Of ung til að stjórna Sigurður Helgi Birgisson skrifar 19. mars 2021 14:00 Undanfarin ár hefur LUF barist fyrir viðurkenningu á rétti ungs fólks til að sitja í stjórnum almennra félagasamtaka í samræmi við réttindi félagsmanna, samþykktir félaganna og sjálfsákvörðunarrétt þeirra. Baráttan hófst þegar fyrirtækjaskrá Ríkisskattstjóra neitaði LUF um skráningu á stjórn félagsins vegna þess að einn stjórnarmaður hafði ekki náð 18 ára aldri. Vildi stofnunin því ekki taka tilkynninguna gilda. Málið hefur verið til meðferðar hjá stjórnvöldum undanfarin ár og verður hér farið stuttlega yfir málsmeðferð þess. Synjun Ríkisskattstjóra Eftir stjórnarskipti á sambandsþingi LUF 2017 sendi félagið tilkynningu um breytingar á stjórn til Ríkisskattstjóra (RSK); líkt og nýjum stjórnum er skylt. RSK neitaði að taka tilkynningu félagsins til greina eins og áður segir. Fulltrúi Ungra Pírata var réttkjörinn á þinginu í stjórn, þá 16 ára að aldri. Þegar stjórn LUF óskaði eftir frekari upplýsingum, tilvísun til laga og rökstuðningi fengust þau svör að ólögráða einstaklingum væri óheimilt að sitja í stjórnum félagasamtaka. Þá gat Ríkisskattstjóri ekki vísað á lagaheimild máli sínu til stuðnings, sagði að um vinnureglu væri að ræða og ráðlagði LUF að kjósa nýjan, lögráða, einstakling í stjórn. Neitun þessi gengur gegn lögum og brýtur þar að auki gegn mannréttindaákvæði stjórnarskrár lýðveldisins Íslands, sem á jafnt við um börn sem og fullorðna, nánar tiltekið ákvæði um félagafrelsi og jafnræði. Í þessu samhengi má benda á að réttindi barna til tjáningar og þátttöku í samfélaginu eru einnig sérstaklega tryggð í 12. til 15. gr. Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna, sbr. lög nr. 19/2013. Eiga börn því sjálfstæðan rétt til þess að stofna og taka þátt í félögum. Enn fremur telur LUF félagafrelsisákvæði 74. gr. stjórnarskrárinnar ná til fullrar þátttöku í almennum félögum og þar með ákvörðunarvalds og stjórnarsetu. Afstaða RSK um að neita ungmennum um þátttöku og að njóta réttinda í starfi almennra félaga telst því til mismununar á grundvelli aldurs, sem brýtur í bága við jafnræðisreglu 65. gr. stjórnarskrárinnar. Stjórn LUF leit málið alvarlegum augum og sendi því áskorun um endurskoðun málsins til RSK. Áskorunin var unnin í samstarfi við Barnaheill, Mannréttindaskrifstofu Íslands, Umboðsmann barna og UNICEF á Íslandi, en allir þessir aðilar rituðu undir áskorunina sem send var Ríkisskattstjóra þann 9. júní 2017. Í áskorun segir: að „almennum félögum er lögum samkvæmt í sjálfsvald sett að skipa stjórnir sínar. Að því gefnu að samþykktir slíkra félaga felli ekki beina fjárhagslega ábyrgð á ólögráða einstaklinga, hefur RSK ekki lagaheimild til afstöðu sinnar og synjunar á skráningu.“ Skorað var á RSK „að virða sjálfstæð réttindi barna og falla frá ólögmætum verkferlum svo félagasamtök, sem yfirleitt hafa lítið fjárhagslegt bolmagn, þurfi ekki að sækja rétt sinn annað.“ RSK varð ekki við áskoruninni og staðfesti loks afstöðu sína til málsins með formlegri synjun hinn 16. mars 2018. Í synjun sinni féll RSK frá þeim skýringum að um vinnureglu væri að ræða. En þar var reynt að rökstyðja tilvist óskrifaðrar reglu þess efnis að stjórnarmenn almennra félaga þyrftu að vera fjárráða til að teljast hæfir til stjórnarsetu. Stjórnsýslukæra til ráðuneytisins Þar sem máli LUF hjá RSK lauk með formlegri synjun var sú ákvörðun kæranleg til æðra stjórnvalds. Í tilviki fyrirtækjaskrár RSK heyrir stofnunin undir Atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið. Synjun RSK var því formlega kærð til ráðuneytisins 14. júní 2018. RSK var gefið færi á að útskýra afstöðu sína og hélt stofnunin fast í synjun sína. LUF gerði fjölmargar athugasemdir við skýringar RSK og þá sérstaklega að ekki hafi verið sýnt fram á að ákvörðunin væri byggð á fullnægjandi lagaheimild. Niðurstaða ráðuneytisins olli miklum vonbrigðum enda staðfesti ráðuneytið niðurstöðu RSK. Var það gert á grundvelli þess að ólögráða einstaklingar geta ekki gengist undir skuldbindingar persónulega samkvæmt lögræðislögum. Eins vekur það furðu hversu langur málsmeðferðartími málsins var, en það tók ráðuneytið 15 mánuði að staðfesta ólögmæta synjun. Stjórn LUF telur þá afstöðu ekki samræmast stjórnarsetu í almennum félögum með hliðsjón af því að einstakir stjórnarmenn geta ekki gengist undir skuldbindingar svo gilt sé að félagarétti. LUF taldi ráðuneytið því ekki hafa ígrundað málið nægilega vel. Í kjölfarið samdi stjórn LUF, í samráði við fulltrúa aðildarfélaganna, áskorun til Þórdísar Kolbrúnar R. Gylfadóttur, atvinnuvegaráðherra, sem aðildarfélögin undirrituðu. Áskorunina afhentu fulltrúar LUF á fundi með ráðherra þar sem fulltrúarnir gerðu ráðherra ljóst hvaða hagsmunir eru í húfi. Kvörtun til Umboðsmanns Alþingis Þó svo að ráðherra hafi lýst yfir vilja til að finna lausn á málinu hafði stjórn LUF aðeins takmarkaðan tíma til að leita með málið til umboðsmanns Alþingis. Sigurður Helgi, lögfræðingur LUF, sendi því kvörtun til umboðsmanns þann 20. ágúst 2020. Kvörtun LUF beindist að niðurstöðu fyrirtækjaskrár RSK, sem LUF telur ólögmæta, sem og málsmeðferð málsins í stjórnsýslunni, en LUF telur málið m.a. hafa tekið óásættanlega langan tíma, það hafi verið illa rannsakað og illa rökstutt. Umboðsmaður sá ástæðu til að taka kvörtunina til meðferðar og óskaði skýringa atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytisins á atriðum varðandi meðferð málsins. M.a. óskaði hann eftir afstöðu til ófjárráða umboðsmanna, enda hafði LUF bent á að engin aldurstakmörk eru fyrir því að gegna umboðsmennsku. Ráðuneytið komst að þeirri niðurstöðu að ólögráða einstaklingur geti skuldbundið félag á grundvelli umboðs. Þrátt fyrir það stendur ráðuneytið fast á því að ólögráða einstaklingur geti ekki gengt stjórnarsetu á grundvelli lýðræðislegs umboðs sem stjórnarmenn sækja til félagsmanna. Beðið er frekari átekta vegna málsins en nú þarf umboðsmaður að svara þeirri áleitu spurningu: er 16 ára einstaklingur of ungur til að stjórna? LUF bindur vonir við að umboðsmaður taki undir sjónarmið félagsins og að fyrirtækjaskrá RSK sjái að sér og virði lög og reglur. LUF mun halda baráttu sinni áfram en nauðsynlegt er að standa vörð um félagafrelsi ungs fólks; réttindi sem hafa verið grundvallarstoð í okkar lýðræðissamfélagi. Höfundur er lögfræðingur Landssambands ungmennafélaga (LUF). Ítarlegri umfjöllun má nálgast á heimasíðu LUF. Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Rómur Stjórnsýsla Mest lesið Samskipti: Lykillinn að vellíðan og árangri í vinnuumhverfi Ásta Guðrún Guðbrandsdóttir Skoðun Háskólasamfélag á tímamótum - Silja Bára sem næsti rektor HÍ Berglind Rós Magnúsdóttir Skoðun Íslendingar eru dónalegir, óhófsamir, þjófóttir villimenn Sif Sigmarsdóttir Fastir pennar Sagnaarfur Biblíunnar – Davíð og Golíat, hugrekki og berskjöldun Dr. Sigurvin Lárus Jónsson Skoðun Hver reif kjaft við hvern? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson Skoðun Betri starfsaðstæður og skilvirkari háskóli Silja Bára Ómarsdóttir Skoðun Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir Skoðun Magnús Karl er hæfastur rektorsframbjóðenda Ástráður Eysteinsson Skoðun Hegða sér eins og ofdekraðir unglingar Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke Skoðun Skoðun Skoðun Samskipti: Lykillinn að vellíðan og árangri í vinnuumhverfi Ásta Guðrún Guðbrandsdóttir skrifar Skoðun Ríkisábyrgð á 1.490 milljarða króna? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Davíð og Golíat, hugrekki og berskjöldun Dr. Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Hver reif kjaft við hvern? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélag á tímamótum - Silja Bára sem næsti rektor HÍ Berglind Rós Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kjósum opnara grunnnám Toby Erik Wikström skrifar Skoðun Magnús Karl er hæfastur rektorsframbjóðenda Ástráður Eysteinsson skrifar Skoðun Betri starfsaðstæður og skilvirkari háskóli Silja Bára Ómarsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna styð ég Magnús Karl í kjöri til rektors Háskóla Íslands? Ingileif Jónsdóttir skrifar Skoðun Allt fyrir samansúrrað pólitískt og peningalegt vald? Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Vopnakaup íslenska ráðamanna Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Samstaðan er óstöðvandi afl Helga Þórey Júlíudóttir skrifar Skoðun Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Hegða sér eins og ofdekraðir unglingar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju ættu nemendur að kjósa Magnús Karl sem rektor HÍ? Eygló Sóley Hróðmarsdóttir Löve,Daníel Thor Myer skrifar Skoðun Við mótmælum nýbyggingum í Neðra Breiðholtinu Jökull Þór Sveinsson,Hlynur Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Er „sam-búð“ búsetuform 21. aldar og lausn við háum byggingakostnaði? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tryggjum framtíð endurnýjanlegrar orku á Íslandi Íris Lind Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Reynsla, framtíðarsýn og kjarkur Silju Báru Anna Helga Jónsdóttir,Sigurður Örn Stefánsson skrifar Skoðun Gunnar Smári hvað er hann? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Um Ingibjörgu Gunnarsdóttur – ferill að rektorskjöri Rúnar Unnþórsson,Þórhallur Ingi Halldórsson skrifar Skoðun Ísland er leiðandi ljós og hvatning til fjölmiðla Hrönn Egilsdóttir skrifar Skoðun Forvarnir á ferð Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Vertu meðbyr mannúðar Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Fegurð sem breytir skólum Einar Mikael Sverrisson skrifar Skoðun Það læra börnin sem fyrir þeim er haft Sigurður Örn Hilmarsson skrifar Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke skrifar Skoðun Verður Frelsið fullveldinu að bráð? Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Til rektorsframbjóðenda: Hvað gerir nýr rektor HÍ við Endurmenntun? Ólafur Stephensen skrifar Sjá meira
Undanfarin ár hefur LUF barist fyrir viðurkenningu á rétti ungs fólks til að sitja í stjórnum almennra félagasamtaka í samræmi við réttindi félagsmanna, samþykktir félaganna og sjálfsákvörðunarrétt þeirra. Baráttan hófst þegar fyrirtækjaskrá Ríkisskattstjóra neitaði LUF um skráningu á stjórn félagsins vegna þess að einn stjórnarmaður hafði ekki náð 18 ára aldri. Vildi stofnunin því ekki taka tilkynninguna gilda. Málið hefur verið til meðferðar hjá stjórnvöldum undanfarin ár og verður hér farið stuttlega yfir málsmeðferð þess. Synjun Ríkisskattstjóra Eftir stjórnarskipti á sambandsþingi LUF 2017 sendi félagið tilkynningu um breytingar á stjórn til Ríkisskattstjóra (RSK); líkt og nýjum stjórnum er skylt. RSK neitaði að taka tilkynningu félagsins til greina eins og áður segir. Fulltrúi Ungra Pírata var réttkjörinn á þinginu í stjórn, þá 16 ára að aldri. Þegar stjórn LUF óskaði eftir frekari upplýsingum, tilvísun til laga og rökstuðningi fengust þau svör að ólögráða einstaklingum væri óheimilt að sitja í stjórnum félagasamtaka. Þá gat Ríkisskattstjóri ekki vísað á lagaheimild máli sínu til stuðnings, sagði að um vinnureglu væri að ræða og ráðlagði LUF að kjósa nýjan, lögráða, einstakling í stjórn. Neitun þessi gengur gegn lögum og brýtur þar að auki gegn mannréttindaákvæði stjórnarskrár lýðveldisins Íslands, sem á jafnt við um börn sem og fullorðna, nánar tiltekið ákvæði um félagafrelsi og jafnræði. Í þessu samhengi má benda á að réttindi barna til tjáningar og þátttöku í samfélaginu eru einnig sérstaklega tryggð í 12. til 15. gr. Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna, sbr. lög nr. 19/2013. Eiga börn því sjálfstæðan rétt til þess að stofna og taka þátt í félögum. Enn fremur telur LUF félagafrelsisákvæði 74. gr. stjórnarskrárinnar ná til fullrar þátttöku í almennum félögum og þar með ákvörðunarvalds og stjórnarsetu. Afstaða RSK um að neita ungmennum um þátttöku og að njóta réttinda í starfi almennra félaga telst því til mismununar á grundvelli aldurs, sem brýtur í bága við jafnræðisreglu 65. gr. stjórnarskrárinnar. Stjórn LUF leit málið alvarlegum augum og sendi því áskorun um endurskoðun málsins til RSK. Áskorunin var unnin í samstarfi við Barnaheill, Mannréttindaskrifstofu Íslands, Umboðsmann barna og UNICEF á Íslandi, en allir þessir aðilar rituðu undir áskorunina sem send var Ríkisskattstjóra þann 9. júní 2017. Í áskorun segir: að „almennum félögum er lögum samkvæmt í sjálfsvald sett að skipa stjórnir sínar. Að því gefnu að samþykktir slíkra félaga felli ekki beina fjárhagslega ábyrgð á ólögráða einstaklinga, hefur RSK ekki lagaheimild til afstöðu sinnar og synjunar á skráningu.“ Skorað var á RSK „að virða sjálfstæð réttindi barna og falla frá ólögmætum verkferlum svo félagasamtök, sem yfirleitt hafa lítið fjárhagslegt bolmagn, þurfi ekki að sækja rétt sinn annað.“ RSK varð ekki við áskoruninni og staðfesti loks afstöðu sína til málsins með formlegri synjun hinn 16. mars 2018. Í synjun sinni féll RSK frá þeim skýringum að um vinnureglu væri að ræða. En þar var reynt að rökstyðja tilvist óskrifaðrar reglu þess efnis að stjórnarmenn almennra félaga þyrftu að vera fjárráða til að teljast hæfir til stjórnarsetu. Stjórnsýslukæra til ráðuneytisins Þar sem máli LUF hjá RSK lauk með formlegri synjun var sú ákvörðun kæranleg til æðra stjórnvalds. Í tilviki fyrirtækjaskrár RSK heyrir stofnunin undir Atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið. Synjun RSK var því formlega kærð til ráðuneytisins 14. júní 2018. RSK var gefið færi á að útskýra afstöðu sína og hélt stofnunin fast í synjun sína. LUF gerði fjölmargar athugasemdir við skýringar RSK og þá sérstaklega að ekki hafi verið sýnt fram á að ákvörðunin væri byggð á fullnægjandi lagaheimild. Niðurstaða ráðuneytisins olli miklum vonbrigðum enda staðfesti ráðuneytið niðurstöðu RSK. Var það gert á grundvelli þess að ólögráða einstaklingar geta ekki gengist undir skuldbindingar persónulega samkvæmt lögræðislögum. Eins vekur það furðu hversu langur málsmeðferðartími málsins var, en það tók ráðuneytið 15 mánuði að staðfesta ólögmæta synjun. Stjórn LUF telur þá afstöðu ekki samræmast stjórnarsetu í almennum félögum með hliðsjón af því að einstakir stjórnarmenn geta ekki gengist undir skuldbindingar svo gilt sé að félagarétti. LUF taldi ráðuneytið því ekki hafa ígrundað málið nægilega vel. Í kjölfarið samdi stjórn LUF, í samráði við fulltrúa aðildarfélaganna, áskorun til Þórdísar Kolbrúnar R. Gylfadóttur, atvinnuvegaráðherra, sem aðildarfélögin undirrituðu. Áskorunina afhentu fulltrúar LUF á fundi með ráðherra þar sem fulltrúarnir gerðu ráðherra ljóst hvaða hagsmunir eru í húfi. Kvörtun til Umboðsmanns Alþingis Þó svo að ráðherra hafi lýst yfir vilja til að finna lausn á málinu hafði stjórn LUF aðeins takmarkaðan tíma til að leita með málið til umboðsmanns Alþingis. Sigurður Helgi, lögfræðingur LUF, sendi því kvörtun til umboðsmanns þann 20. ágúst 2020. Kvörtun LUF beindist að niðurstöðu fyrirtækjaskrár RSK, sem LUF telur ólögmæta, sem og málsmeðferð málsins í stjórnsýslunni, en LUF telur málið m.a. hafa tekið óásættanlega langan tíma, það hafi verið illa rannsakað og illa rökstutt. Umboðsmaður sá ástæðu til að taka kvörtunina til meðferðar og óskaði skýringa atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytisins á atriðum varðandi meðferð málsins. M.a. óskaði hann eftir afstöðu til ófjárráða umboðsmanna, enda hafði LUF bent á að engin aldurstakmörk eru fyrir því að gegna umboðsmennsku. Ráðuneytið komst að þeirri niðurstöðu að ólögráða einstaklingur geti skuldbundið félag á grundvelli umboðs. Þrátt fyrir það stendur ráðuneytið fast á því að ólögráða einstaklingur geti ekki gengt stjórnarsetu á grundvelli lýðræðislegs umboðs sem stjórnarmenn sækja til félagsmanna. Beðið er frekari átekta vegna málsins en nú þarf umboðsmaður að svara þeirri áleitu spurningu: er 16 ára einstaklingur of ungur til að stjórna? LUF bindur vonir við að umboðsmaður taki undir sjónarmið félagsins og að fyrirtækjaskrá RSK sjái að sér og virði lög og reglur. LUF mun halda baráttu sinni áfram en nauðsynlegt er að standa vörð um félagafrelsi ungs fólks; réttindi sem hafa verið grundvallarstoð í okkar lýðræðissamfélagi. Höfundur er lögfræðingur Landssambands ungmennafélaga (LUF). Ítarlegri umfjöllun má nálgast á heimasíðu LUF. Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni.
Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni.
Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir Skoðun
Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke Skoðun
Skoðun Samskipti: Lykillinn að vellíðan og árangri í vinnuumhverfi Ásta Guðrún Guðbrandsdóttir skrifar
Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Davíð og Golíat, hugrekki og berskjöldun Dr. Sigurvin Lárus Jónsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélag á tímamótum - Silja Bára sem næsti rektor HÍ Berglind Rós Magnúsdóttir skrifar
Skoðun Hvers vegna styð ég Magnús Karl í kjöri til rektors Háskóla Íslands? Ingileif Jónsdóttir skrifar
Skoðun Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju ættu nemendur að kjósa Magnús Karl sem rektor HÍ? Eygló Sóley Hróðmarsdóttir Löve,Daníel Thor Myer skrifar
Skoðun Við mótmælum nýbyggingum í Neðra Breiðholtinu Jökull Þór Sveinsson,Hlynur Ingi Jóhannsson skrifar
Skoðun Er „sam-búð“ búsetuform 21. aldar og lausn við háum byggingakostnaði? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Reynsla, framtíðarsýn og kjarkur Silju Báru Anna Helga Jónsdóttir,Sigurður Örn Stefánsson skrifar
Skoðun Um Ingibjörgu Gunnarsdóttur – ferill að rektorskjöri Rúnar Unnþórsson,Þórhallur Ingi Halldórsson skrifar
Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke skrifar
Skoðun Til rektorsframbjóðenda: Hvað gerir nýr rektor HÍ við Endurmenntun? Ólafur Stephensen skrifar
Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir Skoðun
Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke Skoðun