Á kostnað hvers? Kristófer Orri Guðmundsson skrifar 14. september 2021 19:31 Mikil umræða hefur verið um fiskeldi í opnum sjókvíum að undanförnu, en sjókvíaeldi á Íslandi felst í ræktun laxa þar sem þeir eru geymdir og fóðraðir í netapokum út í sjó þar til sláturstærð er náð. Góð og gild ástæða er til að ræða málið þar sem fiskeldi er áhrifamikill iðnaður þegar litið er til margra átta. Hér vil ég varpa ljósi á viðfangsefnið með tilliti til náttúruverndar. Umræða um t.d. arðgreiðslur, fiskeldi sem tól til byggðaþróunar og áhrif á ferðamennsku á Íslandi, t.a.m. með tilliti til laxveiða, er því látin liggja á milli hluta að sinni. Í þessu samhengi er gott að líta til þeirrar hugmyndafræði sem sjálfbærni byggir á. Atvinnugreinar af öllu tagi og fyrirtæki innan þeirra eru í auknum mæli krafin um að innleiða sjálfbærni í stefnumótun og að tileinka sér hana í verki. Sjálfbærni í fiskeldi snýst um að viðhalda framboði á ræktuðum eldisfiski í þágu mannsins án þess að skaða líffræðilega fjölbreytni og núverandi vistkerfi sem mörg hver binda kolefni úr andrúmsloftinu, og án þess að fara yfir getu plánetunnar til að endurnýja þær náttúruauðlindir sem þarf til framleiðslunnar. Hagsmunaaðilar um fiskeldi eru flestir á einu máli um að styðja sjálfbært fiskeldi, en stofnanaumboð þeirra og hvatar eru ekki alltaf á pari við þá ósérplægni sem þarf til þess að ná jafnvægi á milli þriggja grunnþátta sjálfbærni, þ.e.a.s. umhverfis, samfélags og efnahags. Í Argentínu er ekki séð fram á að hægt sé að ná þessu jafnvægi með fiskeldi í opnum sjókvíum en stjórn þar í landi bannaði, í júlí síðastliðnum, fiskeldi í opnum sjókvíum. Þetta er fyrsta bann þess eðlis þar í landi, og nær bannið yfir þann flóa þar sem það þykir langvænlegast að stunda sjókvíaeldi. Með þessu móti hafa stjórnvöld í Argentínu gefið ákveðna yfirlýsingu hvað þetta varðar sem ber að taka tillit til þegar velt er vöngum um jákvæðar og neikvæðar hliðar sjókvíaeldis. Þegar það kemur að því að framleiða próteinríka fæðu til neyslu hefur fiskeldisiðnaðurinn almennt, þar sem fisktegundum er breytt með kynbótum, orðið sífellt mikilvægari. Því verður ekki neitað. Vel heppnuð útrás sjávartegunda í eldi, bæði á landi og í sjó, býður upp á verulega aukningu sjálfbærrar fiskeldisframleiðslu og með samþættu átaki til að auka skilvirkni getur sjálfbær fiskeldisframleiðsla stuðlað að því að fullnægja aukinni eftirspurn á heimsvísu eftir fæðuöryggi. En til þess að við njótum góðs af þeim ávinningi sem sjálfbært sjókvíaeldi getur stuðlað að, þá þarf framleiðslan fyrst og fremst að vera vel uppsett, örugg og sjálfbær svo að hún megi teljast heppnuð. Sú aðferðafræði sem notast hefur verið við til þessa við laxeldi í opnum sjókvíum veldur neikvæðum umhverfisáhrifum sem lítið eftirlit er með og getur starfsemin því ekki talist sjálfbær, og þar með ekki vel heppnuð í samhengi við kröfur nútímans. Þar til skýr stefna og aðgerðaráætlun hefur verið mörkuð um sjálfbærni sjókvíaeldis í íslenskum fjörðum, og lagt hefur verið mat á hvort sjálfbærni í greininni sé raunhæfur kostur, þá eru ýmsar spurningar sem koma upp. Hverju er verið að fórna með því að stunda þennan iðnað? Noregur er gott dæmi um tilvik þar sem náttúran hefur ekki fengið að njóta vafans í þágu efnahagslegra hagsmuna. Hversu langt er í að við getum farið að sjá sjálfbæra fiskeldisframleiðslu hér á landi áður en mögulegar óafturkræfar neikvæðar afleiðingar á náttúru og umhverfi eiga sér stað? Afleiðingarnar eru m.a. í formi erfðablöndunar við villta stofna þar sem eldislax sleppur ítrekað úr netapokunum og ógnar tilvist villtra stofna; sníkjudýra og sjúkdóma sem ná út fyrir sjókvíarnar; úrgangs ásamt laxalúsarsem sest á sjávarbotninn með meðfylgjandi neikvæðum áhrifum á botndýralíf og aukinnar mengunar í sjó sem fer almennt súrnandi. Setja má spurningamerki við það að eldisfyrirtækin hafi eftirlit með sér sjálf hvað varðar vöktun á laxalús, en ekki óháðir aðilar. Auk þess dregur iðnaðurinn úr fegurð íslenskra fjarða með því að breyta upprunalegri ásýnd og vekur upp siðferðislegar spurningar hvað varðar dýravelferð miðað við núverandi vinnubrögð en mikill fiskidauði hefur fylgt sjókvíaeldi á norrænum slóðum. Þetta eru dæmi um afleiðingar sem laxeldi í opnum sjókvíum á Íslandi og víðar hefur haft, en iðnaðurinn mun halda áfram að valda neikvæðum áhrifum á lífríki ef aðferðafræðin og afmörkuð stefna breytist ekki. Eins og sjá má eru víðsvegar vísbendingar um að sjókvíaeldi skaði lífríki, líffræðilega fjölbreytni og þar með vistkerfi sem við mannkynið reiðum okkur svo á í ýmsum skilningi. Þar að auki sýnir norsk úttekt frá 2020 að eldislax sem ræktaður er í opnu sjókvíaeldi sé með fimm sinnum stærra kolefnisspor en þorskur. Til að draga fram mikilvægi loftlagsmála í þessu samhengi má nefna skýrslu sem UNICEF gaf ut nýverið sem sýnir að hamfarahlýnun ógni nú milljarði barna. Öll matvælaframleiðsla hefur sínar afleiðingar en velta má fyrir sér þeirri þörf á að leyfa laxeldi í opnum sjókvíum á Íslandi þegar horft er til ofangreindra atriða og þeirrar staðreyndar að starfsemin, framkvæmd með núverandi hætti, er ekki sjálfbær. Með þessum skrifum hvetur undirritaður öll til að leggja mat á og kynna sér betur þær aðferðir sem liggja að baki fiskeldis í sjó á Íslandi. Mikilvægt er að bera þann iðnað saman við aðrar mögulegar aðferðir, sbr. landeldi og innanhúsarækt, sem væri mögulegt að nýta í staðinn. Við stöndum vel að vígi hvað varðar innanhúsarækt með okkar endurnýjanlegu orkugjafa ásamt þekkingu og færni í beinni nýtingu jarðhita sem varmagjafa. En fyrst og fremst á ákvarðanataka í málaflokki fiskeldis og umhverfismála ávallt að byggja á vísindum og sérfræðiþekkingu og ef vísindin eru ekki nógu skýr á náttúran alltaf að njóta vafans þar til vísindin skýrast. Auk þess hvet ég fólk til þess að kynna sér einkunnir sem allir þingflokkarnir fengu í loftslags- og umhverfismálum fyrir Alþingiskosningar frá Ungum umhverfissinnum í gegnum verkefnið SÓLIN. Málefnið sem hér var rætt fellur svo sannarlega innan þess stóra og mikilvæga málaflokks sem ætti að vera í hávegum hafður hjá næstu ríkisstjórn. Höfundur er ferðamálafræðingur og meðstjórnandi Náttúruverndarnefndar Ungra umhverfissinna. Greinin er hluti af greinaskrifaátaki sem ætlað er að vekja athygli á mikilvægi loftslags- og umhverfismála í komandi kosningum. Öll þau mál sem tekin eru fyrir birtast í SÓLINNI - Einkunnagjöf Ungra umhverfissinna fyrir Alþingiskosningar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðun: Kosningar 2021 Umhverfismál Loftslagsmál Mest lesið Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun Þjóð sem lætur kyrrt liggja? Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Talið við okkur áður en þið talið um okkur Ian McDonald Skoðun Umbætur í innkaupum hins opinbera á upplýsingatækni Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Losar Alþingi um leyfisveitinga-flækjuna? Katrín Helga Hallgrímsdóttir Skoðun Óður til Sigga sjéní Ingvi Þór Georgsson Skoðun Skoðun Skoðun Raunir ríka fólksins og bænir þess Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Myglaða nestisboxið og gleymda sítrónan María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Talið við okkur áður en þið talið um okkur Ian McDonald skrifar Skoðun Björgunarleiðangur fyrir Heimsmarkmiðin Antonio Guterres skrifar Skoðun Átti ekki að klára dæmið í geðheilbrigðismálum? Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar Skoðun Óður til Sigga sjéní Ingvi Þór Georgsson skrifar Skoðun Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Örvæntingafullir endó-sjúklingar Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Þjóð sem lætur kyrrt liggja? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Umbætur í innkaupum hins opinbera á upplýsingatækni Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Losar Alþingi um leyfisveitinga-flækjuna? Katrín Helga Hallgrímsdóttir skrifar Skoðun Dómsdagur nálgast! Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar Skoðun Ég og Parkinson – leitin að greiningu og leiðin til betra lífs Guðrún Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna borga foreldrar í Kópavogi mest? Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar Skoðun Aðgengi er lykill að sjálfstæði, þátttöku og virkni Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Þetta unga fólk getur bara haldið kjafti Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Kveðjum sjálfhverfa og fyrirsjáanlega manninn Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hefur ekki náð sér á strik síðan Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? IV. Faglegt mat og ósvaraðar spurningar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Skipulögð glæpastarfsemi er ógn við samfélagið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Við erum 40 árum á eftir Einar Sverrisson skrifar Skoðun Þétting á 27. brautinni Friðjón R. Friðjónsson skrifar Sjá meira
Mikil umræða hefur verið um fiskeldi í opnum sjókvíum að undanförnu, en sjókvíaeldi á Íslandi felst í ræktun laxa þar sem þeir eru geymdir og fóðraðir í netapokum út í sjó þar til sláturstærð er náð. Góð og gild ástæða er til að ræða málið þar sem fiskeldi er áhrifamikill iðnaður þegar litið er til margra átta. Hér vil ég varpa ljósi á viðfangsefnið með tilliti til náttúruverndar. Umræða um t.d. arðgreiðslur, fiskeldi sem tól til byggðaþróunar og áhrif á ferðamennsku á Íslandi, t.a.m. með tilliti til laxveiða, er því látin liggja á milli hluta að sinni. Í þessu samhengi er gott að líta til þeirrar hugmyndafræði sem sjálfbærni byggir á. Atvinnugreinar af öllu tagi og fyrirtæki innan þeirra eru í auknum mæli krafin um að innleiða sjálfbærni í stefnumótun og að tileinka sér hana í verki. Sjálfbærni í fiskeldi snýst um að viðhalda framboði á ræktuðum eldisfiski í þágu mannsins án þess að skaða líffræðilega fjölbreytni og núverandi vistkerfi sem mörg hver binda kolefni úr andrúmsloftinu, og án þess að fara yfir getu plánetunnar til að endurnýja þær náttúruauðlindir sem þarf til framleiðslunnar. Hagsmunaaðilar um fiskeldi eru flestir á einu máli um að styðja sjálfbært fiskeldi, en stofnanaumboð þeirra og hvatar eru ekki alltaf á pari við þá ósérplægni sem þarf til þess að ná jafnvægi á milli þriggja grunnþátta sjálfbærni, þ.e.a.s. umhverfis, samfélags og efnahags. Í Argentínu er ekki séð fram á að hægt sé að ná þessu jafnvægi með fiskeldi í opnum sjókvíum en stjórn þar í landi bannaði, í júlí síðastliðnum, fiskeldi í opnum sjókvíum. Þetta er fyrsta bann þess eðlis þar í landi, og nær bannið yfir þann flóa þar sem það þykir langvænlegast að stunda sjókvíaeldi. Með þessu móti hafa stjórnvöld í Argentínu gefið ákveðna yfirlýsingu hvað þetta varðar sem ber að taka tillit til þegar velt er vöngum um jákvæðar og neikvæðar hliðar sjókvíaeldis. Þegar það kemur að því að framleiða próteinríka fæðu til neyslu hefur fiskeldisiðnaðurinn almennt, þar sem fisktegundum er breytt með kynbótum, orðið sífellt mikilvægari. Því verður ekki neitað. Vel heppnuð útrás sjávartegunda í eldi, bæði á landi og í sjó, býður upp á verulega aukningu sjálfbærrar fiskeldisframleiðslu og með samþættu átaki til að auka skilvirkni getur sjálfbær fiskeldisframleiðsla stuðlað að því að fullnægja aukinni eftirspurn á heimsvísu eftir fæðuöryggi. En til þess að við njótum góðs af þeim ávinningi sem sjálfbært sjókvíaeldi getur stuðlað að, þá þarf framleiðslan fyrst og fremst að vera vel uppsett, örugg og sjálfbær svo að hún megi teljast heppnuð. Sú aðferðafræði sem notast hefur verið við til þessa við laxeldi í opnum sjókvíum veldur neikvæðum umhverfisáhrifum sem lítið eftirlit er með og getur starfsemin því ekki talist sjálfbær, og þar með ekki vel heppnuð í samhengi við kröfur nútímans. Þar til skýr stefna og aðgerðaráætlun hefur verið mörkuð um sjálfbærni sjókvíaeldis í íslenskum fjörðum, og lagt hefur verið mat á hvort sjálfbærni í greininni sé raunhæfur kostur, þá eru ýmsar spurningar sem koma upp. Hverju er verið að fórna með því að stunda þennan iðnað? Noregur er gott dæmi um tilvik þar sem náttúran hefur ekki fengið að njóta vafans í þágu efnahagslegra hagsmuna. Hversu langt er í að við getum farið að sjá sjálfbæra fiskeldisframleiðslu hér á landi áður en mögulegar óafturkræfar neikvæðar afleiðingar á náttúru og umhverfi eiga sér stað? Afleiðingarnar eru m.a. í formi erfðablöndunar við villta stofna þar sem eldislax sleppur ítrekað úr netapokunum og ógnar tilvist villtra stofna; sníkjudýra og sjúkdóma sem ná út fyrir sjókvíarnar; úrgangs ásamt laxalúsarsem sest á sjávarbotninn með meðfylgjandi neikvæðum áhrifum á botndýralíf og aukinnar mengunar í sjó sem fer almennt súrnandi. Setja má spurningamerki við það að eldisfyrirtækin hafi eftirlit með sér sjálf hvað varðar vöktun á laxalús, en ekki óháðir aðilar. Auk þess dregur iðnaðurinn úr fegurð íslenskra fjarða með því að breyta upprunalegri ásýnd og vekur upp siðferðislegar spurningar hvað varðar dýravelferð miðað við núverandi vinnubrögð en mikill fiskidauði hefur fylgt sjókvíaeldi á norrænum slóðum. Þetta eru dæmi um afleiðingar sem laxeldi í opnum sjókvíum á Íslandi og víðar hefur haft, en iðnaðurinn mun halda áfram að valda neikvæðum áhrifum á lífríki ef aðferðafræðin og afmörkuð stefna breytist ekki. Eins og sjá má eru víðsvegar vísbendingar um að sjókvíaeldi skaði lífríki, líffræðilega fjölbreytni og þar með vistkerfi sem við mannkynið reiðum okkur svo á í ýmsum skilningi. Þar að auki sýnir norsk úttekt frá 2020 að eldislax sem ræktaður er í opnu sjókvíaeldi sé með fimm sinnum stærra kolefnisspor en þorskur. Til að draga fram mikilvægi loftlagsmála í þessu samhengi má nefna skýrslu sem UNICEF gaf ut nýverið sem sýnir að hamfarahlýnun ógni nú milljarði barna. Öll matvælaframleiðsla hefur sínar afleiðingar en velta má fyrir sér þeirri þörf á að leyfa laxeldi í opnum sjókvíum á Íslandi þegar horft er til ofangreindra atriða og þeirrar staðreyndar að starfsemin, framkvæmd með núverandi hætti, er ekki sjálfbær. Með þessum skrifum hvetur undirritaður öll til að leggja mat á og kynna sér betur þær aðferðir sem liggja að baki fiskeldis í sjó á Íslandi. Mikilvægt er að bera þann iðnað saman við aðrar mögulegar aðferðir, sbr. landeldi og innanhúsarækt, sem væri mögulegt að nýta í staðinn. Við stöndum vel að vígi hvað varðar innanhúsarækt með okkar endurnýjanlegu orkugjafa ásamt þekkingu og færni í beinni nýtingu jarðhita sem varmagjafa. En fyrst og fremst á ákvarðanataka í málaflokki fiskeldis og umhverfismála ávallt að byggja á vísindum og sérfræðiþekkingu og ef vísindin eru ekki nógu skýr á náttúran alltaf að njóta vafans þar til vísindin skýrast. Auk þess hvet ég fólk til þess að kynna sér einkunnir sem allir þingflokkarnir fengu í loftslags- og umhverfismálum fyrir Alþingiskosningar frá Ungum umhverfissinnum í gegnum verkefnið SÓLIN. Málefnið sem hér var rætt fellur svo sannarlega innan þess stóra og mikilvæga málaflokks sem ætti að vera í hávegum hafður hjá næstu ríkisstjórn. Höfundur er ferðamálafræðingur og meðstjórnandi Náttúruverndarnefndar Ungra umhverfissinna. Greinin er hluti af greinaskrifaátaki sem ætlað er að vekja athygli á mikilvægi loftslags- og umhverfismála í komandi kosningum. Öll þau mál sem tekin eru fyrir birtast í SÓLINNI - Einkunnagjöf Ungra umhverfissinna fyrir Alþingiskosningar.
Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun
Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun
Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun
Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar
Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar
Skoðun Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar
Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar
Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun
Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun
Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun