Hvað á að gera við smábörn? Sæunn Kjartansdóttir skrifar 25. janúar 2022 11:30 Þegar ég les „gleðifréttir” um væntanlega fjölgun leikskólaplássa fyrir ungbörn veit ég ekki hvort ég á að hlæja eða gráta. Mér er kunnugt um óbrúaða bilið á milli fæðingarorlofs og leikskóla. Ég veit líka að í sveitarstjórnum starfar vel meinandi fólk. Vandinn er úr sér gengin hugmyndafræði og vonlausar forsendur. Börnin eru of mörg og of þurfandi miðað við fjármagnið sem ætlað er í málaflokkinn, faglærðu starfsfólki heldur áfram að fækka og það fást heldur ekki nægilega margir ófaglærðir til starfa. Fyrirheit um fjölgun plássa kunna að hljóma vel en hvaða fyrirbæri er leikskóli án starfsfólks? Við erum samdauna vandanum Til að redda málum kom upp sú hugmynd að borga þreyttu og illa launuðu starfsfólki leikskólanna 75 þúsund kall fyrir að fá einhvern, já bara einhvern, til að vinna með sér. Í að minnsta kosti þrjá mánuði. Til allrar hamingju var hætt við þau áform en það eitt að þau skyldu verða meira en hugmynd á „viðrunarfundi“ hringir háværum viðvörunarbjöllum. Því miður er bjölluhljómurinn frá leikskólum orðinn svo kunnuglegur að hann er eins og hvert annað suð í eyrunum sem drukknar í neyðarópum Landspítalans. Þess vegna kippum við okkur ekki upp við króníska undirmönnun á leikskólum. Hún er löngu orðin varanleg. Við erum líka búin að sætta okkur við að leikskólar séu að langstærstum hluta mannaðir af starfsfólki með takmarkaða menntun, reynslu eða skilning á þörfum barna. Til að bæta gráu ofan á svart komu nýlega upp mál sem vöktu undarlega lítil viðbrögð þar sem starfsfólk leikskóla var grunað um ofbeldi gegn börnum. Ofbeldi á leikskólum þarf ekki að koma neinum á óvart og það hvarflar ekki að mér að þessi tilteknu mál séu einsdæmi. Þegar við setjum óburðugt og óánægt fólk í krefjandi aðstæður með vald yfir ungum börnum bjóðum við heim hættu á vanrækslu og ofbeldi. Þetta sýnir reynslan til dæmis frá Breiðuvík, Hjalteyri, Vöggustofu Reykjavíkurborgar, Kópavogshæli, Arnarholti, Silungapolli, Bjargi, Jaðri, Reykjahlíð, Heyrnleysingjaskólanum, Kumbaravogi, Landakotsskóla, Smáratúni, Torfastöðum, Upptökuheimili ríkisins og Unglingaheimili ríkisins. Þessi mál komu ekki fram í dagsljósið fyrr en mörgum árum eftir að ofbeldið átti sér stað, rétt eins og óteljandi mál metoo–bylgjunnar, en á árinu 2022 verðum við að hafa burði til að horfast í augu við hætturnar sem eru beint fyrir framan nefið á okkur – og bregðast við þeim. Tímarnir hafa breyst Núverandi leikskólakerfi var þróað með jafnrétti kynjanna og mikilvægi vinnumarkaðarins að leiðarljósi þegar þekking á þörfum ungbarna var mun takmarkaðri en hún er í dag. Aukin vitund foreldra um tengslaþörf barna hefur haft áhrif á viðhorf þeirra til foreldrahlutverksins og þeirra úrræða sem ungum börnum bjóðast. Þetta sást skýrt í umræðunni um lengingu fæðingarorlofsins. Þá hafa samtökin Fyrstu fimm ítrekað bent á að foreldrar vilji eiga meiri hlutdeild í lífi barna sinna en venja hefur verið til undanfarna áratugi. Það er ekki vegna þess að þeir haldi að umönnun smábarna sé kósý innivinna heldur vita þeir að fyrstu æviárin kemst enginn með tærnar þar sem foreldrar hafa hælana. Ef sveitarstjórnir ætla að móta ábyrga stefnu í málefnum ungra barna og svara kalli foreldra verða þær að kynna sér rannsóknir á mikilvægi fyrstu áranna, skaðlegum áhrifum streitu á ung börn og nauðsyn þess að þeir sem annast börn í fjarveru foreldranna hafi þekkingu og getu til að bregðast við margbreytilegum þörfum þeirra á viðeigandi hátt. Það eru engir ódýrir kostir í boði Á meðan við bíðum eftir því að fæðingarorlofið verði lengt í tvö ár þarf að virkja hugmyndaflugið og finna barn- og fjölskylduvænar lausnir. Slíkt verkefni er ekki á færi sveitarfélaganna einna heldur þarf hugarfarsbreytingu og samvinnu margra aðila. Við þurfum að leggja sérstaka alúð við foreldra sem líður illa eða standa höllum fæti. Vissulega kostar það samfélagið peninga og fyrirhöfn að breyta kerfinu og setja þarfir barna og traust tengsl við fullorðna framar í forgangsröðina en það er líka rándýrt að horfa ekki á heildarmyndina. Hagfræðingar hafa fyrir löngu sýnt fram á að þegar allt er talið skili þeir fjármunir mestum arði til samfélagsins sem varið er í að styrkja fjölskyldur ungra barna. Eftir sem áður þurfum við góða leikskóla fyrir börn eldri en tveggja ára, og einnig yngri börn ef foreldrar þurfa þess með, en við verðum að tryggja öryggi barnanna og gæði starfseminnar. Það gerum við með því að vanda val á fólkinu sem vinnur þar, halda álagi á því og börnunum innan marka og greiða laun í samræmi við ábyrgð. Höfundur er sálgreinir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Leikskólar Börn og uppeldi Vöggustofur í Reykjavík Mest lesið Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen skrifar Skoðun Afkastadrifin menntun og verðgildi nemenda Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Ég er deildarstjóri í leikskóla Helga Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Draumastarfið Arnfríður Hermannsdóttir skrifar Skoðun Hjartsláttur sjávarbyggðanna Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Erum við tilbúin til að bæta menntakerfið okkar? Jónína Einarsdóttir skrifar Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir skrifar Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Hvar er mannúðin? Davíð Sól Pálsson skrifar Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Inngilding eða „aðskilnaður“? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Vonin má aldrei deyja Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru til lausnir við mönnunarvanda heilsugæslunnar? Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Er eitthvað mál að handtaka börn? Elsa Bára Traustadóttir skrifar Skoðun Er ferðaþjónusta útlendingavandamál? Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íslenska kerfið framleiðir afbrotamenn Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Ekki fokka þessu upp! Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Kosningaloforð og hvað svo? Björn Snæbjörnsson skrifar Sjá meira
Þegar ég les „gleðifréttir” um væntanlega fjölgun leikskólaplássa fyrir ungbörn veit ég ekki hvort ég á að hlæja eða gráta. Mér er kunnugt um óbrúaða bilið á milli fæðingarorlofs og leikskóla. Ég veit líka að í sveitarstjórnum starfar vel meinandi fólk. Vandinn er úr sér gengin hugmyndafræði og vonlausar forsendur. Börnin eru of mörg og of þurfandi miðað við fjármagnið sem ætlað er í málaflokkinn, faglærðu starfsfólki heldur áfram að fækka og það fást heldur ekki nægilega margir ófaglærðir til starfa. Fyrirheit um fjölgun plássa kunna að hljóma vel en hvaða fyrirbæri er leikskóli án starfsfólks? Við erum samdauna vandanum Til að redda málum kom upp sú hugmynd að borga þreyttu og illa launuðu starfsfólki leikskólanna 75 þúsund kall fyrir að fá einhvern, já bara einhvern, til að vinna með sér. Í að minnsta kosti þrjá mánuði. Til allrar hamingju var hætt við þau áform en það eitt að þau skyldu verða meira en hugmynd á „viðrunarfundi“ hringir háværum viðvörunarbjöllum. Því miður er bjölluhljómurinn frá leikskólum orðinn svo kunnuglegur að hann er eins og hvert annað suð í eyrunum sem drukknar í neyðarópum Landspítalans. Þess vegna kippum við okkur ekki upp við króníska undirmönnun á leikskólum. Hún er löngu orðin varanleg. Við erum líka búin að sætta okkur við að leikskólar séu að langstærstum hluta mannaðir af starfsfólki með takmarkaða menntun, reynslu eða skilning á þörfum barna. Til að bæta gráu ofan á svart komu nýlega upp mál sem vöktu undarlega lítil viðbrögð þar sem starfsfólk leikskóla var grunað um ofbeldi gegn börnum. Ofbeldi á leikskólum þarf ekki að koma neinum á óvart og það hvarflar ekki að mér að þessi tilteknu mál séu einsdæmi. Þegar við setjum óburðugt og óánægt fólk í krefjandi aðstæður með vald yfir ungum börnum bjóðum við heim hættu á vanrækslu og ofbeldi. Þetta sýnir reynslan til dæmis frá Breiðuvík, Hjalteyri, Vöggustofu Reykjavíkurborgar, Kópavogshæli, Arnarholti, Silungapolli, Bjargi, Jaðri, Reykjahlíð, Heyrnleysingjaskólanum, Kumbaravogi, Landakotsskóla, Smáratúni, Torfastöðum, Upptökuheimili ríkisins og Unglingaheimili ríkisins. Þessi mál komu ekki fram í dagsljósið fyrr en mörgum árum eftir að ofbeldið átti sér stað, rétt eins og óteljandi mál metoo–bylgjunnar, en á árinu 2022 verðum við að hafa burði til að horfast í augu við hætturnar sem eru beint fyrir framan nefið á okkur – og bregðast við þeim. Tímarnir hafa breyst Núverandi leikskólakerfi var þróað með jafnrétti kynjanna og mikilvægi vinnumarkaðarins að leiðarljósi þegar þekking á þörfum ungbarna var mun takmarkaðri en hún er í dag. Aukin vitund foreldra um tengslaþörf barna hefur haft áhrif á viðhorf þeirra til foreldrahlutverksins og þeirra úrræða sem ungum börnum bjóðast. Þetta sást skýrt í umræðunni um lengingu fæðingarorlofsins. Þá hafa samtökin Fyrstu fimm ítrekað bent á að foreldrar vilji eiga meiri hlutdeild í lífi barna sinna en venja hefur verið til undanfarna áratugi. Það er ekki vegna þess að þeir haldi að umönnun smábarna sé kósý innivinna heldur vita þeir að fyrstu æviárin kemst enginn með tærnar þar sem foreldrar hafa hælana. Ef sveitarstjórnir ætla að móta ábyrga stefnu í málefnum ungra barna og svara kalli foreldra verða þær að kynna sér rannsóknir á mikilvægi fyrstu áranna, skaðlegum áhrifum streitu á ung börn og nauðsyn þess að þeir sem annast börn í fjarveru foreldranna hafi þekkingu og getu til að bregðast við margbreytilegum þörfum þeirra á viðeigandi hátt. Það eru engir ódýrir kostir í boði Á meðan við bíðum eftir því að fæðingarorlofið verði lengt í tvö ár þarf að virkja hugmyndaflugið og finna barn- og fjölskylduvænar lausnir. Slíkt verkefni er ekki á færi sveitarfélaganna einna heldur þarf hugarfarsbreytingu og samvinnu margra aðila. Við þurfum að leggja sérstaka alúð við foreldra sem líður illa eða standa höllum fæti. Vissulega kostar það samfélagið peninga og fyrirhöfn að breyta kerfinu og setja þarfir barna og traust tengsl við fullorðna framar í forgangsröðina en það er líka rándýrt að horfa ekki á heildarmyndina. Hagfræðingar hafa fyrir löngu sýnt fram á að þegar allt er talið skili þeir fjármunir mestum arði til samfélagsins sem varið er í að styrkja fjölskyldur ungra barna. Eftir sem áður þurfum við góða leikskóla fyrir börn eldri en tveggja ára, og einnig yngri börn ef foreldrar þurfa þess með, en við verðum að tryggja öryggi barnanna og gæði starfseminnar. Það gerum við með því að vanda val á fólkinu sem vinnur þar, halda álagi á því og börnunum innan marka og greiða laun í samræmi við ábyrgð. Höfundur er sálgreinir.
Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar
Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen skrifar
Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar
Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar