Mikill misskilningur að transfólk sé ringlað eða í óvissu

„Ef að ég væri að alast upp í dag og væri krakki í dag, þá hefði ég örugglega komið út mun fyrr. Vegna þess að umræðan er miklu opnari og fólk hefur meira tækifæri til að vera það sjálft,“ segir Ugla Stefanía Kristjönu- og Jónsdóttir, í viðtali í þættinum Ísland í dag.

Ugla Stefanía er transmanneskja, kynjafræðingur og formaður Trans Ísland. Hún hlaut á dögunum þann heiður að vera á meðal hundrað áhrifamestu kvenna ársins samkvæmt lista breska ríkisútvarpsins BBC. Ugla Stefanía var í kringum 12 ára aldur þegar hún áttaði sig fyllilega á því að hún væri ekki strákur og 18 ára þegar hún kom út úr skápnum sem transmanneskja.

Í viðtalinu segir Ugla Stefanía að það hafi komið sér á óvart að vera valin ein áhrifamesta kona ársins. Viðtal við Uglu Stefaníu í þættinum Good Morning Britain vakti mikla athygli árið 2017 en hún fór ásamt Fox Fisher, kærastinu sínu, í viðtalið til að ræða málefni kynsegin fólks við þáttastjórnendurna Piers Morgan og Susönnu Reed.

„Það var rosalega mikil ágreiningur þar og það skapaði mikla athygli.  Svo var ég náttúrulega í frumvarpshópnum á Íslandi sem að gerði lögin um kynrænt sjálfræði og hef verið að tala mikið fyrir því. Þau vissu af þessum hlutum. Ég hef gefið út bók í Bretlandi fyrir transungmenni, svona hjálparbók.“

Sjá einnig: Piers Morgan reyndi á þolinmæði Uglu og kærastsins: „Get ég skilgreint mig sem svarta konu?“

Margir telja baráttuna ómerkilega 

Ugla hefur komið fram í fjölda þátta í Bretlandi, haldið fyrirlestra, skrifað bækur og gert myndir um málefni transfólks og mannréttindi almennt. Ugla Stefanía segir að það staðfesti að þessi barátta er mikilvæg, að hennar nafn sé á þessum lista.

„Af því að það er rosalega mikið af fólki sem gerir lítið úr baráttu transfólks, sem segir að þetta sé ótrúlega ómerkilegt og skipti ekki neinu máli. Þannig að ég held að þetta muni hjálpa með að vekja athygli á þessum málum.“

Á lista BBC voru einnig Greta Thunberg, Dina Asher-Smith, Alexandria Ocasio-Cortez og fleiri magnaðar konur. Aðspurð hvort hún hafi íhugað að kynna sig bara fyrir fólki sem konu en ekki transkonu, viðurkennir Ugla Stefanía að hún hafi alveg hugsað út í það í byrjun.

„Þegar ég byrjaði í mínu ferli, sem var fyrir rúmum tíu árum síðan þá var það svolítið sem ég hugsaði, að ég kannski hefði þann möguleika á því að hverfa í fjöldann og hafa bara þægilegt líf og vera ekkert að spá í því. En ég áttaði mig mjög fljótt á því að það var mjög mikið skilningsleysi, mikið af veggjum sem ég var sífellt að reka mig á, hvort sem það var í heilbrigðiskerfinu eða innan menntakerfisins.“

Ugla Stefanía segir að það hafi verið erfitt fyrir sig að breyta um nafn og kyn á sínum tíma.

„Mér var gert rosalega erfitt fyrir þannig að ég ákvað svolítið að byrja að taka slaginn. Svo varð ég bara óvart einhver aktívisti og tók það bara svolítið á mig.“

Féll aldrei inn í hugmyndir um karlkynið

Hún segist ekki finna fyrir fordómum persónulega í sínu daglega lífi og lendir oftar í því að fólk nálgist sig á jákvæðu nótunum en varðandi eitthvað neikvætt.

„En fyrir transfólk sem er ekki þekkt eða hefur ekki þetta sjálfstraust og er kannski meira sýnilegra trans lendir í miklu meira áreiti heldur en ég geri. Ég hef alveg heyrt dæmi þar sem transfólki er vísað af skemmtistað fyrir að vera trans.“

Ugla Stefanía segir að hún hafi verið heppin með foreldra, fjölskyldu og umhverfi.

„Ég hef alveg frá barnæsku aldrei fallið inn í einhverjar svona hugmyndir um stráka og karla og hef alltaf verið rosalega kvenleg. En á sama tíma var ég alltaf svaka sjálfsörugg, í íþróttum og rosa virk í félagslífi. Ég vissulega upplifði einelti en ég var samt alltaf með góðan stuðning. Ég hef alltaf verið heppin en á vissum tíma var þetta auðvitað rosalega erfitt. Erfitt sætta sig við þetta sjálf og svo bara segja þetta við aðra. Það var einhvern veginn erfiðasta skrefið.“

Alltaf mikil fullvissa

Ugla Stefanía segir að hún hafi upplifað í fyrstu skömm yfir því að vera trans.

„Það var bara vegna þess að í fjölmiðlum og kvikmyndum og alls staðar var alltaf gert lítið úr transfólki, brandarinn var alltaf á okkar kostnað.“

Það hafi verið mikilvægt að skila þeirri skömm. Ugla Stefanía er í sambandi með Fox Fisher og saman framleiða þau þætti og myndir um transfólk og mannréttindi. Hún segir að Bretland sé ekki komið jafn langt og Ísland þegar kemur að réttindabaráttu og félagslegri viðurkenningu transfólks.

„Transfólk upplifir rosalega mikið mótlæti í bresku samfélagi og það er kannski út af því fjölmiðlaumræðan er miklu fjandsamlegri.“

Erfitt sé að berjast gegn þeim ranghugmyndum og ranghugsunum sem þar eru í gangi.

„Ég held að mesti misskilningurinn sé að transfólk sé ringlað eða viti ekki hver þau eru og að þetta snúist um einhverja óvissu. Eins og orðið kynáttunarvandi, sem er náttúrulega gömul lýsing á einhvers konar sjúkdómsheiti og það segir að transfólk sé í einhvers konar vanda.“

Ugla Stefanía að vandamálið sé að samfélagið viðurkenni ekki kynvitund eða sjálfsmynd transfólks, ekki að transfólk sé í einhverjum vanda.

„Ég held að fólk þurfi að átta sig á því að þegar transmanneskja kemur út og ákveður að stíga þetta skref að vera hún sjálf, þá er mikil fullvissa sem ríkir þar og það gerir þetta enginn í einhvers konar kæruleysi.“

Erfið ákvörðun að ganga með barn

Hún segir að það sé margt frábært við að vera trans en einnig margt mjög erfitt og transfólk þarf að komast yfir margar hindranir í samfélaginu. Ugla Stefanía talar um sjálfa sig sem transmanneskju.

„Mér er alveg sama hvort það er transkona eða transmanneskja. Ég er kannski er líka að upplifa mig aðeins meira kynsegin, sem er fólk sem kannski skilgreinir sig ekki mjög fast í þessum flokkum. Þannig að fyrir mig skiptir það rosalega litlu máli, ég veit hver ég er, ég er ánægð með mig og er á góðum stað í lífinu.“

Ugla segir að það besta við að vera transkona sé allt frábæra fólkið sem hún hefur kynnst.

„Maður fær ákveðin tækifæri líka, eins og til dæmis að gefa út bók til þess að hjálpa transungmennum.“

Ugla Stefanía ætlar að gifta sig einn daginn og er byrjuð að ræða barneignir með Fox.

„Fox hefur alveg rætt það að hugsanlega að ganga með barn af því að hann hefur ekki látið fjarlægja leg og fleira en það er rosalega erfitt fyrir einhvern sem skilgreinir sig sem karl eða svona karlmegin, að ætla allt í einu að ganga með barn af því að það er rosa kvenlegt og tengt móðurhlutverkinu.“

Þetta er mjög erfið ákvörðun og kemur því einnig til greina ættleiðing eða að gerast fósturfjölskylda.

„Það er fullt af börnum sem þarf á fjölskyldu að halda.“

Viðtalið í heild sinni má sjá í spilaranum hér að ofan.