Landbúnaðurinn ER á réttri leið Kári Gautason skrifar 31. mars 2021 13:01 Bændur á Íslandi hafa á síðustu árum sett sér umhverfisstefnu og flestar búgreinar hafa það markmið að ná kolefnishlutleysi árið 2040. Það er metnaðarfullt markmið, enda bara rúm 19 ár til stefnu. Bændur hafa oft tekist á við áskoranir. Tekist hefur að útrýma mörgum búfjársjúkdómum og halda þannig innlendri framleiðslu í þeirri stöðu að nota lítið af lyfjum. Það tókst með einbeittu átaki og ströngum reglum. Sama skapi hafa bændur lagt sitt á vogarskálarnar þegar þjóðin hefur tekist á við efnahagsáskoranir. Frysting afurðaverðs í kjölfar þjóðarsáttasamninga og frysting búvörusamninga eftir efnahagshrunið eru meðal annars til vitnis þar um. Það má því segja að bændur hafi séð það svartara heldur en að ná kolefnishlutleysi á næstu 20 árum. Stundum er látið í umræðunni eins og ekkert hafi gerst í landbúnaði og heimurinn sé á hraðri leið til glötunar. Slíkar heimsendaspár eru ekki nýjar af nálinni. Fyrir 1970 töldu ýmsir að framleiðni í landbúnaði hefði náð hámarki og að hungur og hallæri væri framundan fyrir stóran hluta heimsbyggðarinnar. Á sama tíma náði græna byltingin hámarki og þó að mannfjöldinn á jörðinni hafi tvöfaldast síðustu sextíu ár hefur hlutfall vannærðra farið sílækkandi, úr þriðjungi mannkyns árið 1970 í undir 10% í dag. Á 21. öldinni þarf minna að verða meira Þessi árangur náðist með tæknivæðingu og kynbótum. Græna umbreytingin sem þarf að eiga sér stað á næstu áratugum, á Íslandi rétt sem í heiminum öllum, er að minna þarf að verða meira. Minna magn af aðföngum þarf að skila meiri afurðum en áður. Ef gögnin eru skoðuð þá gengur þróunin einmitt í þá átt. Samkvæmt gögnum Hagstofunnar hefur framleiðsla á íslenskum landbúnaðarafurðum aukist mjög síðasta aldarfjórðung á meðan losun gróðurhúsalofttegunda, metin í einingunni hitunargildi, hefur dregist saman. Þar skipar landbúnaðurinn sér í hóp þeirra örfáu geira atvinulífs sem hafa náð árangri í loftslagsmálum. Tækifæri í framleiðni afrétta Þörf er á því að hafa hraðar hendur. Ef aðfanganotkun í landbúnaði heimsins breytist ekki mun útblástur gróðurhúsalofttegunda aukast gríðarlega. Það er vegna þess að eftirspurn eftir matvælum fer sívaxandi, sífellt bætast við fleiri munnar sem þarf að metta auk þess sem vaxandi velmegun í fjölmennum ríkjum eykur spurn eftir „matardiskum“ með stærra umhverfisfótspor en verið hefur. Íslenskir bændur vilja ekki láta sitt eftir liggja í þessari stóru áskorun. Tækifærin eru fjölmörg. Orkuskipti munu verða í landbúnaði rétt eins og annars staðar. Sjálfkeyrandi rafmagnsknúnar dráttarvélar eru handan við hornið, sem og metandrifnar. Aukin notkun tölvubúnaðar, dróna og gervigreindar bætir alla nýtingu aðfanga og gerir framleiðsluna skilvirkari. Allur kostnaður sem bætt er við framleiðsluna til þess að ná meiri árangri í umhverfismálum er annaðhvort tekinn af afkomu bænda eða neytenda. Því skiptir höfuðmáli að fara í hagkvæmustu aðgerðirnar fyrst. Draga sem mest úr losun án þess að hækka matvælaverð úr hófi fram. Sem dæmi má nefna afurðasemi nautgripa. Fyrir hverja hundrað lítra aukalega sem hver mjólkurkýr skilar af mjólk má minnka stofninn um mörg hundruð gripi. Þannig kemst bóndinn af með minna fóður, kaupir minna af áburði og metanlosun minnkar. Tækniframfarir af þessu tagi bæta stöðuna fyrir alla án þess að hækka matvælaverð, raunar gæti það lækkað. Verkefni af þessu tagi eru í gangi, fjármögnuð af bændum til þess að auka framleiðni en um leið að ná árangri í loftslagsmálum. Sama gildir um framleiðni afrétta. Því betra ástandi sem þeir eru í, þeim mun minna svæði þarf til sumarbeitar. Með skynsamlegri stýringu, sem tekur mið af ástandi og framvindu, er hægt að halda áfram að bæta framleiðni úthaga og afrétta og þannig ná árangri. Bændur með vísindin að vopni Með vísindin að vopni munu íslenskir bændur ná enn frekari árangri í að draga úr losun á næstu árum eins og hingað til. Sú gamalkunna vísa að uppskeran sé í takt við sáninguna á hér sem annarsstaðar við. Með því að leita skynsamlegra lausna sem henta aðstæðum er vel hægt að kolefnisjafna íslenskan landbúnað og draga að sama skapi úr kostnaði við framleiðsluna. Ár sáninganna eru hafin í íslenskum landbúnaði og þau munu skila góðri uppskeru. Höfundur er sérfræðingur hjá Bændasamtökum Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kári Gautason Landbúnaður Mest lesið Kæru smiðir, hárgreiðslufólk og píparar! Víðir Reynisson Skoðun Að sætta sig við brot á samkomulagi eða ekki Jón Ágúst Eyjólfsson Skoðun Inngilding – nýyrði sem enginn skilur? Miriam Petra Ómarsdóttir Awad Skoðun Vantar fleiri lyftara í heilbrigðiskerfið? Ragna Sigurðardóttir Skoðun Afhendum raunverulegum eigendum hlut sinn í Íslandsbanka til jafns Sigmundur Davíð Gunnlaugsson Skoðun Við erum heit, græn og orkumikil – gerum kröfur um sjálfbærni, nýsköpun og betri nýtingu auðlinda! Halla Hrund Logadóttir ,Fida Abu Libdeh Skoðun Hvenær á að skattleggja lífeyrissjóðsgreiðslur? Ögmundur Jónasson Skoðun Vilja miklu stærra bákn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Geðheilbrigðismál og landsbyggðin Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Er píparinn þinn skattsvikari? Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Skoðun Skoðun Að sjá ekki gjöf þjóðar fyrir græðgi Yngvi Sighvatsson skrifar Skoðun Verðbólga og græðgi Bjarki Hjörleifsson skrifar Skoðun Rangfærsluvaðall Hjartar J. Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Þakkir til þjóðar Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Hvenær á að skattleggja lífeyrissjóðsgreiðslur? Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Við erum heit, græn og orkumikil – gerum kröfur um sjálfbærni, nýsköpun og betri nýtingu auðlinda! Halla Hrund Logadóttir ,Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Kæru smiðir, hárgreiðslufólk og píparar! Víðir Reynisson skrifar Skoðun Vilja miklu stærra bákn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Vantar fleiri lyftara í heilbrigðiskerfið? Ragna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Inngilding – nýyrði sem enginn skilur? Miriam Petra Ómarsdóttir Awad skrifar Skoðun Að sætta sig við brot á samkomulagi eða ekki Jón Ágúst Eyjólfsson skrifar Skoðun Afhendum raunverulegum eigendum hlut sinn í Íslandsbanka til jafns Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Geðheilbrigðismál og landsbyggðin Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Er píparinn þinn skattsvikari? Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Frelsi til að búa þar sem þú vilt Sæunn Gísladóttir skrifar Skoðun Kosningar og ,ehf gatið‘ Róbert Farestveit skrifar Skoðun Grípum tækifærin og sköpum bjartari framtíð Ísak Leon Júlíusson skrifar Skoðun Kæra unga móðir Jóna Þórey Pétursdóttir skrifar Skoðun Niðurskurðarhnífnum beitt á skólana Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Verði þitt val, svo á jörðu sem á himni Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Öryggis annarra vegna… Ingunn Björnsdóttir skrifar Skoðun Verðmæti leikskólans Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Íslenskur landbúnaður er ekki aðeins arfleifð heldur líka framtíð okkar Íslendinga Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Vítahringur ofbeldis og áfalla Paola Cardenas skrifar Skoðun Heilbrigð sál í hraustum líkama Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Að segja bara eitthvað Hulda María Magnúsdóttir skrifar Skoðun Litlu fyrirtækin – kerfishyggja og skattlagning Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun „Þörfin fyrir nýtt upphaf: Af hverju hrista þarf upp í stjórnmálum“ Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Reiknileikni Sambandsins Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Vegurinn heim Tinna Rún Snorradóttir skrifar Sjá meira
Bændur á Íslandi hafa á síðustu árum sett sér umhverfisstefnu og flestar búgreinar hafa það markmið að ná kolefnishlutleysi árið 2040. Það er metnaðarfullt markmið, enda bara rúm 19 ár til stefnu. Bændur hafa oft tekist á við áskoranir. Tekist hefur að útrýma mörgum búfjársjúkdómum og halda þannig innlendri framleiðslu í þeirri stöðu að nota lítið af lyfjum. Það tókst með einbeittu átaki og ströngum reglum. Sama skapi hafa bændur lagt sitt á vogarskálarnar þegar þjóðin hefur tekist á við efnahagsáskoranir. Frysting afurðaverðs í kjölfar þjóðarsáttasamninga og frysting búvörusamninga eftir efnahagshrunið eru meðal annars til vitnis þar um. Það má því segja að bændur hafi séð það svartara heldur en að ná kolefnishlutleysi á næstu 20 árum. Stundum er látið í umræðunni eins og ekkert hafi gerst í landbúnaði og heimurinn sé á hraðri leið til glötunar. Slíkar heimsendaspár eru ekki nýjar af nálinni. Fyrir 1970 töldu ýmsir að framleiðni í landbúnaði hefði náð hámarki og að hungur og hallæri væri framundan fyrir stóran hluta heimsbyggðarinnar. Á sama tíma náði græna byltingin hámarki og þó að mannfjöldinn á jörðinni hafi tvöfaldast síðustu sextíu ár hefur hlutfall vannærðra farið sílækkandi, úr þriðjungi mannkyns árið 1970 í undir 10% í dag. Á 21. öldinni þarf minna að verða meira Þessi árangur náðist með tæknivæðingu og kynbótum. Græna umbreytingin sem þarf að eiga sér stað á næstu áratugum, á Íslandi rétt sem í heiminum öllum, er að minna þarf að verða meira. Minna magn af aðföngum þarf að skila meiri afurðum en áður. Ef gögnin eru skoðuð þá gengur þróunin einmitt í þá átt. Samkvæmt gögnum Hagstofunnar hefur framleiðsla á íslenskum landbúnaðarafurðum aukist mjög síðasta aldarfjórðung á meðan losun gróðurhúsalofttegunda, metin í einingunni hitunargildi, hefur dregist saman. Þar skipar landbúnaðurinn sér í hóp þeirra örfáu geira atvinulífs sem hafa náð árangri í loftslagsmálum. Tækifæri í framleiðni afrétta Þörf er á því að hafa hraðar hendur. Ef aðfanganotkun í landbúnaði heimsins breytist ekki mun útblástur gróðurhúsalofttegunda aukast gríðarlega. Það er vegna þess að eftirspurn eftir matvælum fer sívaxandi, sífellt bætast við fleiri munnar sem þarf að metta auk þess sem vaxandi velmegun í fjölmennum ríkjum eykur spurn eftir „matardiskum“ með stærra umhverfisfótspor en verið hefur. Íslenskir bændur vilja ekki láta sitt eftir liggja í þessari stóru áskorun. Tækifærin eru fjölmörg. Orkuskipti munu verða í landbúnaði rétt eins og annars staðar. Sjálfkeyrandi rafmagnsknúnar dráttarvélar eru handan við hornið, sem og metandrifnar. Aukin notkun tölvubúnaðar, dróna og gervigreindar bætir alla nýtingu aðfanga og gerir framleiðsluna skilvirkari. Allur kostnaður sem bætt er við framleiðsluna til þess að ná meiri árangri í umhverfismálum er annaðhvort tekinn af afkomu bænda eða neytenda. Því skiptir höfuðmáli að fara í hagkvæmustu aðgerðirnar fyrst. Draga sem mest úr losun án þess að hækka matvælaverð úr hófi fram. Sem dæmi má nefna afurðasemi nautgripa. Fyrir hverja hundrað lítra aukalega sem hver mjólkurkýr skilar af mjólk má minnka stofninn um mörg hundruð gripi. Þannig kemst bóndinn af með minna fóður, kaupir minna af áburði og metanlosun minnkar. Tækniframfarir af þessu tagi bæta stöðuna fyrir alla án þess að hækka matvælaverð, raunar gæti það lækkað. Verkefni af þessu tagi eru í gangi, fjármögnuð af bændum til þess að auka framleiðni en um leið að ná árangri í loftslagsmálum. Sama gildir um framleiðni afrétta. Því betra ástandi sem þeir eru í, þeim mun minna svæði þarf til sumarbeitar. Með skynsamlegri stýringu, sem tekur mið af ástandi og framvindu, er hægt að halda áfram að bæta framleiðni úthaga og afrétta og þannig ná árangri. Bændur með vísindin að vopni Með vísindin að vopni munu íslenskir bændur ná enn frekari árangri í að draga úr losun á næstu árum eins og hingað til. Sú gamalkunna vísa að uppskeran sé í takt við sáninguna á hér sem annarsstaðar við. Með því að leita skynsamlegra lausna sem henta aðstæðum er vel hægt að kolefnisjafna íslenskan landbúnað og draga að sama skapi úr kostnaði við framleiðsluna. Ár sáninganna eru hafin í íslenskum landbúnaði og þau munu skila góðri uppskeru. Höfundur er sérfræðingur hjá Bændasamtökum Íslands.
Afhendum raunverulegum eigendum hlut sinn í Íslandsbanka til jafns Sigmundur Davíð Gunnlaugsson Skoðun
Við erum heit, græn og orkumikil – gerum kröfur um sjálfbærni, nýsköpun og betri nýtingu auðlinda! Halla Hrund Logadóttir ,Fida Abu Libdeh Skoðun
Skoðun Við erum heit, græn og orkumikil – gerum kröfur um sjálfbærni, nýsköpun og betri nýtingu auðlinda! Halla Hrund Logadóttir ,Fida Abu Libdeh skrifar
Skoðun Afhendum raunverulegum eigendum hlut sinn í Íslandsbanka til jafns Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Íslenskur landbúnaður er ekki aðeins arfleifð heldur líka framtíð okkar Íslendinga Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun „Þörfin fyrir nýtt upphaf: Af hverju hrista þarf upp í stjórnmálum“ Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar
Afhendum raunverulegum eigendum hlut sinn í Íslandsbanka til jafns Sigmundur Davíð Gunnlaugsson Skoðun
Við erum heit, græn og orkumikil – gerum kröfur um sjálfbærni, nýsköpun og betri nýtingu auðlinda! Halla Hrund Logadóttir ,Fida Abu Libdeh Skoðun