Skipta söfn máli? Dagrún Ósk Jónsdóttir skrifar 28. mars 2023 07:01 Undanfarna mánuði hefur verið mikil umræða um safnamál á Íslandi og víða finnur safnafólk fyrir ákveðnu stefnuleysi. Mörgum í þeim hópi finnst að dálítið vanti upp á sóknarhug og yfirsýn og að ráðafólk sjái ekki nógu vel þann samfélagslega ávinning, tækifæri og möguleika sem í safnastarfinu felst. Ekki sé nægur skilningur á mikilvægi og gildi safna fyrir samfélagið. Bara á þessu ári höfum við fengið ýmsar fréttir af söfnum sem hafa staðið frammi fyrir því að missa húsnæði sitt og óvissa verið uppi um framtíð þeirra. Eins hafa fréttir greint frá söfnum sem hafa ekki nægilegt fjármagn til að sinna hlutverkum sínum og skyldum og svo virðist sem Borgarskjalasafn verði lagt niður nánast fyrirvaralaust. Þetta eru erfiðar fréttir, enda er hlutverk safna mikilvægt og víðtækt. Í safnaflórunni á Íslandi má finna náttúruminja-, lista-, og minjasöfn. Einnig er starfandi net skjala- og bókasafna um landið. Hlutverk safna er að safna munum, skrá þá og varðveita fyrir komandi kynslóðir, rannsaka og miðla til almennings alls. Stór hluti safnastarfs fer fram á bak við tjöldin, en miðlunin er sýnilegi hluti starfsins. Fyrir mér er enginn vafi á því að söfn skipta gífurlega miklu máli. Söfn geyma söguna Söfn safna, skrá og varðveita muni og list, ljósmyndir, sögur og minningar. Þau geyma mikilvægar upplýsingar fyrir framtíðina og fræða okkur um fortíðina. Á söfnum er að finna fallega hversdagslega muni sem veita okkur innsýn inn í líf fólks hér á landi á öldum áður, þar má finna atvinnusöguna, ótrúlegt handverk, stórfengleg listaverk og fjölbreytileika dýra- og plönturíkisins svo dæmi séu nefnd. Á söfnum má líka finna samhengi og sögur af fólki og safngripum, allskonar fróðleik um mannlegu hliðina, hvernig hlutirnir voru notaðir, hvað veitti listafólki innblástur og hvernig plöntur voru nýttar. Allt eru þetta upplýsingar sem hjálpa okkur að skilja samfélagið fyrr á tímum. En söfn fjalla alls ekki bara um fortíðina. Þau segja einnig frá samtíma sínum, þau safna því sem er mikilvægt í dag og varðveita fyrir komandi kynslóðir. Þau eru líka kort að framtíðinni, því það er nauðsynlegt þekkja fortíðina til að skilja hvernig við komumst á þann stað sem við erum á núna og hvernig og hvert við ættum að halda næst. Söfn eiga í samtali Söfn eru mörg hver mikilvægir og virkir þátttakendur í sínu samfélagi. Þau eiga í virku samtali við samfélagið í sínu nærumhverfi, standa fyrir fjölbreyttum viðburðum, taka á móti skólahópum sem heimsækja þau, útbúa fræðsluefni, aðstoða fræðafólk og eiga í virku samstarfi við félög af ýmsu tagi. Söfn hafa mikla möguleika á að fjalla um mikilvæg mál og miðla á fjölbreyttan hátt til ólíkra hópa. Þau geta dregið fram ný sjónarhorn, beint sjónum að hópum sem áður voru ósýnlegir. Söfn geta líka fengið okkur til að spyrja mikilvægra spurninga. Söfn fjalla um margvísleg málefni í samtímanum, svo sem umhverfismál, fólksflutninga og jafnrétti svo dæmi séu nefnd. Söfn miðla og fræða, vekja okkur til umhugsunar og hvetja til samtals. Söfn eru aðdráttarafl Samkvæmt rannsókn Ferðamálastofu eru söfn þriðja vinsælasta afþreying ferðafólks sem heimsækir Ísland, á eftir náttúrulaugum og spa-ferðum. Það er því ljóst að söfn eru mikilvægt aðdráttarafl þegar Ísland er heimsótt. Söfn hafa líka aðdráttarafl fyrir Íslendinga og heimafólk á hverju svæði, fólk sem heimsækir þau til að gera sér glaðan dag, skoða sýningar, taka þátt í viðburðum, hitta annað fólk, fræðast og skemmta sér. Skipta þau máli? Spurningunni sem er varpað hér fram í upphafi: Skipta söfn máli? er auðsvarað finnst mér og þau dæmi sem eru nefnd hér fyrir ofan eru aðeins hluti af svarinu hvers vegna söfn skipta máli. Þrátt fyrir þetta er ljóst, samkvæmt nýrri könnun FÍSOS (Félags íslenskra safna og safnmanna), að mörg söfn á Íslandi hafa ekki nægilegt fjármagn til að vaxa og dafna eða sinna skyldum sínum, hvað þá allri þeirri uppbyggingu og starfsemi sem starfsfólki þeirra dreymir um að sinna. Þá ríkir líka misskilningur hjá fólki um að hlutverk safna sé fyrst og fremst að auka sértekjur sínar og að árangur af starfsemi þeirra sé hægt að mæla í heimsóknartölum og tekjum af rekstri. Söfn sem hafa hlotið viðurkenningu safnaráðs á Íslandi eru ekki hagnaðardrifnar stofnanir, um það er meira að segja kveðið á um í lögum. Hlutverk þeirra er miklu stærra og flóknara og gildi þeirra svo miklu meira. Það er afskaplega bagalegt að sjá, heyra og skynja hversu margt forsvarsfólk safna upplifir skilningsleysi ráðafólks, bæði á landsvísu og í sveitarstjórnum víða um land. Þetta er eitthvað sem þarf að laga. Söfnin skipta nefnilega máli, ótrúlega miklu máli. Höfundur er verkefnisstjóri FÍSOS. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Söfn Mest lesið Ég þarf ekki að læra íslensku til að búa hérna Halla Hrund Logadóttir Skoðun „Þú þarft ekki að skilja, bara virða“ Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun Halldór 25.10.2025 Halldór Ósýnilegu bjargráð lögreglumannsins Sigurður Árni Reynisson Skoðun Stjórnmálaklækir og hræsni Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir Skoðun Lífsstílsvísindi og breytingaskeiðið Harpa Lind Hilmarsdóttir Skoðun Óttast Þorgerður úrskurð EFTA-dómstólsins? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke Skoðun Er biðin á enda? Halla Thoroddsen Skoðun Hærri skattar á ferðamenn draga úr tekjum ríkissjóðs Þórir Garðarsson Skoðun Skoðun Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir skrifar Skoðun Lýðræði og samfélagsmiðlar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun „Þú þarft ekki að skilja, bara virða“ Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Þetta er ekki tölfræði, heldu líf fólks Sandra B. Franks skrifar Skoðun Stjórnmálaklækir og hræsni Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Samfélag sem stendur saman Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Er biðin á enda? Halla Thoroddsen skrifar Skoðun Lífsstílsvísindi og breytingaskeiðið Harpa Lind Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hærri skattar á ferðamenn draga úr tekjum ríkissjóðs Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Ég þarf ekki að læra íslensku til að búa hérna Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Ósýnilegu bjargráð lögreglumannsins Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Óttast Þorgerður úrskurð EFTA-dómstólsins? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisþjóðin sem gleymdi dansinum Brogan Davison,Pétur Ármannsson skrifar Skoðun Hver er að væla? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke skrifar Skoðun Skattaæfingar tengdar landbúnaðarstarfsemi Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Konan - Vinnan - Kjörin í 40 ár Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Íslenskur her og íslensk leyniþjónusta Steingrímur Jónsson skrifar Skoðun Er jafnrétti fyrir allar? Anna Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Ættu konur að fara í háskólanám? Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Íris Björk Ágústsdóttir skrifar Skoðun Enn einn dagur í baráttunni Ásta F. Flosadóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpunarlaust haust Jón Gunnarsson skrifar Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar Skoðun Krafan sem kvennahreyfingin gleymdi Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Einfaldar lausnir á vaxtamálavanda bankanna Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er sköpun í skólastarfi? Bryngeir Valdimarsson skrifar Sjá meira
Undanfarna mánuði hefur verið mikil umræða um safnamál á Íslandi og víða finnur safnafólk fyrir ákveðnu stefnuleysi. Mörgum í þeim hópi finnst að dálítið vanti upp á sóknarhug og yfirsýn og að ráðafólk sjái ekki nógu vel þann samfélagslega ávinning, tækifæri og möguleika sem í safnastarfinu felst. Ekki sé nægur skilningur á mikilvægi og gildi safna fyrir samfélagið. Bara á þessu ári höfum við fengið ýmsar fréttir af söfnum sem hafa staðið frammi fyrir því að missa húsnæði sitt og óvissa verið uppi um framtíð þeirra. Eins hafa fréttir greint frá söfnum sem hafa ekki nægilegt fjármagn til að sinna hlutverkum sínum og skyldum og svo virðist sem Borgarskjalasafn verði lagt niður nánast fyrirvaralaust. Þetta eru erfiðar fréttir, enda er hlutverk safna mikilvægt og víðtækt. Í safnaflórunni á Íslandi má finna náttúruminja-, lista-, og minjasöfn. Einnig er starfandi net skjala- og bókasafna um landið. Hlutverk safna er að safna munum, skrá þá og varðveita fyrir komandi kynslóðir, rannsaka og miðla til almennings alls. Stór hluti safnastarfs fer fram á bak við tjöldin, en miðlunin er sýnilegi hluti starfsins. Fyrir mér er enginn vafi á því að söfn skipta gífurlega miklu máli. Söfn geyma söguna Söfn safna, skrá og varðveita muni og list, ljósmyndir, sögur og minningar. Þau geyma mikilvægar upplýsingar fyrir framtíðina og fræða okkur um fortíðina. Á söfnum er að finna fallega hversdagslega muni sem veita okkur innsýn inn í líf fólks hér á landi á öldum áður, þar má finna atvinnusöguna, ótrúlegt handverk, stórfengleg listaverk og fjölbreytileika dýra- og plönturíkisins svo dæmi séu nefnd. Á söfnum má líka finna samhengi og sögur af fólki og safngripum, allskonar fróðleik um mannlegu hliðina, hvernig hlutirnir voru notaðir, hvað veitti listafólki innblástur og hvernig plöntur voru nýttar. Allt eru þetta upplýsingar sem hjálpa okkur að skilja samfélagið fyrr á tímum. En söfn fjalla alls ekki bara um fortíðina. Þau segja einnig frá samtíma sínum, þau safna því sem er mikilvægt í dag og varðveita fyrir komandi kynslóðir. Þau eru líka kort að framtíðinni, því það er nauðsynlegt þekkja fortíðina til að skilja hvernig við komumst á þann stað sem við erum á núna og hvernig og hvert við ættum að halda næst. Söfn eiga í samtali Söfn eru mörg hver mikilvægir og virkir þátttakendur í sínu samfélagi. Þau eiga í virku samtali við samfélagið í sínu nærumhverfi, standa fyrir fjölbreyttum viðburðum, taka á móti skólahópum sem heimsækja þau, útbúa fræðsluefni, aðstoða fræðafólk og eiga í virku samstarfi við félög af ýmsu tagi. Söfn hafa mikla möguleika á að fjalla um mikilvæg mál og miðla á fjölbreyttan hátt til ólíkra hópa. Þau geta dregið fram ný sjónarhorn, beint sjónum að hópum sem áður voru ósýnlegir. Söfn geta líka fengið okkur til að spyrja mikilvægra spurninga. Söfn fjalla um margvísleg málefni í samtímanum, svo sem umhverfismál, fólksflutninga og jafnrétti svo dæmi séu nefnd. Söfn miðla og fræða, vekja okkur til umhugsunar og hvetja til samtals. Söfn eru aðdráttarafl Samkvæmt rannsókn Ferðamálastofu eru söfn þriðja vinsælasta afþreying ferðafólks sem heimsækir Ísland, á eftir náttúrulaugum og spa-ferðum. Það er því ljóst að söfn eru mikilvægt aðdráttarafl þegar Ísland er heimsótt. Söfn hafa líka aðdráttarafl fyrir Íslendinga og heimafólk á hverju svæði, fólk sem heimsækir þau til að gera sér glaðan dag, skoða sýningar, taka þátt í viðburðum, hitta annað fólk, fræðast og skemmta sér. Skipta þau máli? Spurningunni sem er varpað hér fram í upphafi: Skipta söfn máli? er auðsvarað finnst mér og þau dæmi sem eru nefnd hér fyrir ofan eru aðeins hluti af svarinu hvers vegna söfn skipta máli. Þrátt fyrir þetta er ljóst, samkvæmt nýrri könnun FÍSOS (Félags íslenskra safna og safnmanna), að mörg söfn á Íslandi hafa ekki nægilegt fjármagn til að vaxa og dafna eða sinna skyldum sínum, hvað þá allri þeirri uppbyggingu og starfsemi sem starfsfólki þeirra dreymir um að sinna. Þá ríkir líka misskilningur hjá fólki um að hlutverk safna sé fyrst og fremst að auka sértekjur sínar og að árangur af starfsemi þeirra sé hægt að mæla í heimsóknartölum og tekjum af rekstri. Söfn sem hafa hlotið viðurkenningu safnaráðs á Íslandi eru ekki hagnaðardrifnar stofnanir, um það er meira að segja kveðið á um í lögum. Hlutverk þeirra er miklu stærra og flóknara og gildi þeirra svo miklu meira. Það er afskaplega bagalegt að sjá, heyra og skynja hversu margt forsvarsfólk safna upplifir skilningsleysi ráðafólks, bæði á landsvísu og í sveitarstjórnum víða um land. Þetta er eitthvað sem þarf að laga. Söfnin skipta nefnilega máli, ótrúlega miklu máli. Höfundur er verkefnisstjóri FÍSOS.
Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir skrifar
Skoðun Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar
Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir skrifar