á m.ö.o. líka við um það sem er sniðgengið og fær jafnvel vísvitandi ekki rými í orðræðunni, þrátt fyrir að eiga þar heima. Margt í orðræðu fjölmiðla í aðdraganda forsetakosninga 2024 væri verðugt að greina í slíku ljósi. Viðhorfsmótun fyrirtækja sem gefa sig út fyrir að framkvæma hlutlausar skoðanakannanir og fleiri aðilar eru þar ekki undanskildir. Sprengisandur Hálftíma spjall á Sprengisandi sunnudaginn 26. maí um forsetaframbjóðendur væri verðugt verkefni í orðræðugreiningu fyrir manneskju er hefði til þess kunnáttu, þekkingu og þolinmæði. Viðmælendur ræddu vítt og breitt um alla frambjóðendur nema einn. Fjallað var í góðlátlegu gríni um „2% fólkið“, sem ferðaðist um landið eins og uppistandshópur og skemmti sér saman. Ein úr þeim hópi fékk lof fyrir að mæta til dyranna eins og hún væri „klædd“ í þess orðs merkingu og einn viðmælenda sagðist kunna lagið sem frægi grínistinn í hópnum hefði nýlega gefið út. Orðaflaumurinn var drjúgur og allt bar að sama brunni. Einn frambjóðandi fékk langmest rými og jákvæðustu umræðuna, þ.e. fyrrverandi forsætisráðherra; Höllurnar fengu líka nokkuð uppbyggilega athygli. En frambjóðandann Arnar Þór Jónsson nefndu gestir Srengisands þennan morgun aldrei á nafn - það er mikilvæg niðurstaða orðræðugreiningar þegar menn eða málefni eru sniðgengin. Vekja má athygli á að fagleg vinnubrögð við orðræðugreiningu fela það líka í sér að skoða allt samhengið hlutlaust, einnig bakgrunn og aðstæður þeirra sem tjá sig og þeirra sem um er rætt eða ekki rætt, allt sem kann að skýra samhengi orðræðunnar. Pólitísk fyrri orðræða og skrif gestanna skýra til dæmis ýmislegt, sbr. fyrri skrif Viktors Orra Valgarðssonar, sem var meðal þriggja viðmælenda. Pistill Kolbrúnar Fjórða valdið er lúmskt og birtist okkur þar sem minnst varir. Kolbrún Bergþórsdóttir kom þannig á óvart í óhönduglegum sunnudagspistli Mbl. 26. maí sl. Þar lagði hún sig fram um að bæta enn við þann óverðskuldaða óhróður sem hefur dunið á Arnari Þór Jónssyni úr ýmsum áttum. Það er engu líkara en í gangi séu samantekin ráð um að gera Arnar Þór útlægan af einhverjum ástæðum. Kolbrún er reyndar meðal þeirra síðustu sem undirritaður tryði til að taka þátt í svo krakkalegri hjarðhegðun. Eftirfarandi fullyrðing Kolbrúnar var ómakleg, í raun aðför að mannorði Arnars: "Það er engin hóphugsun í hans heila". Grundvallarbaráttumál Arnars eru lýðræði, mannréttindi og almannaheill. Eru það merki um skort á hóphugsun? Að styðja þá svívirðingu að líkja frambjóðanda til forseta íslenska lýðveldisins við nazista er barnsleg og vottur um yfirborðskennda söguþekkingu. Það hefur lítið með eðlilegt málfrelsi og tjáningarfrelsi að gera. Og það kemur því ekkert við hvort Kolbrúnu eða öðrum þyki Halldór Baldursson dásamlegur skopteiknari með snjalla sýn, eins og hún komst að orði. RÚV „Vikan“ Sá eða sú sem treystir sér til að orðræðugreina innihald RÚV og varpa þannig ljósi á menningarlegt forræði ríkismiðilsins ætti skilið að fá fálkaorðu, jafnvel fleiri en eina. Þó ekki væri nema bara fyrir að greina fyndnu föstudagsþættina sem ganga undir nafninu „Vikan“. Þar hefur a.m.k. tvívegis verið vegið að málstað Arnars Þórs með óverðskulduðu spotti og háðsglósum undir áheyrn og áhorfi þriðjungs íslensku þjóðarinnar, þ.e. 19. janúar og 22. mars; í raun dauðadómur yfir gengi Arnars sem forsetaframbjóðanda. Meðal flissgesta í föstudagssófanum seinna kvöldið voru tveir væntanlegir forsetaframbjóðendur, þau Jón Gnarr og Halla Hrund Logadóttir. Í ofanálag er ekki annað að sjá en fréttamenn og álitsgjafar RÚV hafi lagt sín lóð á vogarskálarnar í eineltinu gegn Arnari. Undur orðræðugreiningar Orðræðugreining á sér margar skemmtilegar birtingarmyndir. Hún getur m.a.s. snert málfræði og hljóðfræði á athygisverðan hátt. Hljóðið fyrir bókstafinn „h“ heyrist jafnan ekki í frönsku ef það er fremsti stafur í orði og íslenska dl-hljóðið þekkist þar ekki heldur þegar tvö „l“ mætast. Ef önnur Hallan verður forseti og heimsækir Frakkland þá þurfa Frakkar að bera skírnarnafn forseta Íslands fram án „H“ og án dl-hljóðsins … Allah, sem þýðir guð á arabísku. Höfundur er háskólakennari á eftirlaunum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fjölmiðlar Skoðun: Forsetakosningar 2024 Forsetakosningar 2024 Mest lesið Við erum ekki eign annarra! Anna Lizzy Wichmann Skoðun Krafan sem kvennahreyfingin gleymdi Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir Skoðun Gleðilegan kvennafrídag og gleðilegt kvennaár Helena Hafþórsdóttir O’Connor Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Afglæpavæðing veðmála Gunnar Pétur Haraldsson Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Enn er verk að vinna – upprætum ofbeldi á vinnustöðum Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir Skoðun Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Hvað er svona merkilegt við það? Hópur starfsfólks Jafnlaunastofu Skoðun Skoðun Skoðun Verðmætasköpunarlaust haust Jón Gunnarsson skrifar Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar Skoðun Krafan sem kvennahreyfingin gleymdi Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Einfaldar lausnir á vaxtamálavanda bankanna Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er sköpun í skólastarfi? Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Afglæpavæðing veðmála Gunnar Pétur Haraldsson skrifar Skoðun Gleðilegan kvennafrídag og gleðilegt kvennaár Helena Hafþórsdóttir O’Connor skrifar Skoðun Sterkara námslánakerfi – raunveruleg framför fyrir námsmenn París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Konur Íslands og alþjóðakerfið í takt Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er svona merkilegt við það? Hópur starfsfólks Jafnlaunastofu skrifar Skoðun Við erum ekki eign annarra! Anna Lizzy Wichmann skrifar Skoðun Sameinuðu þjóðirnar 80 ára: Framtíðin er okkar Eva Harðardóttir skrifar Skoðun Til hamingju með 24. október Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enn er verk að vinna – upprætum ofbeldi á vinnustöðum Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir skrifar Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Einu sinni enn Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Skuggahliðar á þéttingu byggðar Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar Skoðun Jöfn skipting skulda og eigna í sambúð Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ólögleg veðmálastarfsemi á Íslandi Hákon Skúlason skrifar Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Pyrrosar sigur Helgi Tómasson skrifar Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson skrifar Skoðun Allt fyrir Brussel og Nató, hitt reddast einhvern veginn Davíð Bergmann skrifar Sjá meira
Með orðræðugreiningu leitast menn við að greina undirliggjandi merkingu texta og myndmáls. Edward W. Said beitti henni til dæmis við að varpa ljósi á svokallað menningarlegt forræði og hvernig aldagömul menning Austurlanda var túlkuð út frá vestrænum viðmiðum. Í gegnum menningarlegt forræði nýtir sá er valdið hefur (rétttrúnaðarelítan) stöðu sína til að laga hlutina að eigin normum og gildum. Rannsóknir Said náðu til stórs samhengis, en greining orðræðu á ekki síður við um þröngt samhengi og birtingarmyndirnar geta verið ólíkar. Greiningin snýst þó alltaf um að rannsaka texta, myndmál, hugleiðingar, samtöl eða spjall og glöggrýna þannig hina undirliggjandi merkingu og boðskap orðræðunnar. Hún nær jafnt til þess sem rætt er og þess sem ekki er rætt. Hún á m.ö.o. líka við um það sem er sniðgengið og fær jafnvel vísvitandi ekki rými í orðræðunni, þrátt fyrir að eiga þar heima. Margt í orðræðu fjölmiðla í aðdraganda forsetakosninga 2024 væri verðugt að greina í slíku ljósi. Viðhorfsmótun fyrirtækja sem gefa sig út fyrir að framkvæma hlutlausar skoðanakannanir og fleiri aðilar eru þar ekki undanskildir. Sprengisandur Hálftíma spjall á Sprengisandi sunnudaginn 26. maí um forsetaframbjóðendur væri verðugt verkefni í orðræðugreiningu fyrir manneskju er hefði til þess kunnáttu, þekkingu og þolinmæði. Viðmælendur ræddu vítt og breitt um alla frambjóðendur nema einn. Fjallað var í góðlátlegu gríni um „2% fólkið“, sem ferðaðist um landið eins og uppistandshópur og skemmti sér saman. Ein úr þeim hópi fékk lof fyrir að mæta til dyranna eins og hún væri „klædd“ í þess orðs merkingu og einn viðmælenda sagðist kunna lagið sem frægi grínistinn í hópnum hefði nýlega gefið út. Orðaflaumurinn var drjúgur og allt bar að sama brunni. Einn frambjóðandi fékk langmest rými og jákvæðustu umræðuna, þ.e. fyrrverandi forsætisráðherra; Höllurnar fengu líka nokkuð uppbyggilega athygli. En frambjóðandann Arnar Þór Jónsson nefndu gestir Srengisands þennan morgun aldrei á nafn - það er mikilvæg niðurstaða orðræðugreiningar þegar menn eða málefni eru sniðgengin. Vekja má athygli á að fagleg vinnubrögð við orðræðugreiningu fela það líka í sér að skoða allt samhengið hlutlaust, einnig bakgrunn og aðstæður þeirra sem tjá sig og þeirra sem um er rætt eða ekki rætt, allt sem kann að skýra samhengi orðræðunnar. Pólitísk fyrri orðræða og skrif gestanna skýra til dæmis ýmislegt, sbr. fyrri skrif Viktors Orra Valgarðssonar, sem var meðal þriggja viðmælenda. Pistill Kolbrúnar Fjórða valdið er lúmskt og birtist okkur þar sem minnst varir. Kolbrún Bergþórsdóttir kom þannig á óvart í óhönduglegum sunnudagspistli Mbl. 26. maí sl. Þar lagði hún sig fram um að bæta enn við þann óverðskuldaða óhróður sem hefur dunið á Arnari Þór Jónssyni úr ýmsum áttum. Það er engu líkara en í gangi séu samantekin ráð um að gera Arnar Þór útlægan af einhverjum ástæðum. Kolbrún er reyndar meðal þeirra síðustu sem undirritaður tryði til að taka þátt í svo krakkalegri hjarðhegðun. Eftirfarandi fullyrðing Kolbrúnar var ómakleg, í raun aðför að mannorði Arnars: "Það er engin hóphugsun í hans heila". Grundvallarbaráttumál Arnars eru lýðræði, mannréttindi og almannaheill. Eru það merki um skort á hóphugsun? Að styðja þá svívirðingu að líkja frambjóðanda til forseta íslenska lýðveldisins við nazista er barnsleg og vottur um yfirborðskennda söguþekkingu. Það hefur lítið með eðlilegt málfrelsi og tjáningarfrelsi að gera. Og það kemur því ekkert við hvort Kolbrúnu eða öðrum þyki Halldór Baldursson dásamlegur skopteiknari með snjalla sýn, eins og hún komst að orði. RÚV „Vikan“ Sá eða sú sem treystir sér til að orðræðugreina innihald RÚV og varpa þannig ljósi á menningarlegt forræði ríkismiðilsins ætti skilið að fá fálkaorðu, jafnvel fleiri en eina. Þó ekki væri nema bara fyrir að greina fyndnu föstudagsþættina sem ganga undir nafninu „Vikan“. Þar hefur a.m.k. tvívegis verið vegið að málstað Arnars Þórs með óverðskulduðu spotti og háðsglósum undir áheyrn og áhorfi þriðjungs íslensku þjóðarinnar, þ.e. 19. janúar og 22. mars; í raun dauðadómur yfir gengi Arnars sem forsetaframbjóðanda. Meðal flissgesta í föstudagssófanum seinna kvöldið voru tveir væntanlegir forsetaframbjóðendur, þau Jón Gnarr og Halla Hrund Logadóttir. Í ofanálag er ekki annað að sjá en fréttamenn og álitsgjafar RÚV hafi lagt sín lóð á vogarskálarnar í eineltinu gegn Arnari. Undur orðræðugreiningar Orðræðugreining á sér margar skemmtilegar birtingarmyndir. Hún getur m.a.s. snert málfræði og hljóðfræði á athygisverðan hátt. Hljóðið fyrir bókstafinn „h“ heyrist jafnan ekki í frönsku ef það er fremsti stafur í orði og íslenska dl-hljóðið þekkist þar ekki heldur þegar tvö „l“ mætast. Ef önnur Hallan verður forseti og heimsækir Frakkland þá þurfa Frakkar að bera skírnarnafn forseta Íslands fram án „H“ og án dl-hljóðsins … Allah, sem þýðir guð á arabísku. Höfundur er háskólakennari á eftirlaunum.
Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun
Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun
Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar
Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Sterkara námslánakerfi – raunveruleg framför fyrir námsmenn París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar
Skoðun Enn er verk að vinna – upprætum ofbeldi á vinnustöðum Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir skrifar
Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar
Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar
Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun
Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun