Ber list Bryndís Björnsdóttir skrifar 9. maí 2022 14:30 Fyrir átta árum síðan lét þáverandi menningar- og menntamálaráðherra þau orð falla í ræðu við úthlutun Myndlistarsjóðs að stjórnmálamenn ættu að vera hræddir við listamenn en ekki öfugt. Þessi orð vöktu athygli mínu á sínum tíma. Hvers vegna heyrðust þau úr þessari átt? Hvaða jarðvegur varð til þess að maður í embætti ráðherra beinlínis bað listamenn um að hræða sig? Voru þau meint sem öfugmæli, hagið ykkur til að njóta góðs af, eða var þetta einlæg brýning frá ráðherra um að starfsumhverfi listamanna mætti ekki verða samdauna ráðandi öflum? Ég býð mig fram sem formaður Sambands íslenskra myndlistarmanna (SÍM) með það í huga að styrkja samtökin sem hagsmunasamtök listamanna.Við lifum á tímabili þar sem listheimurinn skilgreinist í vaxandi mæli út frá því sem aktívistinn, listamaðurinn og fræðimaðurinn Gregory Sholette kallar bera list, á ensku bare art, ástand þar sem listrænu starfi er ekki ætlað sjálfræði heldur að ganga í þjónustu annarra hagsmuna. Eitt af einkennum þessa ástands má finna í drögum að opinberri Myndlistarstefnu, þeirri fyrstu sem gerð hefur verið hér á landi. Í þeim drögum er mikil áhersla á markaðsdrifna starfsemi myndlistar eða það er alþjóðlegri markaðsetningu sem dregur erlenda ferðamenn til landsins. Myndlist á Íslandi er þannig skipaður sess sem útflutningsvara innan hins nýstofnaða ráðuneytis menningar viðskipta og ferðamála. Innan slíks umhverfis er hætt við að lítill grundvöllur reynist fyrir þá gagnrýnu nálgun við listsköpun, sem þó er lögð áhersla á í stefnunni sjálfri. Styrkja og launakerfið er ekki nógu burðugt og því hefur líklega hefur ekki farið fram hjá mörgum hversu mikill þorsti er í úrræði til að afla listafólki tekna, eins og má sjá í offramboði af jólamörkuðum á síðustu árum. Hvað varðar ramma og útgangspunkt myndlistarsýninga hefur í nokkrum tilfellum borið á þeirri áherslu að sýna listamenn sem mætti skilgreina sem fulltrúa kynslóða. Sú áhersla birtist mér sem viðbragð til að skerpa á nöfnum sem ættu að standa ofarlega í baráttu við þá smáu úthlutun sem er í boði þegar kemur að listamannalaunum. Annað einkenni ástandsins er vöntun á sjálfstæðum listamannareknum listrýmum. Nýleg viðbót í Marshallhúsið hefur skerpt á þeirri birtingarmynd að utan þeirra veggja er fremur ólífvænlegt að starfrækja listamannarekin rými. Marshallhúsið er orðið að nokkurskonar Kringlu myndlistar innan borgarlandslagsins. Hvað varðar aðgengi að rýmum í borginni orka aðgerðir SÍM tvímælis. Samtök sem eiga að verja hagsmuni listamanna fást við að leigja út vinnustofur með hagnaði. Slíkt fyrirkomulag skapar einfaldlega jarðveg fyrir hagsmunaárekstra. Við erum að ræða um kerfi sem er að mörgu leyti beinlínis óvinveitt hagsmunum listamanna og hefur þróast og mótast í þá átt hægt og mallandi síðustu árin. Slíkar óvinveittar aðstæður gefa um leið fáum færi á að setjast hér að og koma sér fyrir. Þrátt fyrir fjölbreytt myndlistarlíf er listalífið á Íslandi fremur einsleitt hvað varðar uppruna fólks. Það er mikið um -dóttir og -son eftirnöfn innan samsýninga. Það er eitt er ekki mælikvarði en segir margt um aðgengi. Einstaklingur þarf að hafa möguleikan á því að taka lán til að nema við Listaháskólann, leyfi til að dvelja hér eftir námið og koma sér fyrir án þess að eiga von á að vera vísað úr landi, og forsendur fyrir þeirri einföldu aðgerð að skrifa út reikning fyrir sína verktakavinnu. Það að skrifa út reikning er þáttur í allri verktakavinnu en ef aðili kemur utan Evrópsasambandins og Evrópska efnahagsvæðisins þarf að vera til staðar ráðningarsamningur á sínu sérsviði. Hlutastarf, eins og tíðkast innan listaheimsins, er ekki í boði í þessum tilfellum. Hér birtist þá snertiflötur hugtaksins ber list við hitt sem Sholette dregur það af, bert líf, hugtak Giorgios Agamben um tilveru vegabréfa- og þar með réttindalausra hópa. Dæmi eru um listafólk sem útskrifast úr námi hér á landi og er gert að yfirgefa landið beint í kjölfarið. Pappírsleysi birtist einnig í því að hafa ekki aðgengi að vegabréfsáritunum, geta ekki komið til lengri dvalar eða sest hér að. Undanliðið ár hef ég tekið þátt í stofnun hópsins Artists in Iceland Visa Action Group (AIVAG) sem meðal annars er ætlað að berjast fyrir betra aðgengi listafólks að vegabréfsáritunum, auk almennra réttinda fyrir aðflutta listamenn á Íslandi til að starfa innan listasenunnar hér. Við þekkjum öll viðkvæmleika þess að starfa innan þessa geira en það að líta framhjá sameiginlegri ábyrgð okkar á að hlú að aðgengi og fjölbreytileika gæti snúist í andhverfu sína og orðið að baráttu um brauðmola. Slík barátta gerir samfélagt rýrt í stað þess að finna grundvöll samstöðu og vinna út frá því. Starfsemi AIVAG hópsins og áherslur ættu einnig mjög vel við innan ramma SÍM. Sem formaður SÍM myndi ég vilja mynda starfshópa og virkja samfélag listamanna til að kanna þennan málaflokk, meðal annarra. Slíkt er gert með því að efla um leið samræðuvettvang þar sem hægt er að ræða og velta fyrir sér baráttumálum og ágreiningsmálum. Það þarf yfirhalningu á því hvernig SÍM starfar og slíkt er gert með því að virkja og heyra í félagsmönnum. Þau baráttuefni sem ég hef nefnt, aðgengi listamanna að kerfum sem varða berstrípaða hagsmuni, styrkjakerfi og launakerfi, dvalarleyfi og atvinnuleyfi, vinnustofur og sýningarými í borginni eru málefni sem þetta samfélag þarf að ræða. Á myndinni af mér sem ég læt fljóta með í þessari kosningabaráttu má sjá sverar handleggi. Þetta er líkamleg birtingarmynd af vinnu, til dæmis í saltfiski, sem ég vann til að bera kostnað þess að vinna að listaverkefni. Þess konar fyrirkomulag, að laun eða styrkir dugi ekki til lágmarksframfærslu innan þessara hringlandi vinnuhjóla hefur myndað það sem mætti skilgreina sem þrautseigju og útsjónarsemi listamanna. Það er ekki hægt að byggja á slíkri berstrípun líkama til lengdar. Mætum fremur og vöggum bátnum og hræðum stjórnmálamenn með því einu að berjast fyrir réttindum okkar, valdeflandi hagsmunafélagi listamanna. Höfundur býður sig fram í embætti formanns Sambands íslenskra myndlistarmanna, SÍM. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Myndlist Félagasamtök Mest lesið Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson Skoðun Skoðun Skoðun Einu sinni enn Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Skuggahliðar á þéttingu byggðar Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar Skoðun Jöfn skipting skulda og eigna í sambúð Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ólögleg veðmálastarfsemi á Íslandi Hákon Skúlason skrifar Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Pyrrosar sigur Helgi Tómasson skrifar Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson skrifar Skoðun Allt fyrir Brussel og Nató, hitt reddast einhvern veginn Davíð Bergmann skrifar Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason skrifar Skoðun Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson skrifar Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Sjá meira
Fyrir átta árum síðan lét þáverandi menningar- og menntamálaráðherra þau orð falla í ræðu við úthlutun Myndlistarsjóðs að stjórnmálamenn ættu að vera hræddir við listamenn en ekki öfugt. Þessi orð vöktu athygli mínu á sínum tíma. Hvers vegna heyrðust þau úr þessari átt? Hvaða jarðvegur varð til þess að maður í embætti ráðherra beinlínis bað listamenn um að hræða sig? Voru þau meint sem öfugmæli, hagið ykkur til að njóta góðs af, eða var þetta einlæg brýning frá ráðherra um að starfsumhverfi listamanna mætti ekki verða samdauna ráðandi öflum? Ég býð mig fram sem formaður Sambands íslenskra myndlistarmanna (SÍM) með það í huga að styrkja samtökin sem hagsmunasamtök listamanna.Við lifum á tímabili þar sem listheimurinn skilgreinist í vaxandi mæli út frá því sem aktívistinn, listamaðurinn og fræðimaðurinn Gregory Sholette kallar bera list, á ensku bare art, ástand þar sem listrænu starfi er ekki ætlað sjálfræði heldur að ganga í þjónustu annarra hagsmuna. Eitt af einkennum þessa ástands má finna í drögum að opinberri Myndlistarstefnu, þeirri fyrstu sem gerð hefur verið hér á landi. Í þeim drögum er mikil áhersla á markaðsdrifna starfsemi myndlistar eða það er alþjóðlegri markaðsetningu sem dregur erlenda ferðamenn til landsins. Myndlist á Íslandi er þannig skipaður sess sem útflutningsvara innan hins nýstofnaða ráðuneytis menningar viðskipta og ferðamála. Innan slíks umhverfis er hætt við að lítill grundvöllur reynist fyrir þá gagnrýnu nálgun við listsköpun, sem þó er lögð áhersla á í stefnunni sjálfri. Styrkja og launakerfið er ekki nógu burðugt og því hefur líklega hefur ekki farið fram hjá mörgum hversu mikill þorsti er í úrræði til að afla listafólki tekna, eins og má sjá í offramboði af jólamörkuðum á síðustu árum. Hvað varðar ramma og útgangspunkt myndlistarsýninga hefur í nokkrum tilfellum borið á þeirri áherslu að sýna listamenn sem mætti skilgreina sem fulltrúa kynslóða. Sú áhersla birtist mér sem viðbragð til að skerpa á nöfnum sem ættu að standa ofarlega í baráttu við þá smáu úthlutun sem er í boði þegar kemur að listamannalaunum. Annað einkenni ástandsins er vöntun á sjálfstæðum listamannareknum listrýmum. Nýleg viðbót í Marshallhúsið hefur skerpt á þeirri birtingarmynd að utan þeirra veggja er fremur ólífvænlegt að starfrækja listamannarekin rými. Marshallhúsið er orðið að nokkurskonar Kringlu myndlistar innan borgarlandslagsins. Hvað varðar aðgengi að rýmum í borginni orka aðgerðir SÍM tvímælis. Samtök sem eiga að verja hagsmuni listamanna fást við að leigja út vinnustofur með hagnaði. Slíkt fyrirkomulag skapar einfaldlega jarðveg fyrir hagsmunaárekstra. Við erum að ræða um kerfi sem er að mörgu leyti beinlínis óvinveitt hagsmunum listamanna og hefur þróast og mótast í þá átt hægt og mallandi síðustu árin. Slíkar óvinveittar aðstæður gefa um leið fáum færi á að setjast hér að og koma sér fyrir. Þrátt fyrir fjölbreytt myndlistarlíf er listalífið á Íslandi fremur einsleitt hvað varðar uppruna fólks. Það er mikið um -dóttir og -son eftirnöfn innan samsýninga. Það er eitt er ekki mælikvarði en segir margt um aðgengi. Einstaklingur þarf að hafa möguleikan á því að taka lán til að nema við Listaháskólann, leyfi til að dvelja hér eftir námið og koma sér fyrir án þess að eiga von á að vera vísað úr landi, og forsendur fyrir þeirri einföldu aðgerð að skrifa út reikning fyrir sína verktakavinnu. Það að skrifa út reikning er þáttur í allri verktakavinnu en ef aðili kemur utan Evrópsasambandins og Evrópska efnahagsvæðisins þarf að vera til staðar ráðningarsamningur á sínu sérsviði. Hlutastarf, eins og tíðkast innan listaheimsins, er ekki í boði í þessum tilfellum. Hér birtist þá snertiflötur hugtaksins ber list við hitt sem Sholette dregur það af, bert líf, hugtak Giorgios Agamben um tilveru vegabréfa- og þar með réttindalausra hópa. Dæmi eru um listafólk sem útskrifast úr námi hér á landi og er gert að yfirgefa landið beint í kjölfarið. Pappírsleysi birtist einnig í því að hafa ekki aðgengi að vegabréfsáritunum, geta ekki komið til lengri dvalar eða sest hér að. Undanliðið ár hef ég tekið þátt í stofnun hópsins Artists in Iceland Visa Action Group (AIVAG) sem meðal annars er ætlað að berjast fyrir betra aðgengi listafólks að vegabréfsáritunum, auk almennra réttinda fyrir aðflutta listamenn á Íslandi til að starfa innan listasenunnar hér. Við þekkjum öll viðkvæmleika þess að starfa innan þessa geira en það að líta framhjá sameiginlegri ábyrgð okkar á að hlú að aðgengi og fjölbreytileika gæti snúist í andhverfu sína og orðið að baráttu um brauðmola. Slík barátta gerir samfélagt rýrt í stað þess að finna grundvöll samstöðu og vinna út frá því. Starfsemi AIVAG hópsins og áherslur ættu einnig mjög vel við innan ramma SÍM. Sem formaður SÍM myndi ég vilja mynda starfshópa og virkja samfélag listamanna til að kanna þennan málaflokk, meðal annarra. Slíkt er gert með því að efla um leið samræðuvettvang þar sem hægt er að ræða og velta fyrir sér baráttumálum og ágreiningsmálum. Það þarf yfirhalningu á því hvernig SÍM starfar og slíkt er gert með því að virkja og heyra í félagsmönnum. Þau baráttuefni sem ég hef nefnt, aðgengi listamanna að kerfum sem varða berstrípaða hagsmuni, styrkjakerfi og launakerfi, dvalarleyfi og atvinnuleyfi, vinnustofur og sýningarými í borginni eru málefni sem þetta samfélag þarf að ræða. Á myndinni af mér sem ég læt fljóta með í þessari kosningabaráttu má sjá sverar handleggi. Þetta er líkamleg birtingarmynd af vinnu, til dæmis í saltfiski, sem ég vann til að bera kostnað þess að vinna að listaverkefni. Þess konar fyrirkomulag, að laun eða styrkir dugi ekki til lágmarksframfærslu innan þessara hringlandi vinnuhjóla hefur myndað það sem mætti skilgreina sem þrautseigju og útsjónarsemi listamanna. Það er ekki hægt að byggja á slíkri berstrípun líkama til lengdar. Mætum fremur og vöggum bátnum og hræðum stjórnmálamenn með því einu að berjast fyrir réttindum okkar, valdeflandi hagsmunafélagi listamanna. Höfundur býður sig fram í embætti formanns Sambands íslenskra myndlistarmanna, SÍM.
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun
Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar
Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar
Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun