Hvert er förinni heitið? Lilja Hrund Ava Lúðvíksdóttir og Lísbet Sigurðardóttir skrifa 16. febrúar 2024 09:00 Um mitt síðasta ár voru hátt í fjörutíu milljónir manna á flótta í heiminum. Á sama tíma voru um 110 milljónir á vergangi, en talan hefur vaxið enn frekar síðan og líklega ekkert lát á vextinum í bráð. Það er risavaxið sameiginlegt verkefni alþjóðasamfélagsins að hlúa að fólki á flótta. Þar þurfa ríki Evrópu, þar á meðal Ísland, að standa sína plikt líkt og aðrir. Það liggur enginn vafi á því að við Íslendingar, sem eitt ríkasta velferðarsamfélag heims, höfum sannarlega staðið við okkar alþjóðlegu skuldbindingar þegar kemur að móttöku flóttafólks og viljum áfram gera með myndarlegum hætti. En þegar verkefnið er orðið okkur ofjarl verður að vera hægt að líta inn á við, ræða málin í kjölinn og velta því fyrir okkur hvers vegna okkar lagaumgjörð um málaflokkinn er önnur og rýmri en á hinum Norðurlöndunum sem við berum okkur saman við í nær öllu öðru tilliti. Á það hefur raunar verið bent í nokkur ár af ráðherrum og þingflokki Sjálfstæðisflokksins og gerðar tilraunir til þess að koma skynsamlegum breytingum til lykta án þess að þær hafi hlotið hljómgrunn - fyrr en nú. Leit að samfélagslegri sátt Óhætt er að segja að umræða um málaflokkinn verði sífellt harðari eftir því sem umfangið eykst og flóttamenn hafa víða orðið blórabögglar öfgasinna og popúlista. Hingað til hefur slík umræða þó verið minna áberandi hér en í nágrannaríkjum. Miklu máli skiptir að halda í þá sérstöðu, nálgast verkefnið af yfirvegun og þannig að skiptast megi á skoðunum um stóru drættina án þess að við endum í leðjuslag. Það þjónar hagsmunum íslensks samfélags og þeirra sem hingað leita best að við höfum burði til að veita mannsæmandi þjónustu og sinna afgreiðslu mála í samræmi við lög. Upphrópanir, afvegaleiðing og svívirðingar munu ekki brúa bil ólíkra sjónarmiða í leit að samfélagslegri sátt um þennan málaflokk. Það gera alhæfingar og fordómar ekki heldur. Verndarkerfi á þolmörkum Aldrei hafa fleiri komið til landsins á flótta en síðustu tvö ár. Árið 2014 þótti það mikið þegar hingað komu 176 einstaklingar á flótta. Í fyrra komu um tuttugu og fjórum sinnum fleiri, eða 4.159 einstaklingar, og dvelja nú ríflega 2.000 umsækjendur um alþjóðlega vernd í búsetuúrræðum á vegum Vinnumálastofnunar. Fjölguninni fylgir tilheyrandi margföldun kostnaðar, en dómsmálaráðuneytið áætlar að hann hafi verið um 20 milljarðar í fyrra, sem er til samanburðar drjúgur hluti þess sem kostar að reka alla utanríkisþjónustu Íslands ár hvert. Eðli málsins samkvæmt hefur þróunin í för með sér gríðarlegt álag á innviði samfélags sem telur tæplega 400 þúsund íbúa, en fólksfjölgun hér hefur verið langtum hraðari en í Evrópu. Frá aldamótum hefur íbúum á Íslandi fjölgað um nærri 40%, samanborið við tæplega 3% fjölgun í Evrópu. Hvaða samfélag sem er ætti erfitt með að anna uppbyggingu innviða í takt við slíka þróun. Þrátt fyrir gríðarmikla uppbyggingu í heilbrigðiskerfinu, bæði í húsakosti og stórauknum framlögum í rekstur kerfisins, verða þær framfarir lítið meira en kapphlaup við tímann. Biðlistar á leikskóla eru langir, sérstaklega í höfuðborginni, og byggja þarf mun fleiri íbúðir. Til að vel megi vera þurfum við að leggja raunsætt mat á hvað innviðir okkar þola þegar við sníðum okkur stakk eftir vexti. Það er augljóslega ekki sjálfbært að ásókn í alþjóðlega vernd á Íslandi sé hlutfallslega margföld á við hin Norðurlöndin, líkt og verið hefur undanfarið. Það er hvorki sjálfbært þegar kemur að grunninnviðum samfélagsins né getu okkar til að taka vel á móti fólki í viðkvæmri stöðu, líkt og við hljótum öll að vilja. Það hefur verið gagnrýnt að íslensk stjórnvöld veiti ekki alþjóðlega vernd þeim sem þegar hafa hlotið vernd í öruggu ríki. Ekki er hægt að ætla Íslandi að taka við fjölda fólks sem þegar hefur fengið vernd annars staðar í Evrópu, enda yrði það þá óhjákvæmilegt að kerfið hafi ekki undan og að þjónusta skerðist hér líkt og gerst hefur annars staðar. Í þessu felst ekki mannvonska eða andúð gagnvart útlendingum, heldur þvert á móti vilji til að geta gert hlutina vel. Það dugar skammt að veita fólki mannúðarleyfi hér á landi ef við höfum ekki lengur burði til að veita mannsæmandi þjónustu. Ef íslenskt verndarkerfi er langtum opnara en í nágrannalöndum til lengdar, og straumurinn margfalt stríðari, skapast kjörið tækifæri fyrir þjóðernispopúlista að nýta sér stöðuna til þess að ala á hatri og fordómum á leið sinni til valda. Það er á ábyrgð okkar að ná sátt um málaflokkinn og tryggja að við sem samfélag förum ekki fram úr eigin getu. Óvænt en mikilvæg samstaða Nú er í smíðum nýtt frumvarp dómsmálaráðherra um breytingar á útlendingalögum þar sem lagðar eru til löngu tímabærar breytingar til samræmis við löggjöf hinna Norðurlandanna. Dómsmálaráðherrar Sjálfstæðisflokksins hafa ítrekað lagt fram stóran hluta umræddra breytingartillagna í hartnær áratug, en drjúgur hluti Alþingis hefur hingað til tekið þeim fálega. Það er því ánægjulegt að formenn Viðreisnar og Samfylkingarinnar virðast vera að vakna til lífsins eftir að hafa ítrekað lagst gegn tillögum Sjálfstæðisflokksins til úrbóta. Af málflutningi þeirra má ætla að flokkarnir hljóti að styðja afgreiðslu frumvarpsins í þinginu þannig að gera megi lagaumhverfi málaflokksins sjálfbærari svo við getum tekið vel á móti þeim sem hljóta hér vernd, með mannúð að leiðarljósi. Seint koma sumir en koma þó - það er fagnaðarefni að þingmenn stjórnarandstöðunnar sjái loksins hag sinn í því að styðja skynsamlegar lausnir sem legið hafa fyrir í fleiri ár. Höfundar eru aðstoðarmenn þingflokks Sjálfstæðisflokksins Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hælisleitendur Flóttafólk á Íslandi Mest lesið Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Er útlegð á innleið? Reyn Alpha Magnúsdóttir Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Skólarnir lokaðir - myglan vinnur Guðmundur Þórir Sigurðsson Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Er útlegð á innleið? Reyn Alpha Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leiðsögundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar Skoðun Skólarnir lokaðir - myglan vinnur Guðmundur Þórir Sigurðsson skrifar Skoðun Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar Skoðun Saga Israa á Gaza og hvernig hægt er að verða að liði Katrín Harðardóttir,Israa Saed skrifar Skoðun Fordómar frá sálfélagslegu sjónarhorni Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar Skoðun Frans páfi kvaddur eða meðtekinn? Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir skrifar Skoðun Íslenskar pyndingar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal skrifar Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram skrifar Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś skrifar Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Sjá meira
Um mitt síðasta ár voru hátt í fjörutíu milljónir manna á flótta í heiminum. Á sama tíma voru um 110 milljónir á vergangi, en talan hefur vaxið enn frekar síðan og líklega ekkert lát á vextinum í bráð. Það er risavaxið sameiginlegt verkefni alþjóðasamfélagsins að hlúa að fólki á flótta. Þar þurfa ríki Evrópu, þar á meðal Ísland, að standa sína plikt líkt og aðrir. Það liggur enginn vafi á því að við Íslendingar, sem eitt ríkasta velferðarsamfélag heims, höfum sannarlega staðið við okkar alþjóðlegu skuldbindingar þegar kemur að móttöku flóttafólks og viljum áfram gera með myndarlegum hætti. En þegar verkefnið er orðið okkur ofjarl verður að vera hægt að líta inn á við, ræða málin í kjölinn og velta því fyrir okkur hvers vegna okkar lagaumgjörð um málaflokkinn er önnur og rýmri en á hinum Norðurlöndunum sem við berum okkur saman við í nær öllu öðru tilliti. Á það hefur raunar verið bent í nokkur ár af ráðherrum og þingflokki Sjálfstæðisflokksins og gerðar tilraunir til þess að koma skynsamlegum breytingum til lykta án þess að þær hafi hlotið hljómgrunn - fyrr en nú. Leit að samfélagslegri sátt Óhætt er að segja að umræða um málaflokkinn verði sífellt harðari eftir því sem umfangið eykst og flóttamenn hafa víða orðið blórabögglar öfgasinna og popúlista. Hingað til hefur slík umræða þó verið minna áberandi hér en í nágrannaríkjum. Miklu máli skiptir að halda í þá sérstöðu, nálgast verkefnið af yfirvegun og þannig að skiptast megi á skoðunum um stóru drættina án þess að við endum í leðjuslag. Það þjónar hagsmunum íslensks samfélags og þeirra sem hingað leita best að við höfum burði til að veita mannsæmandi þjónustu og sinna afgreiðslu mála í samræmi við lög. Upphrópanir, afvegaleiðing og svívirðingar munu ekki brúa bil ólíkra sjónarmiða í leit að samfélagslegri sátt um þennan málaflokk. Það gera alhæfingar og fordómar ekki heldur. Verndarkerfi á þolmörkum Aldrei hafa fleiri komið til landsins á flótta en síðustu tvö ár. Árið 2014 þótti það mikið þegar hingað komu 176 einstaklingar á flótta. Í fyrra komu um tuttugu og fjórum sinnum fleiri, eða 4.159 einstaklingar, og dvelja nú ríflega 2.000 umsækjendur um alþjóðlega vernd í búsetuúrræðum á vegum Vinnumálastofnunar. Fjölguninni fylgir tilheyrandi margföldun kostnaðar, en dómsmálaráðuneytið áætlar að hann hafi verið um 20 milljarðar í fyrra, sem er til samanburðar drjúgur hluti þess sem kostar að reka alla utanríkisþjónustu Íslands ár hvert. Eðli málsins samkvæmt hefur þróunin í för með sér gríðarlegt álag á innviði samfélags sem telur tæplega 400 þúsund íbúa, en fólksfjölgun hér hefur verið langtum hraðari en í Evrópu. Frá aldamótum hefur íbúum á Íslandi fjölgað um nærri 40%, samanborið við tæplega 3% fjölgun í Evrópu. Hvaða samfélag sem er ætti erfitt með að anna uppbyggingu innviða í takt við slíka þróun. Þrátt fyrir gríðarmikla uppbyggingu í heilbrigðiskerfinu, bæði í húsakosti og stórauknum framlögum í rekstur kerfisins, verða þær framfarir lítið meira en kapphlaup við tímann. Biðlistar á leikskóla eru langir, sérstaklega í höfuðborginni, og byggja þarf mun fleiri íbúðir. Til að vel megi vera þurfum við að leggja raunsætt mat á hvað innviðir okkar þola þegar við sníðum okkur stakk eftir vexti. Það er augljóslega ekki sjálfbært að ásókn í alþjóðlega vernd á Íslandi sé hlutfallslega margföld á við hin Norðurlöndin, líkt og verið hefur undanfarið. Það er hvorki sjálfbært þegar kemur að grunninnviðum samfélagsins né getu okkar til að taka vel á móti fólki í viðkvæmri stöðu, líkt og við hljótum öll að vilja. Það hefur verið gagnrýnt að íslensk stjórnvöld veiti ekki alþjóðlega vernd þeim sem þegar hafa hlotið vernd í öruggu ríki. Ekki er hægt að ætla Íslandi að taka við fjölda fólks sem þegar hefur fengið vernd annars staðar í Evrópu, enda yrði það þá óhjákvæmilegt að kerfið hafi ekki undan og að þjónusta skerðist hér líkt og gerst hefur annars staðar. Í þessu felst ekki mannvonska eða andúð gagnvart útlendingum, heldur þvert á móti vilji til að geta gert hlutina vel. Það dugar skammt að veita fólki mannúðarleyfi hér á landi ef við höfum ekki lengur burði til að veita mannsæmandi þjónustu. Ef íslenskt verndarkerfi er langtum opnara en í nágrannalöndum til lengdar, og straumurinn margfalt stríðari, skapast kjörið tækifæri fyrir þjóðernispopúlista að nýta sér stöðuna til þess að ala á hatri og fordómum á leið sinni til valda. Það er á ábyrgð okkar að ná sátt um málaflokkinn og tryggja að við sem samfélag förum ekki fram úr eigin getu. Óvænt en mikilvæg samstaða Nú er í smíðum nýtt frumvarp dómsmálaráðherra um breytingar á útlendingalögum þar sem lagðar eru til löngu tímabærar breytingar til samræmis við löggjöf hinna Norðurlandanna. Dómsmálaráðherrar Sjálfstæðisflokksins hafa ítrekað lagt fram stóran hluta umræddra breytingartillagna í hartnær áratug, en drjúgur hluti Alþingis hefur hingað til tekið þeim fálega. Það er því ánægjulegt að formenn Viðreisnar og Samfylkingarinnar virðast vera að vakna til lífsins eftir að hafa ítrekað lagst gegn tillögum Sjálfstæðisflokksins til úrbóta. Af málflutningi þeirra má ætla að flokkarnir hljóti að styðja afgreiðslu frumvarpsins í þinginu þannig að gera megi lagaumhverfi málaflokksins sjálfbærari svo við getum tekið vel á móti þeim sem hljóta hér vernd, með mannúð að leiðarljósi. Seint koma sumir en koma þó - það er fagnaðarefni að þingmenn stjórnarandstöðunnar sjái loksins hag sinn í því að styðja skynsamlegar lausnir sem legið hafa fyrir í fleiri ár. Höfundar eru aðstoðarmenn þingflokks Sjálfstæðisflokksins
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun
Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar
Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun