Stofnun viðbragðsteymis við vá Bragi Björnsson og Guðmundur Björnsson skrifa 17. nóvember 2023 13:01 Samkvæmt almannavarnalögum er það Ríkislögreglustjóri sem fer með málefni almannavarna í umboði ráðherra og lögreglan ber ábyrgð á leitar- og björgunaraðgerðum á landi en óumdeilt er að Slysavarnafélagið Landsbjörg (SL) gegnir lykilhlutverki í öllum vegameiri leitar- og björgunarstörfum hérlendis. Fyrir liggur að landsmenn allir reið sig á þjálfaða sjálfboðaliða SL í neyð og án þeirra væri samfélagið ekki í stakk búið til að bregðast við neyðarástandi. Þá gegnir Rauði Kross Íslands (RKÍ) einnig veigamiklu hlutverki að hlúa að og tryggja öryggi þeirra sem verða fyrir áföllum. Á grundvelli laga um almannavarnir hefur verið sett fram stefna ríkisins í almannavarna- og öryggismálum sem miðar að því að íslenskt samfélag sé öruggt. Í samræmi við stefnu stjórnvalda í almanna- og öryggismálum frá 2021 er nú unnið að heildarendurskoðun íslensku almannavarnalaganna. Markmiðið er að efla almannavarnakerfið landsins, styrkja það sem vel gengur og bæta það sem betur má fara. Nýr veruleik kallar á nýjar lausnir Sá nýi veruleiki sem blasir við Íslendingum vegna vaxandi náttúruhamfara, kallar á nýja sýn og ætti að hafa áhrif á það endurmat á almannavarnakerfi þjóðarinnar sem nú er unnið að. Vísindamenn spá því að eldsumbrot og jarðskjálftar verði viðvarandi næstu áratugi í grennd við þéttbýlasta svæði landsins. Augljóst er að það mun valda áður óþekktu álagi á sjálfboðaliða björgunarsveitanna og Rauða Krossins ef ekki verður brugðist við. Að sama skapi er ljóst að það er óvarlegt og í raun ósanngjarnt að ætlast til þess að sjálfboðaliðar sinni öllum þeim störfum sem viðvarandi náttúruhamfaraástandi fylgir. Markmið og tilgangur bæði SL og RKÍ er að bregðast við óvæntu neyðarástandi og vinna að forvörnum en ekki sinna langtíma varðgæslu eða aðstoð. Með hliðsjón af þessu væri vert við endurskoðun á almannavarnakerfi landsins að íhuga stofnun sérstakrar sveitar launaðra sérfræðinga innan almannavarnakerfisins, sem hefði það meginhlutverk að sinna öryggismálum sem falla utan hefðbundinna starfa lögreglu og sjálfboðaliða björgunarsveitanna. Tvíþætt hlutverk viðbragðsliðs við vá Aukin tíðni náttúruhamfara á Íslandi krefst þess að tiltækt sé viðbragðsteymi við vá sem geti starfað við erfiðar aðstæður til lengri tíma. Þó að sjálfboðaliðar hafi unnið lofsvert starf í yfirstandandi náttúruhamförum, krefst margbreytileiki, umfang og alvarleiki nýlegra náttúruatburða annars konar viðbúnaðar en stuðst hefur verið við hingað til. Að sama skapi kallar aukin straumur ferðamanna til landsins á nýjar áskoranir í öryggismálum s.s. þörf á samfelldri viðveru viðbragðsaðila á varasömum stöðum sem erfitt er að manna með sjálfboðaliðum. Sérhæft lið fagfólks í fullu starfi myndi leysa þennan vanda en ekki síður létta undir starfi björgunarsveitanna. Andlegt og líkamlegt álag á okkar frábæru sjálfboðaliða, sem nú sem fyrr bera hitann og þungann af viðbrögðum við þeirri vá sem vofir yfir okkur á Reykjanesskaga, er t.d. vaxandi áhyggjuefni. Teymi vel þjálfaðs atvinnufólks gæti létt þá byrði og stuðlað að betra jafnvægi milli vinnu, einkalífs og sjálfboðaliðastarfa björgunarsveitafólks. Þannig yrði dregið úr álagi á björgunarsveitirnar, sem er mikilvægt því áfram mun samfélagið treysta á öfluga sjálfboðaliða SL til að sinna leitar- og björgunarstörfum og öðrum viðamiklum aðgerðum í neyð. Eðlilegt væri að hlutverk þessa liðs yrði vel skilgreint og gerðar væru ákveðnar menntunar kröfur til þeirra sem þar störfuðu. Sjá mætti fyrir sér að grunnurinn að menntunni væri byggð á námskeiðum björgunarskóla SL, námskeiðum Landvarða og hluta að námi lögregluskólans. Mætti í þessu sambandi líta til svokallaðra „löggæsluvarða“ hjá þjóðgarðastofnun bandaríkjanna (NPS Law Enforcement Ranger) varðandi starfsskyldur. Ætla má að margt björgunarsveitarfólk myndi sækja í þessi störf enda er þar að finna reynslumikið fólk með brennandi áhuga á neyðar- og björgunarstörfum. Efnahagslegur ávinningur Efnahagur Íslands, sem er mjög háður ferðaþjónustu, sem byggir verulega á góðu orðspori Íslands sem öruggur ferðamannastaður. Það skiptir því miklu máli að tryggt sé að ferðamenn upplifi sig áfram örugga á ferðum sínum um landið og að þeir skynji að þeim verði komið til bjargar ef með þarf. Þannig gæti þetta lið viðbragðsliða sinnt störfum sem sérstakir landverðir auk þess að vera til taks við náttúruhamfarir. Það myndi einnig geta skipt sköpum við að efla fræðslu, aðstoð og að leiðbeina ferðamönnum og þar með auka öryggi þeirra og heildarupplifun á Íslandi. Sérstaklega er þetta brýnt þar sem sífellt er orðið erfiðara að manna t.d. hálendisgæslu björgunarsveitanna. Þessi nálgun myndi ekki aðeins vernda og aðstoða gesti okkar heldur einnig viðhalda góðu orðspori Íslands sem öruggur og ábyrgur ferðamannastaður. Fjármögnun Áætla má að nægja myndi að u.þ.b. 200 einstaklingar skipuðu umrætt viðbragðslið sem dreifast myndi á vel skilgreinda staði í öllum landsfjórðungum. Slíkur fjöldi atvinnumanna gæfi möguleika á sérhæfingu þeirra í ýmsum verndar- og gæslustörfum sem er mikilvægt til að takast á við flókið hættuástand. Þá ætti slíkur fjöldi að duga til tryggja samfellda viðveru á áhættumiklum stöðum og sinna samstarfi við sjálfboðaliðahópa sem væru áfram til taks. Sjá mætti fyrir sé að verkefnið væri fjármagnað aðallega með gjaldi sem ferðamenn greiddu vegna heimsóknar sinnar til landsins sem næmi 10 -15 evrum sem mætti kallast öryggisgjald. Miðað við núverandi ferðamannafjölda gæti þetta gjald numið um fjórum milljörðum árlega. Sú fjárhæð ætti að duga til rekstur slíks liðs auk þess að styðja etv. fjárhagslega við starfsemi SL, því eðlilegt væri að ákveðið hlutfall þessa gjalds færi til björgunarsveitanna enda hafa þær verulegan kostnað að leit-og björgun ferðamanna sem eðlilegt er að ferðamenn standi straum af að hluta. Niðurstaða Að koma á fót launuðu viðbragðsteymi við vá innan almannavarnakerfis Íslands er fyrirbyggjandi aðgerð og skref í átt að því að tryggja öryggi og vellíðan bæði íbúa landsins og ferðamanna. Um væri að ræða ígrundaða fjárfestingu í framtíð þjóðarinnar sem felst í því að vernda ekki bara líf og limi fólks heldur einnig efnahag og náttúrufegurð gegn þeim áskorunum sem okkar síbreytilega og óblíða náttúra skapar. Stofnun sérhæfðs viðbragðsliðs við vá er ekki bara nauðsyn heldur stefnumótandi ráðstöfun til að efla getu Íslands í hamfaraviðbrögðum til framtíðar, aðlagast alþjóðlegri þróun og takast á við þær áskoranir sem okkar fallega og einstaka land er sífellt að leggja fyrir okkur. Við teljum það sé nú kjörið tækifæri að gefa þessari hugmynd gaum þar sem unnið er að endurskoðun laga um almannavarnir. Bragi Björnsson, lögmaður og félagi í SL.Guðmundur Björnsson, ferðamálafræðingur og leiðsögumaður. Höfundar eru áhugamenn um viðbrögð við vá og öryggismál. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Eldgos á Reykjanesskaga Almannavarnir Mest lesið Halldór 12.10.2024 Halldór Sjö tíma bið við dauðans dyr á Bráðamóttöku! Jakob Frímann Skoðun Óásættanlegt ástand í þjónustu við aldraða Jón Magnús Skoðun Að draga línu í sjóinn – segjum nei við sjókvíaeldi Gísli Rafn Ólafsson ,Halldóra Mogensen Skoðun Sigmundur í villu og svima Friðjón R Friðjónsson Skoðun Berum brjóstin Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir Skoðun Klemmdar rasskinnar Brynjars Níelssonar Einar Baldvin Árnason Skoðun Að meðhöndla eðlilegar tilfinningar með lyfjum Hugrún Sigurjónsdóttir Skoðun Fáránlegar hugmyndir Haraldur F. Gíslason Skoðun Má lögregla rannsaka mál að eilífu? Hildur Sverrisdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Sjö tíma bið við dauðans dyr á Bráðamóttöku! Jakob Frímann skrifar Skoðun Óásættanlegt ástand í þjónustu við aldraða Jón Magnús skrifar Skoðun Að draga línu í sjóinn – segjum nei við sjókvíaeldi Gísli Rafn Ólafsson ,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Berum brjóstin Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna ekki að kjósa strax? Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Sigmundur í villu og svima Friðjón R Friðjónsson skrifar Skoðun Takk fyrir að hjálpa Yazan! Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Haltu Lífi! - Öll börn eru okkar börn! Baldur Einarsson skrifar Skoðun Að meðhöndla eðlilegar tilfinningar með lyfjum Hugrún Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Klemmdar rasskinnar Brynjars Níelssonar Einar Baldvin Árnason skrifar Skoðun Lygar sem kosta mannslíf Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Hundalógík ríkisstjórnarinnar Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Staðreyndir og mýtur um kynferðisofbeldi Eygló Harðardóttir skrifar Skoðun Raunveruleg pólítísk ábyrgð íslenskra stjórnmálamanna Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Á sama tíma, á sama stað Ólöf Guðmundsdóttir,Friðrik Árnason skrifar Skoðun Mikið væri það ljúft Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Er framtíðin í okkar höndum? Anton Sveinn McKee skrifar Skoðun Einn af hverjum fimm Katrín Þórarinsdóttir ,Gerður María Gröndal skrifar Skoðun Arðsemi vetrarþjónustu Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Endursala stórnotenda er engin töfralausn Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Fyrir hvað erum við að borga? Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Má lögregla rannsaka mál að eilífu? Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Dætur, systur, frænkur, vinkonur Jódís Skúladóttir skrifar Skoðun Er okur á leigumarkaði? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Skynsamleg orkunýting Eva Dögg Davíðsdóttir skrifar Skoðun Tímamót fyrir kvenheilsu Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Hver á að mennta barnið mitt? Ólöf Ása Benediktsdóttir skrifar Skoðun Óþarfa steinar í götunni Teitur Björn Einarsson skrifar Skoðun Stofnun Félags Hafnarverkamanna: Ástæður og áhrif Sverrir Fannberg Júlíusson skrifar Skoðun Heyrn er mannréttindi Kristbjörg Pálsdóttir skrifar Sjá meira
Samkvæmt almannavarnalögum er það Ríkislögreglustjóri sem fer með málefni almannavarna í umboði ráðherra og lögreglan ber ábyrgð á leitar- og björgunaraðgerðum á landi en óumdeilt er að Slysavarnafélagið Landsbjörg (SL) gegnir lykilhlutverki í öllum vegameiri leitar- og björgunarstörfum hérlendis. Fyrir liggur að landsmenn allir reið sig á þjálfaða sjálfboðaliða SL í neyð og án þeirra væri samfélagið ekki í stakk búið til að bregðast við neyðarástandi. Þá gegnir Rauði Kross Íslands (RKÍ) einnig veigamiklu hlutverki að hlúa að og tryggja öryggi þeirra sem verða fyrir áföllum. Á grundvelli laga um almannavarnir hefur verið sett fram stefna ríkisins í almannavarna- og öryggismálum sem miðar að því að íslenskt samfélag sé öruggt. Í samræmi við stefnu stjórnvalda í almanna- og öryggismálum frá 2021 er nú unnið að heildarendurskoðun íslensku almannavarnalaganna. Markmiðið er að efla almannavarnakerfið landsins, styrkja það sem vel gengur og bæta það sem betur má fara. Nýr veruleik kallar á nýjar lausnir Sá nýi veruleiki sem blasir við Íslendingum vegna vaxandi náttúruhamfara, kallar á nýja sýn og ætti að hafa áhrif á það endurmat á almannavarnakerfi þjóðarinnar sem nú er unnið að. Vísindamenn spá því að eldsumbrot og jarðskjálftar verði viðvarandi næstu áratugi í grennd við þéttbýlasta svæði landsins. Augljóst er að það mun valda áður óþekktu álagi á sjálfboðaliða björgunarsveitanna og Rauða Krossins ef ekki verður brugðist við. Að sama skapi er ljóst að það er óvarlegt og í raun ósanngjarnt að ætlast til þess að sjálfboðaliðar sinni öllum þeim störfum sem viðvarandi náttúruhamfaraástandi fylgir. Markmið og tilgangur bæði SL og RKÍ er að bregðast við óvæntu neyðarástandi og vinna að forvörnum en ekki sinna langtíma varðgæslu eða aðstoð. Með hliðsjón af þessu væri vert við endurskoðun á almannavarnakerfi landsins að íhuga stofnun sérstakrar sveitar launaðra sérfræðinga innan almannavarnakerfisins, sem hefði það meginhlutverk að sinna öryggismálum sem falla utan hefðbundinna starfa lögreglu og sjálfboðaliða björgunarsveitanna. Tvíþætt hlutverk viðbragðsliðs við vá Aukin tíðni náttúruhamfara á Íslandi krefst þess að tiltækt sé viðbragðsteymi við vá sem geti starfað við erfiðar aðstæður til lengri tíma. Þó að sjálfboðaliðar hafi unnið lofsvert starf í yfirstandandi náttúruhamförum, krefst margbreytileiki, umfang og alvarleiki nýlegra náttúruatburða annars konar viðbúnaðar en stuðst hefur verið við hingað til. Að sama skapi kallar aukin straumur ferðamanna til landsins á nýjar áskoranir í öryggismálum s.s. þörf á samfelldri viðveru viðbragðsaðila á varasömum stöðum sem erfitt er að manna með sjálfboðaliðum. Sérhæft lið fagfólks í fullu starfi myndi leysa þennan vanda en ekki síður létta undir starfi björgunarsveitanna. Andlegt og líkamlegt álag á okkar frábæru sjálfboðaliða, sem nú sem fyrr bera hitann og þungann af viðbrögðum við þeirri vá sem vofir yfir okkur á Reykjanesskaga, er t.d. vaxandi áhyggjuefni. Teymi vel þjálfaðs atvinnufólks gæti létt þá byrði og stuðlað að betra jafnvægi milli vinnu, einkalífs og sjálfboðaliðastarfa björgunarsveitafólks. Þannig yrði dregið úr álagi á björgunarsveitirnar, sem er mikilvægt því áfram mun samfélagið treysta á öfluga sjálfboðaliða SL til að sinna leitar- og björgunarstörfum og öðrum viðamiklum aðgerðum í neyð. Eðlilegt væri að hlutverk þessa liðs yrði vel skilgreint og gerðar væru ákveðnar menntunar kröfur til þeirra sem þar störfuðu. Sjá mætti fyrir sér að grunnurinn að menntunni væri byggð á námskeiðum björgunarskóla SL, námskeiðum Landvarða og hluta að námi lögregluskólans. Mætti í þessu sambandi líta til svokallaðra „löggæsluvarða“ hjá þjóðgarðastofnun bandaríkjanna (NPS Law Enforcement Ranger) varðandi starfsskyldur. Ætla má að margt björgunarsveitarfólk myndi sækja í þessi störf enda er þar að finna reynslumikið fólk með brennandi áhuga á neyðar- og björgunarstörfum. Efnahagslegur ávinningur Efnahagur Íslands, sem er mjög háður ferðaþjónustu, sem byggir verulega á góðu orðspori Íslands sem öruggur ferðamannastaður. Það skiptir því miklu máli að tryggt sé að ferðamenn upplifi sig áfram örugga á ferðum sínum um landið og að þeir skynji að þeim verði komið til bjargar ef með þarf. Þannig gæti þetta lið viðbragðsliða sinnt störfum sem sérstakir landverðir auk þess að vera til taks við náttúruhamfarir. Það myndi einnig geta skipt sköpum við að efla fræðslu, aðstoð og að leiðbeina ferðamönnum og þar með auka öryggi þeirra og heildarupplifun á Íslandi. Sérstaklega er þetta brýnt þar sem sífellt er orðið erfiðara að manna t.d. hálendisgæslu björgunarsveitanna. Þessi nálgun myndi ekki aðeins vernda og aðstoða gesti okkar heldur einnig viðhalda góðu orðspori Íslands sem öruggur og ábyrgur ferðamannastaður. Fjármögnun Áætla má að nægja myndi að u.þ.b. 200 einstaklingar skipuðu umrætt viðbragðslið sem dreifast myndi á vel skilgreinda staði í öllum landsfjórðungum. Slíkur fjöldi atvinnumanna gæfi möguleika á sérhæfingu þeirra í ýmsum verndar- og gæslustörfum sem er mikilvægt til að takast á við flókið hættuástand. Þá ætti slíkur fjöldi að duga til tryggja samfellda viðveru á áhættumiklum stöðum og sinna samstarfi við sjálfboðaliðahópa sem væru áfram til taks. Sjá mætti fyrir sé að verkefnið væri fjármagnað aðallega með gjaldi sem ferðamenn greiddu vegna heimsóknar sinnar til landsins sem næmi 10 -15 evrum sem mætti kallast öryggisgjald. Miðað við núverandi ferðamannafjölda gæti þetta gjald numið um fjórum milljörðum árlega. Sú fjárhæð ætti að duga til rekstur slíks liðs auk þess að styðja etv. fjárhagslega við starfsemi SL, því eðlilegt væri að ákveðið hlutfall þessa gjalds færi til björgunarsveitanna enda hafa þær verulegan kostnað að leit-og björgun ferðamanna sem eðlilegt er að ferðamenn standi straum af að hluta. Niðurstaða Að koma á fót launuðu viðbragðsteymi við vá innan almannavarnakerfis Íslands er fyrirbyggjandi aðgerð og skref í átt að því að tryggja öryggi og vellíðan bæði íbúa landsins og ferðamanna. Um væri að ræða ígrundaða fjárfestingu í framtíð þjóðarinnar sem felst í því að vernda ekki bara líf og limi fólks heldur einnig efnahag og náttúrufegurð gegn þeim áskorunum sem okkar síbreytilega og óblíða náttúra skapar. Stofnun sérhæfðs viðbragðsliðs við vá er ekki bara nauðsyn heldur stefnumótandi ráðstöfun til að efla getu Íslands í hamfaraviðbrögðum til framtíðar, aðlagast alþjóðlegri þróun og takast á við þær áskoranir sem okkar fallega og einstaka land er sífellt að leggja fyrir okkur. Við teljum það sé nú kjörið tækifæri að gefa þessari hugmynd gaum þar sem unnið er að endurskoðun laga um almannavarnir. Bragi Björnsson, lögmaður og félagi í SL.Guðmundur Björnsson, ferðamálafræðingur og leiðsögumaður. Höfundar eru áhugamenn um viðbrögð við vá og öryggismál.
Skoðun Að draga línu í sjóinn – segjum nei við sjókvíaeldi Gísli Rafn Ólafsson ,Halldóra Mogensen skrifar