Allir tapa á verðbólgunni Anna Hrefna Ingimundardóttir skrifar 26. júní 2023 13:01 Eftir að verðbólga tók við sér hefur skapast umræða um orsakir hennar og hvort ekki væri hægt að halda henni í skefjum ef fyrirtæki myndu einungis sleppa því að hækka verð. Ef þau gerðu það væri jú engin verðbólga og málið væntanlega leyst, eða hvað? Mikil tekjuaukning fyrirtækja skýrist af aukinni neyslu Nýjustu gögn um rekstur fyrirtækja í hagkerfinu í heild ná aðeins til 2021 en þau segja sína sögu hvað varðar hina óvenjulegu þróun á tímabili heimsfaraldurs. Ferðalög lágu að mestu niðri á árunum 2020-2021 og samkomutakmarkanir ríktu víða í samfélaginu. Á sama tíma lækkuðu vextir skarpt, launahækkanir voru miklar og ýmis úrræði yfirvalda tryggðu afkomu heimila og fyrirtækja. Því byggðist skyndilega upp mikill sparnaður sem fann sér farveg í innlendri neyslu. Á árinu 2021 jókst einkaneysla um 7% að raunvirði, það er að segja án áhrifa verðlagsbreytinga. Íslenskar verslanir nutu tímabundið góðs af þessu ástandi. Til viðbótar við aukna veltu á dagvörumarkaði nýttu margir tækifærið til að fjárfesta í nýjum heimilisbúnaði, bifreiðum eða viðhaldi ýmiss konar. Eðli máls samkvæmt leiddi þetta óvenjulega ástand til mikillar tekjuaukningar hjá mörgum fyrirtækjum sem starfa á innanlandsmarkaði. En á meðan tekjur heildsala og smásala jukust um 14% nam verðbólga, án húsnæðisliðarins, hins vegar ekki nema 3,8%. Bætt afkoma þessara fyrirtækja skýrðist því ekki af hærra vöruverði, heldur auknum umsvifum vegna góðrar stöðu heimilanna. Fleira kom til á árinu 2021 sem vann með fyrirtækjum. Fjármagnskostnaður lækkaði verulega með lækkun stýrivaxta sem skilaði sér í bættri afkomu. Hins vegar vógu aðrir þættir á móti, svo sem hækkandi aðfanga- og launakostnaður. Staðan er gjörbreytt Þó ekki séu komin fram sambærileg gögn um rekstrarafkomu fyrirtækja fyrir 2022 má gera ráð fyrir að tekjuaukning hafi áfram verið mikil, enda mældist jafnvel enn sterkari vöxtur einkaneyslu á árinu 2022 heldur en 2021. Önnur þróun var fyrirtækjum hins vegar ekki hagfelld. Fjármagnskostnaður hefur margfaldast vegna hækkunar stýrivaxta Verðbólga hefur verið mikil í viðskiptalöndum og aðfangakostnaður því hækkað verulega Launavísitalan hefur verið í miklum hækkunartakti Allt þetta þýðir að helstu kostnaðarliðir fyrirtækja hafa verið að hækka verulega frá árinu 2022, ólíkt þróuninni sem var á árunum 2020-2021. Sjá má á uppgjörum skráðra félaga að verulegur þrýstingur hefur verið á afkomu þeirra vegna ört hækkandi kostnaðar. Til að mynda skilaði Festi, sem rekur meðal annars verslanir Elko, Krónunnar og N1, tapi á seinasta ársfjórðungi. Það er því rangt sem haldið hefur verið fram að hagnaður íslenskra fyrirtækja hafi aldrei verið meiri. Vert er að hafa í huga í þessu samhengi að stærstu eigendur skráðra félaga eru lífeyrissjóðir og ekkert fagnaðarefni þegar afkoma íslenskra fyrirtækja er ekki góð. Jafnvel þótt verulegra hækkana sé enn að gæta í aðfangaverði er launaliðurinn þrátt fyrir allt sá liður sem fyrirtæki telja nú setja mestan þrýsting til hækkunar verðlags. Þegar hefur mikil hagræðing átt sér stað, á borð við aukna sjálfvirknivæðingu, til að koma til móts við krefjandi rekstrarástand. Við núverandi kringumstæður hækkandi kostnaðar og þrýstings á afkomu fyrirtækja er erfitt að sjá annað en að frekari kostnaðarauki á borð við miklar launahækkanir muni skila sér að miklu leyti út í verðlagið, eins og greiningar Seðlabankans hafa raunar sýnt. Krefjandi aðstæður leiða til verðbólgu Eðlilega hafa margir velt vöngum yfir því hvort hagnaður fyrirtækja skýrist ekki fyrst og fremst af hærra verðlagi. Gögnin renna hins vegar ekki stoðum undir þá staðhæfingu. Þvert á móti tók verð ekki að hækka fyrr en kostnaður, þar með talið vegna mikilla launahækkana, tók að aukast verulega og setja þrýsting á afkomu. Efnahagslegar aðstæður eru þess eðlis að áframhaldandi launahækkanir í þeim takti sem verið hefur munu einfaldlega skila sér í hækkandi verðlagi og háu vaxtastigi. Aðilar vinnumarkaðar geta haft áhrif á þessa þróun með samningum sín á milli. Þar þarf að horfa fram á veginn og tryggja að kjarasamningar verði til þess að draga úr verðbólguþrýstingi, en ekki öfugt. Það væri sannanlega allra hagur. Höfundur er starfandi framkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Anna Hrefna Ingimundardóttir Verðlag Mest lesið Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Heilbrigðiskerfið logar og er að hrynja: Þú áttir betra skilið Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Vitsmunaleg vanstilling í boði ungra Sjálfstæðiskvenna Erna Mist Skoðun Það sem má alls ekki tala um... Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Rekin út fyrir að vera kennari Álfhildur Leifsdóttir Skoðun Lenda menn í fangelsi eftir misheppnaða skólagöngu? Elinóra Inga Sigurðardóttir Skoðun Litlu fyrirtækin – kerfishyggja og skattlagning Eiríkur S. Svavarsson Skoðun Reiknileikni Sambandsins Ragnar Þór Pétursson Skoðun Við þurfum að tala um Bálstofuna Matthías Kormáksson Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Litlu fyrirtækin – kerfishyggja og skattlagning Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun „Þörfin fyrir nýtt upphaf: Af hverju hrista þarf upp í stjórnmálum“ Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Reiknileikni Sambandsins Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Vegurinn heim Tinna Rún Snorradóttir skrifar Skoðun Framsókn setur heimilin í fyrsta sæti Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Allt mannanna verk - orkuöryggi á Íslandi Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvert er planið? Þorleifur Hallbjörn Ingólfsson skrifar Skoðun Íslenskan heldur velli Stefán Atli Rúnarsson,Jóhann F K Arinbjarnarson skrifar Skoðun Einstaklingur á undir högg að sækja í dómsmáli við hinn sterka Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Ný gömul menntastefna Thelma Rut Haukdal Magnúsdóttir skrifar Skoðun Krafa um árangur í atvinnu- og samgöngumálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Viðreisn fjölskyldunnar Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Píratar standa með fólki í vímuefnavanda Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Lenda menn í fangelsi eftir misheppnaða skólagöngu? Elinóra Inga Sigurðardóttir skrifar Skoðun Andlát ungrar manneskju hefur gáruáhrif á allt samfélagið Sigurþóra Bergsdóttir skrifar Skoðun Báknið burt - hvaða bákn? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Íþróttir fyrir öll börn! Gunnhildur Jakobsdóttir ,Kolbrún Kristínardóttir skrifar Skoðun Að stela framtíðinni Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Vegið að framtíð ungs vísindafólks á Íslandi Katrín Möller,Svava Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Fjöleignarhús og vátryggingar Jónína Þórdís Karlsdóttir skrifar Skoðun Ert þú áhorfandi ofbeldis? Carmen Maja Valencia skrifar Skoðun Það er dýrt að reka ríkissjóð alltaf á yfirdrætti Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Opinber ómöguleiki Guðmundur F. Magnússon skrifar Skoðun Gervigreindin mun gjörbylta öllum samfélögum Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Dýravelferðarlögin tíu ára Einar Örn Thorlacius skrifar Skoðun Er þetta sanngjarnt? Sigríður Clausen skrifar Skoðun Niðurskurðurinn sem enginn bað um Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Það sem má alls ekki tala um... Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Síðasti naglinn í borginni Björg Eva Erlendsdóttir,Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Slæm stjórnsýsla heilbrigðismála - dauðans alvara Markús Ingólfur Eiríksson skrifar Sjá meira
Eftir að verðbólga tók við sér hefur skapast umræða um orsakir hennar og hvort ekki væri hægt að halda henni í skefjum ef fyrirtæki myndu einungis sleppa því að hækka verð. Ef þau gerðu það væri jú engin verðbólga og málið væntanlega leyst, eða hvað? Mikil tekjuaukning fyrirtækja skýrist af aukinni neyslu Nýjustu gögn um rekstur fyrirtækja í hagkerfinu í heild ná aðeins til 2021 en þau segja sína sögu hvað varðar hina óvenjulegu þróun á tímabili heimsfaraldurs. Ferðalög lágu að mestu niðri á árunum 2020-2021 og samkomutakmarkanir ríktu víða í samfélaginu. Á sama tíma lækkuðu vextir skarpt, launahækkanir voru miklar og ýmis úrræði yfirvalda tryggðu afkomu heimila og fyrirtækja. Því byggðist skyndilega upp mikill sparnaður sem fann sér farveg í innlendri neyslu. Á árinu 2021 jókst einkaneysla um 7% að raunvirði, það er að segja án áhrifa verðlagsbreytinga. Íslenskar verslanir nutu tímabundið góðs af þessu ástandi. Til viðbótar við aukna veltu á dagvörumarkaði nýttu margir tækifærið til að fjárfesta í nýjum heimilisbúnaði, bifreiðum eða viðhaldi ýmiss konar. Eðli máls samkvæmt leiddi þetta óvenjulega ástand til mikillar tekjuaukningar hjá mörgum fyrirtækjum sem starfa á innanlandsmarkaði. En á meðan tekjur heildsala og smásala jukust um 14% nam verðbólga, án húsnæðisliðarins, hins vegar ekki nema 3,8%. Bætt afkoma þessara fyrirtækja skýrðist því ekki af hærra vöruverði, heldur auknum umsvifum vegna góðrar stöðu heimilanna. Fleira kom til á árinu 2021 sem vann með fyrirtækjum. Fjármagnskostnaður lækkaði verulega með lækkun stýrivaxta sem skilaði sér í bættri afkomu. Hins vegar vógu aðrir þættir á móti, svo sem hækkandi aðfanga- og launakostnaður. Staðan er gjörbreytt Þó ekki séu komin fram sambærileg gögn um rekstrarafkomu fyrirtækja fyrir 2022 má gera ráð fyrir að tekjuaukning hafi áfram verið mikil, enda mældist jafnvel enn sterkari vöxtur einkaneyslu á árinu 2022 heldur en 2021. Önnur þróun var fyrirtækjum hins vegar ekki hagfelld. Fjármagnskostnaður hefur margfaldast vegna hækkunar stýrivaxta Verðbólga hefur verið mikil í viðskiptalöndum og aðfangakostnaður því hækkað verulega Launavísitalan hefur verið í miklum hækkunartakti Allt þetta þýðir að helstu kostnaðarliðir fyrirtækja hafa verið að hækka verulega frá árinu 2022, ólíkt þróuninni sem var á árunum 2020-2021. Sjá má á uppgjörum skráðra félaga að verulegur þrýstingur hefur verið á afkomu þeirra vegna ört hækkandi kostnaðar. Til að mynda skilaði Festi, sem rekur meðal annars verslanir Elko, Krónunnar og N1, tapi á seinasta ársfjórðungi. Það er því rangt sem haldið hefur verið fram að hagnaður íslenskra fyrirtækja hafi aldrei verið meiri. Vert er að hafa í huga í þessu samhengi að stærstu eigendur skráðra félaga eru lífeyrissjóðir og ekkert fagnaðarefni þegar afkoma íslenskra fyrirtækja er ekki góð. Jafnvel þótt verulegra hækkana sé enn að gæta í aðfangaverði er launaliðurinn þrátt fyrir allt sá liður sem fyrirtæki telja nú setja mestan þrýsting til hækkunar verðlags. Þegar hefur mikil hagræðing átt sér stað, á borð við aukna sjálfvirknivæðingu, til að koma til móts við krefjandi rekstrarástand. Við núverandi kringumstæður hækkandi kostnaðar og þrýstings á afkomu fyrirtækja er erfitt að sjá annað en að frekari kostnaðarauki á borð við miklar launahækkanir muni skila sér að miklu leyti út í verðlagið, eins og greiningar Seðlabankans hafa raunar sýnt. Krefjandi aðstæður leiða til verðbólgu Eðlilega hafa margir velt vöngum yfir því hvort hagnaður fyrirtækja skýrist ekki fyrst og fremst af hærra verðlagi. Gögnin renna hins vegar ekki stoðum undir þá staðhæfingu. Þvert á móti tók verð ekki að hækka fyrr en kostnaður, þar með talið vegna mikilla launahækkana, tók að aukast verulega og setja þrýsting á afkomu. Efnahagslegar aðstæður eru þess eðlis að áframhaldandi launahækkanir í þeim takti sem verið hefur munu einfaldlega skila sér í hækkandi verðlagi og háu vaxtastigi. Aðilar vinnumarkaðar geta haft áhrif á þessa þróun með samningum sín á milli. Þar þarf að horfa fram á veginn og tryggja að kjarasamningar verði til þess að draga úr verðbólguþrýstingi, en ekki öfugt. Það væri sannanlega allra hagur. Höfundur er starfandi framkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins.
Skoðun „Þörfin fyrir nýtt upphaf: Af hverju hrista þarf upp í stjórnmálum“ Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar
Skoðun Einstaklingur á undir högg að sækja í dómsmáli við hinn sterka Jörgen Ingimar Hansson skrifar