„Þetta hljómaði bara eins og hvert annað útkall“

Talið var að um sjálfsvíg væri að ræða og var lögregla send á staðinn ásamt sérsveitarmönnum, sem eru almennar verklagsreglur þegar grunur leikur á að um vopn sé að ræða. Tveir sérsveitarmenn fóru fremstir inn á stigaganginn en sneru við áður en þeir knúðu dyra til þess að sækja skotskildi og hjálma. Þeir fóru síðan aftur inn og hringdu á dyrabjöllu - en fengu engin svör. Tónlist kom innan úr íbúðinni og settur var sérstakur búnaður á gægjugat á hurðinni til þess að sjá inn en engar mannaferðir sáust.

Hljómaði eins og hvert annað útkall

„Lögreglan hringir í mig að nóttu til, vekur mig, og þetta hljómaði bara eins og hvert annað útkall. Hún útskýrði ekkert fyrir mér hvers eðlis þetta útkall væri þannig að ég fór bara á fætur og mætti á staðinn,” segir Reynir Andri Sverrisson, lásasmiðurinn sem var kallaður út þessa nótt.

„Þeir taka á móti mér, fjórir eða fimm lögreglumenn, sem ég pældi ekkert í en það var samt alveg pínu óeðlilegt hvað þeir voru margir,” segir hann.

Reynir segir það hafa tekið nokkra stund að opna hurðina, auk þess sem því hafi fylgt hávaði. Sérsveitarmaður stóð við hurðina með skjöld, en gat þó ekki haldið skildinum alveg fyrir framan Reyni.

„Þegar ég kem þá heyrir maður að það er tónlist í gangi inni, og ef ég man rétt þá var Megas í gangi. Hljómaði bara eins og heimasamkvæmi, tónlistin var hátt stillt,” segir hann. Þegar hurðin svo loks opnaðist tók við myrkur. Íslenski fáninn hafði verið hengdur á hurðina þannig að enginn sá neitt.

„Þegar ég hef aflæst þá er mér ýtt til hliðar þannig að þeir geta opnað hurðina og þá sé ég inn, hann er með fána sem hangir fyrir dyrnar. Þá öskrar einn lögreglumaðurinn „byssa” í þrígang og þar af hleypir hann [Sævar] af skoti.”

Íslenski fáninn hékk á hurðinni, sem útskýrir hvers vegna lögregla sá ekki inn. Skotið kom úr haglabyssu íbúans, Sævars Rafns Jónassonar, og hæfði sérsveitarmann í skjöldinn, með þeim afleiðingum að sérsveitarmaðurinn kastaðist aftur fyrir sig.

„Á þessum tímapunkti er eins og það frjósi allt í kringum mann. Það horfa allir á hvorn annan og svo hlaupa allir af stað, einhverjir hlaupa upp, ég hleyp niður og á milli er stigapallur. Ég hrasa um einn lögreglumanninn á þeim stigapalli og er fastur þar, reyni að losa mig meðan hann liggur á mér, er bara að hugsa um sjálfan mig og kem mér síðan niður, niður í anddyri.”

Á þessari stundu voru tveir lögreglumenn og tveir sérsveitarmann, auk Reynis, á neðri stigapalli á meðan tveir lögreglumenn komust í sjálfheldu á hæðinni fyrir ofan. Sævar fór á eftir lögreglumönnum, niður á neðri stigapall, og miðaði vopninu á þá, áður en hann fór aftur inn í íbúðina.

„Ég held að þetta séu aðstæður sem enginn af þeim sem voru þarna á staðnum hafði lent í,” segir Reynir.

Hæsti viðbúnaður fór í gang í framhaldinu, stigagangurinn rýmdur og lögreglumönnunum tveimur á efstu hæð komið til bjargar. Íbúum, og Reyni, var komið í skjól í Árbæjarkirkju og umsátri komið á. Einn aðgerðarhópur var á stigapallinum við íbúðina og annar utandyra fyrir neðan svalir Sævars. Riffilmaður var settur í varðstöðu með sjónlínu á svalir og glugga íbúðarinnar, svokallaður sjónpóstur.

„Þetta var svona frekar óvanalegt útkall. Ég var beðinn um að koma og opna kirkjuna, vegna þess að þarna var skotmaður á ferðinni, skildist mér. Þannig að ég klæddi mig og fór út í myrkrið og þá heyri ég skothvelli á leiðinni,” segir Þór Hauksson, sóknarprestur í Árbæjarkirkju.

„Þetta voru aðstæður sem maður hafði aldrei lent í áður. Auðvitað hafði maður skjól í kirkjunni og allt það en þetta var svona óþægilegt, þetta var sorglegt,” segir hann.

Biðu eftir að fara í stríð

Þá biðu sjúkraflutningamenn átekta í næstu götu. „Það tók við hjá mér og félaga mínum um þriggja klukkutíma bið þar sem við í rauninni bara biðum og hlustuðum á skothvelli í næstu götu. Það lá alltaf ljóst fyrir hvernig þetta myndi fara. Hann ætlaði aldrei að koma út lifandi þessi einstaklingur. Allavega upplifði ég það þannig og hugsa að flestir hafi gert það sem voru þarna. Þannig að við vorum í rauninni að bíða eftir að fara í stríð, ef ég get orðað það þannig,” segir Óskar Steindórsson bráðatæknir.

Ekkert lát var á skothríðinni sem kom út um glugga Sævars og íbúar voru óttaslegnir. Fyrst skaut hann út um eldhúsgluggann og færði sig síðan inn í svefnherbergi, þegar lögregla hóf að skjóta inn gasflaugum.

Gríðarlegt magn af lífshættulegu efni sem hafði engin áhrif

Gasaðgerðirnar hófust klukkan 5:50 um morguninn en þá var búið að undirbúa tvenns konar aðgerðir; að skjóta gasflaugum í gegnum rúðu á íbúðinni og svo að setja flaug í gegnum hurð íbúðarinnar. Fyrri kosturinn var metinn öruggari og táragasi skotið inn í gegnum rúðu. Í heildina var 36 gasflaugum skotið inn í íbúðina, en efnið, sem er lífshættulegt virtist engin áhrif hafa á Sævar.

Það á engu að síður að valda sviðatilfinningu, táraflóði og brunatilfinningu, svo fátt eitt sé nefnt. Þá getur það valdið annars stigs bruna og sumir einstaklingar sýna algjöra uppgjöf og verða ósjálfbjarga. Þar sem þetta hafði engum árangri skilað var ákveðið að varpa inn um svefnherbergisgluggann stærri gasflaug sem innihélt 12 grömm af gasefni í duftformi, með þeim afleiðingum að herbergið mettaðist af reyk.

Í framhaldinu fóru fjórir sérsveitarmenn inn á stigagang og brutu upp hurðina að heimili Sævars, með þeim fyrirmælum að bjarga honum út úr gasmettuninni því hún geti verið hættuleg. Á slaginu 6:42 heyrast þeir brjóta sér leið inn og öskra „vopnuð lögregla”. Nokkrum sekúndum síðar hóf Sævar skothríð að þeim úr svefnherbergi sínu, en sérsveitarmennirnir sóttu áfram með skildina fyrir sér. Höglum og steypubrotum rigndi yfir þá og þeir mátu aðstæður þannig að allir væru í lífshættu og skutu á móti. Sævar fékk í sig tvö skot og lést nær samstundis.

Lögreglan var gagnrýnd fyrir vinnubrögð sín í málinu. Sævar Rafn glímdi við andleg veikindi, hafði hlotið dóm í Noregi fyrir árás gegn lögreglumanni og margir þeirrar skoðunar að aðgerðirnar hefðu þurft að vera í samræmi við það. Lögreglan hafði hins vegar ekki vitneskju í fyrstu um að Sævar Rafn byggi í þessari tilteknu íbúð - ekki fyrr en Reynir Andri lásasmiður benti þeim á að þeir væru ekki með rétt nafn á viðkomandi. Reynir hafði nokkrum sinnum opnað fyrir Sævari og lýsir honum sem rólegum og indælum manni. Sökum gagnrýninnar var ákveðið að aðgerðirnar yrði rannsakaðar ofan í kjölinn.

„Þetta var mjög sérstakur morgunn. Þegar maður mætir og áttar sig á að þarna hafði einhver harmleikur átt sér stað uppi í Hraunbæ. Öllum var skiljanlega brugðið. Það fór smá tími í að undirbúa hvernig við myndum nálgast þetta verkefni. Okkur var falið það traust og sýnt það traust af deildinni að sjá um þessa rannsókn,” segir Ragnar Jónasson rannsóknarlögreglumaður í tæknideild.

Höfðum aldrei upplifað svona áður

Hann segir rannsóknina hafa verið yfirgripsmikla og tekið tæpa tvo mánuði, en hann leitaði meðal annars ráðlegginga til norskra rannsóknarlögreglumanna.

„Aðkoman var sjokkerandi, við höfðum aldrei upplifað þetta áður, að koma inn á stigagang fjölbýlishúss og það var blóð þarna, spænir úr hurðinni, vopn og annað. Sérsveitarmenn skildu allt sitt eftir - vissu það að við myndum óska eftir öllum gögnum og búnaði til að skoða,” segir hann.

„Það var erfitt að fóta sig í íbúðinni. Það voru alls konar tölvumunir, allt svona tölvutengt og þetta var úti um allt. Flíkur og bækur og erfitt fyrir mann að fóta sig í íbúðinni. Svo var búið að skjóta þarna inn gríðarlegu magni af gasflaugum þannig að fyrstu tvo þrjá dagana var erfitt að vinna. Ef maður hreyfði við einhverju munum þá kom gasduftið upp aftur.”

Ragnar segir það fullkomlega ljóst að fleiri hefðu getað týnt lífi þetta kvöld. „Ef ekki hefði fyllsta öryggis verið gætt í Hraunbæ, ef lögreglumenn hefðu ekki tekið með sér skotskjöld, þá væri allavega einum færri hjá okkur í dag. Það hefði farið mjög illa.”

Rannsóknin leiddi í ljós að ekki hafði verið hleypt úr byssu þegar tilkynnt var um skothvellinn heldur hafi fyrsta skotið hafnað í skildi sérsveitarmanns. Þá hefur það aldrei komið í ljós hvers vegna allt gasmagnið hafði ekki áhrif á Sævar.

Þetta var í fyrsta sinn hér á landi sem einstaklingur lætur lífið í skotbardaga við lögreglu. Sævar Rafn Jónasson var 59 ára þegar hann lést.

Þessi umfjöllun stiklar á stóru úr því sem fram kom í Ummerkjum í gærkvöld, en brot úr þættinum má sjá í spilaranum hér fyrir neðan.