Á Íslandi greinast um 1800 manns á hverju ári með krabbamein Sigrún Elva Einarsdóttir skrifar 26. maí 2023 15:00 Þeir gætu verið færri. Þó að ekki sé hægt að koma í veg fyrir öll krabbamein sýna rannsóknir að áhættuþættir margra krabbameina tengjast lífsstíl. Með bættri lýðheilsu þjóðar er hægt að fækka verulega ákveðnum krabbameinum. Lífsstílstengdar krabbameinsforvarnir skipta máli, þær eru árangursríkar. Þegar tóbaksvarnir eru ræddar á alþjóðavísu er oft horft til Íslands. Í dag sjáum við svart á hvítu áhrif öflugra tóbaksvarna, sem nú skila sér í lækkuðu nýgengi og dánartíðni af völdum lungnakrabbameina. Þessar öflugu tóbaksvarnir skila sér nú, áratugum eftir mjög metnaðarfullar, samstilltar aðgerðir Krabbameinsfélagsins og stjórnvalda; mjög mikla fræðslu, verðhækkanir, sýnileikabann, bann við reykingum og fleira og fleira. Þegar horft er í baksýnisspegilinn er ekki hægt annað en að fyllast aðdáun yfir þeim kjarki og framsýni sem ráðamenn sýndu og létu verkin tala. Mótbyrinn var áreiðanlega bæði mikill og úr mörgum áttum og líklega bökuðu þessir aðilar sér óvild margra með aðgerðunum. Núna eru þó fáir eða engir sem vildu hverfa til fyrra horfs. Umræða um forvarnir og aðgerðir til að vinna að betri lýðheilsu snýst oft yfir í tal um forræðishyggju og að verið sé að trufla markaðinn. Jafnvel er talað um afdalamennsku og afturhaldssemi. Það er einfaldlega útúrsnúningur. Með því að setja lýðheilsu og forvarnir í forgang er einmitt verið að vinna út frá nýjustu þekkingu að því að bæta lífskjör þjóðarinnar. Engin lögmál segja að markaðurinn skuli alltaf koma fyrst. Lög um tóbaksvarnir voru fyrst og fremst mjög afdrifarík lýðheilsuaðgerð sem hafa bjargað fjölda mannslífa. Er ekki tímabært að setja heilsu þjóðarinnar í fyrsta sæti? Strangt til tekið geta flestar ákvarðanir okkar í daglegu lífi ýmist aukið líkurnar á krabbameinum eða dregið úr þeim. Þær lífsvenjur sem hafa hvað mest áhrif í jákvæða átt eru að reykja ekki eða neyta tóbaks í öðru formi, borða hollan mat í hæfilegu magni, þar á meðal ríkulega af grænmeti, ávöxtum og heilkorna matvælum, stunda reglubundna hreyfingu, sporna gegn mikilli líkamsþyngd, neyta áfengis í hófi eða sleppa því, sinna sólarvörnum og nýta boð í skimanir fyrir krabbameinum. Margt spilar inn í ákvarðanatöku okkar í daglegu lífi, ekki síst ytri aðstæður, umhverfið sem við búum við. Við tökum ákvarðanir sjaldnast skipulega og yfirvegað heldur nánast án umhugsunar út frá umhverfinu sem litast mjög af áhrifum markaðsaflanna sem umlykja okkur öllum stundum. Úrval, aðgengi, verð og framsetning til dæmis hollra og óhollra matvæla auk áfengis hefur áhrif á innkaup og neyslu þessara vara sem svo hafa neikvæð eða jákvæð áhrif á heilsufar fólks. Endanlegar ákvarðanir eru auðvitað einstaklinganna sjálfra en ábyrgð stjórnvalda er líka gríðarstór því með ákveðnum aðgerðum geta þau haft áhrif sem stýra fólki frekar í átt að því að taka heilsusamlegar ákvarðanir. Stjórnvöld geta með sinni forgangsröðun og ákvörðunum, sköttum, ívilnunum og lagasetningu raunverulega haft gríðarleg áhrif á lýðheilsu og meðal annars dregið úr fjölda krabbameinstilvika. Þegar lýðheilsustefna var samþykkt á Alþingi í júní 2021, voru það orð ráðherra að í allri áætlanagerð og stefnumótun ætti að taka tillit til lýðheilsusjónarmiða. Það vill gleymast eins og sést á endurtekinni umræðu á Alþingi um aukið aðgengi að áfengi en er alltaf hægt að rifja upp. Áhrif fyrirtækja eru líka mikil og geta verið mjög jákvæð gagnvart lýðheilsu. Flest fyrirtæki í dag vilja sýna samfélagslega ábyrgð og sú ábyrgð getur sannarlega snúið að lýðheilsumálum. Til að fækka krabbameinstilvikum þarf að taka höndum saman. Krabbameinsfélagið hvetur alla til að kynna sér áhættuþætti krabbameina og gera það sem hægt er að gera til að draga úr áhættu. Félagið hvetur stjórnvöld sérstaklega til dáða; að sýna kjark sinn í verki, þannig að lýðheilsa og forvarnir hafi forgang í áætlanagerð og stefnumótun og stefna stjórnvalda og aðgerðir miði að því að auðvelda fólki að taka heilsueflandi ákvarðanir í daglegu lífi. Félagið hvetur einnig fyrirtækin í landinu til að sýna samfélagslega ábyrgð í verki og vinna að metnaðarfullum markmiðum sem miða að bættri lýðheilsu. Með samstilltu átaki getum við bætt lýðheilsu þjóðarinnar og fækkað krabbameinum. Á heimasíðu Krabbameinsfélagsins má sjá upplýsingar um áhættuþætti krabbameina og lífsstíl sem dregur úr krabbameinsáhættu. Nú stendur yfir evrópska krabbameinsvikan (European week against cancer). Þá vekja evrópsk krabbameinsfélög athygli á ýmsum þáttum sem skipta máli í því marghliða verkefni sem krabbamein er. Höfundur er sjúkraþjálfari og lýðheilsufræðingur og teymisstjóri fræðslu og forvarna hjá Krabbameinsfélaginu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Skimun fyrir krabbameini Mest lesið Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland Skoðun Lummuleg áform heilbrigðisráðherra Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Rölt að botninum Smári McCarthy Skoðun Lýðskrum Skattfylkingarinnar Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. Skoðun Tekur ný ríkisstjórn af skarið? Árni Einarsson Skoðun Krabbamein – reddast þetta? Halla Þorvaldsdóttir Skoðun Málþóf spillingar og græðgi á Alþingi Jón Frímann Jónsson Skoðun Valdið yfir sjávarútvegsmálunum Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Strandveiðar í gíslingu – Alþingi sveltir sjávarbyggðir Árni Björn Kristbjörnsson Skoðun Skoðun Skoðun Ábyrgðin er þeirra Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Dæmt um form, ekki efni Hörður Arnarson skrifar Skoðun Að þröngva lífsskoðun upp á annað fólk Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Um fundarstjórn forseta Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hjálpartæki – fyrir hverja? Júlíana Magnúsdóttir skrifar Skoðun Menntasjóður námsmanna og ECTS einingar Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland skrifar Skoðun Í 1.129 daga hefur Alþingi hunsað jaðarsettasta hóp samfélagsins Grímur Atlason skrifar Skoðun Tekur ný ríkisstjórn af skarið? Árni Einarsson skrifar Skoðun Strandveiðar í gíslingu – Alþingi sveltir sjávarbyggðir Árni Björn Kristbjörnsson skrifar Skoðun Rölt að botninum Smári McCarthy skrifar Skoðun Að fortíð skal hyggja þegar framtíð skal byggja Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Málþóf spillingar og græðgi á Alþingi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Lýðskrum Skattfylkingarinnar Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Krabbamein – reddast þetta? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Valdið yfir sjávarútvegsmálunum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lummuleg áform heilbrigðisráðherra Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. skrifar Skoðun Baráttan um kjör eldra fólks Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Elsku Íslendingar, styðjum saman Grindavík Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Svigrúm Eydísar á fölskum grunni Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Betri vegur til Þorlákshafnar er samkeppnismál Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Lík brennd í Grafarvogi Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Er handahlaup valdeflandi? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Á jaðrinum með Jesú Daníel Ágúst Gautason skrifar Skoðun Þeir sem verja stórútgerðina – og heimsvaldastefnuna Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Gervigreindin beisluð Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Kúnstin að vera ósammála sjálfum sér Heiða Ingimarsdóttir skrifar Sjá meira
Þeir gætu verið færri. Þó að ekki sé hægt að koma í veg fyrir öll krabbamein sýna rannsóknir að áhættuþættir margra krabbameina tengjast lífsstíl. Með bættri lýðheilsu þjóðar er hægt að fækka verulega ákveðnum krabbameinum. Lífsstílstengdar krabbameinsforvarnir skipta máli, þær eru árangursríkar. Þegar tóbaksvarnir eru ræddar á alþjóðavísu er oft horft til Íslands. Í dag sjáum við svart á hvítu áhrif öflugra tóbaksvarna, sem nú skila sér í lækkuðu nýgengi og dánartíðni af völdum lungnakrabbameina. Þessar öflugu tóbaksvarnir skila sér nú, áratugum eftir mjög metnaðarfullar, samstilltar aðgerðir Krabbameinsfélagsins og stjórnvalda; mjög mikla fræðslu, verðhækkanir, sýnileikabann, bann við reykingum og fleira og fleira. Þegar horft er í baksýnisspegilinn er ekki hægt annað en að fyllast aðdáun yfir þeim kjarki og framsýni sem ráðamenn sýndu og létu verkin tala. Mótbyrinn var áreiðanlega bæði mikill og úr mörgum áttum og líklega bökuðu þessir aðilar sér óvild margra með aðgerðunum. Núna eru þó fáir eða engir sem vildu hverfa til fyrra horfs. Umræða um forvarnir og aðgerðir til að vinna að betri lýðheilsu snýst oft yfir í tal um forræðishyggju og að verið sé að trufla markaðinn. Jafnvel er talað um afdalamennsku og afturhaldssemi. Það er einfaldlega útúrsnúningur. Með því að setja lýðheilsu og forvarnir í forgang er einmitt verið að vinna út frá nýjustu þekkingu að því að bæta lífskjör þjóðarinnar. Engin lögmál segja að markaðurinn skuli alltaf koma fyrst. Lög um tóbaksvarnir voru fyrst og fremst mjög afdrifarík lýðheilsuaðgerð sem hafa bjargað fjölda mannslífa. Er ekki tímabært að setja heilsu þjóðarinnar í fyrsta sæti? Strangt til tekið geta flestar ákvarðanir okkar í daglegu lífi ýmist aukið líkurnar á krabbameinum eða dregið úr þeim. Þær lífsvenjur sem hafa hvað mest áhrif í jákvæða átt eru að reykja ekki eða neyta tóbaks í öðru formi, borða hollan mat í hæfilegu magni, þar á meðal ríkulega af grænmeti, ávöxtum og heilkorna matvælum, stunda reglubundna hreyfingu, sporna gegn mikilli líkamsþyngd, neyta áfengis í hófi eða sleppa því, sinna sólarvörnum og nýta boð í skimanir fyrir krabbameinum. Margt spilar inn í ákvarðanatöku okkar í daglegu lífi, ekki síst ytri aðstæður, umhverfið sem við búum við. Við tökum ákvarðanir sjaldnast skipulega og yfirvegað heldur nánast án umhugsunar út frá umhverfinu sem litast mjög af áhrifum markaðsaflanna sem umlykja okkur öllum stundum. Úrval, aðgengi, verð og framsetning til dæmis hollra og óhollra matvæla auk áfengis hefur áhrif á innkaup og neyslu þessara vara sem svo hafa neikvæð eða jákvæð áhrif á heilsufar fólks. Endanlegar ákvarðanir eru auðvitað einstaklinganna sjálfra en ábyrgð stjórnvalda er líka gríðarstór því með ákveðnum aðgerðum geta þau haft áhrif sem stýra fólki frekar í átt að því að taka heilsusamlegar ákvarðanir. Stjórnvöld geta með sinni forgangsröðun og ákvörðunum, sköttum, ívilnunum og lagasetningu raunverulega haft gríðarleg áhrif á lýðheilsu og meðal annars dregið úr fjölda krabbameinstilvika. Þegar lýðheilsustefna var samþykkt á Alþingi í júní 2021, voru það orð ráðherra að í allri áætlanagerð og stefnumótun ætti að taka tillit til lýðheilsusjónarmiða. Það vill gleymast eins og sést á endurtekinni umræðu á Alþingi um aukið aðgengi að áfengi en er alltaf hægt að rifja upp. Áhrif fyrirtækja eru líka mikil og geta verið mjög jákvæð gagnvart lýðheilsu. Flest fyrirtæki í dag vilja sýna samfélagslega ábyrgð og sú ábyrgð getur sannarlega snúið að lýðheilsumálum. Til að fækka krabbameinstilvikum þarf að taka höndum saman. Krabbameinsfélagið hvetur alla til að kynna sér áhættuþætti krabbameina og gera það sem hægt er að gera til að draga úr áhættu. Félagið hvetur stjórnvöld sérstaklega til dáða; að sýna kjark sinn í verki, þannig að lýðheilsa og forvarnir hafi forgang í áætlanagerð og stefnumótun og stefna stjórnvalda og aðgerðir miði að því að auðvelda fólki að taka heilsueflandi ákvarðanir í daglegu lífi. Félagið hvetur einnig fyrirtækin í landinu til að sýna samfélagslega ábyrgð í verki og vinna að metnaðarfullum markmiðum sem miða að bættri lýðheilsu. Með samstilltu átaki getum við bætt lýðheilsu þjóðarinnar og fækkað krabbameinum. Á heimasíðu Krabbameinsfélagsins má sjá upplýsingar um áhættuþætti krabbameina og lífsstíl sem dregur úr krabbameinsáhættu. Nú stendur yfir evrópska krabbameinsvikan (European week against cancer). Þá vekja evrópsk krabbameinsfélög athygli á ýmsum þáttum sem skipta máli í því marghliða verkefni sem krabbamein er. Höfundur er sjúkraþjálfari og lýðheilsufræðingur og teymisstjóri fræðslu og forvarna hjá Krabbameinsfélaginu.
Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar
Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson skrifar