Sagan Katrín Oddsdóttir skrifar 2. október 2019 09:45 Stutta útgáfan er þessi: Við Íslendingar vorum á mikilli hraðferð þegar við fengum sjálfstæði frá Dönum árið 1944. Ástæðan var sú að nasistar höfðu hernumið Danmörku og við nýttum tækifærið og laumuðum okkur í burtu á meðan. Fyrir vikið var ákveðið að þýða dönsku konungsstjórnarskrána til að flýta fyrir og gera á henni lágmarksbreytingar (til dæmis setja forseta í staðinn fyrir konung) en svo um leið og sjálfstæði væri náð stóð til að skrifa Íslandi okkar eigin stjórnarskrá. Skemmst er frá því að segja að nú, 75 árum síðar, hefur Íslendingum enn ekki auðnast að eignast sína eigin stjórnarskrá. Ég vil meina að fyrir vikið sé ekki hægt að halda því fram að Ísland sé að öllu leyti sjálfstæð og fullvalda þjóð. Það að vera fullvalda þjóð þýðir í raun tvennt. Annars vegar virkar fullveldið út á við sem þýðir að aðrar þjóðir taka mark á okkur og viðurkenna okkur sem þjóð. Ísland er augljóslega fullvalda hvað þetta ytra fullveldi varðar. Við keppum í íþróttum við aðrar þjóðir, tökum þátt í alþjóðasamstarfi, gerum alls kyns díla við önnur ríki og svo framvegis. Svo er það hitt: Innra fullveldið. Það snýr að því hvernig farið er með ríkisvald innanlands. Það eru til margar skilgreiningar á lýðræði en flestar byggja þær á því að þjóðin sé uppspretta valdsins og að þjóðin hafi aðferðir til að tryggja áhrif hennar á niðurstöður mála sem hún kýs að beita sér í. Lýðræðið hvílir því í grunninn á forsendunni um fullveldi þjóðarinnar. Á sama hátt er erfitt að fullyrða að um fullvalda þjóð sé að ræða ef þjóðin hefur engar aðferðir til að tryggja áhrif sín á niðurstöður mála sem hún hefur beitt sér í. Þann 20. október næstkomandi verða liðin sjö ár frá því að íslenska þjóðin var spurð í þjóðaratkvæðagreiðslu hvort hún vildi að frumvarp stjórnlagaráðs til nýrrar stjórnarskrár yrði lagt til grundvallar sem stjórnarskrá Íslands. Þetta frumvarp er í daglegu máli er kallað „nýja stjórnarskráin“. Þessi stjórnarskrá er samt í raun ekki glæný heldur endurskoðuð og uppfærð útgáfa af þeirri gömlu. Þannig eru um 80% af gömlu stjórnarskránni í þeirri nýju, sem auk þess inniheldur nauðsynlegar viðbætur til að draga íslensk grunnlög inn í nútímann. Stjórnarskráin sem er í gildi í dag er svo úrelt að það getur reynst lýðræðinu okkar beinlínis hættulegt. Hér má sem dæmi nefna óhófleg völd forsetans samkvæmt stjórnarskránni. Ef sjarmerandi pópúlisti kæmist hér til valda sem forseti gæti hann lífgað við konungsvaldið úr gömlu dönsku stjórnarskránni og hagað sér eins og einvaldur án þess að við hefðum við því nokkrar varnir. Í stjórnarskrárrétti er ein grundvallarregla sem er öðrum mikilvægari. Hún er þessi: Þjóðin er stjórnarskrárgjafinn. Það er eins og þessi regla hafi týnst í meðvitund Alþingis Íslendinga í gegnum árin. Sumir þingmenn virðast telja að Alþingi sé stjórnarskrárgjafinn og byggja þá túlkun væntanlega á þeirri staðreynd að þingið fer með formlegt vald til að breyta stjórnarskránni. Slíkur hugsunarháttur er einfaldlega rangur því þjóðin hefur aldrei framselt Alþingi þetta grundvallarvald sitt, enda væri slíkt afsal valda í beinni andstöðu við fullveldisrétt þjóðarinnar. Því er staðan þessi: Íslenska ríkið er fullvalda, en íslenska þjóðin er það ekki. Sjálfstæði íslensku þjóðarinnar hefur einfaldlega ekki enn verið náð. Við fögnuðum á sínum tíma sjálfstæði frá Dönum, en hvers virði er sjálfstæði frá nýlenduherrum ef innlend elíta tekur við sem herraþjóð almennings? Í nýju stjórnarskránni eru reglur sem minnka vald þeirra sem berjast gegn því að þjóðin nýti rétt sinn sem stjórnarskrárgjafi. Þetta eru reglur á borð við: – Náttúruauðlindir í þjóðareign – Jafn atkvæðisréttur – Sterk náttúruvernd – Beint lýðræði – Gegnsæi í stjórnsýslu – Persónukjör – Þjóðaratkvæðagreiðsla sem skilyrði fyrir framsali ríkisvalds til alþjóðlegra stofnanna. Það sem þessar reglur eiga sameiginlegt er að þær færa vald frá elítum til almennings. Vald sem aldrei átti að vera annars staðar en hjá þjóðinni sjálfri. Ég veit að við sem berjumst fyrir nýrri stjórnarskrá fyrir Ísland höfum sigur að lokum. Ég veit bara ekki hversu miklu við töpum þar til sá sigur fæst. Baráttan fyrir nýrri stjórnarskrá er nefnilega barátta gegn spillingu, flokksræði, sjálftöku, leyndarhyggju og stríðinu gegn náttúru Íslands. Öll þessi stóru mál eru römmuð inn í hinn nýja samfélagssáttmála sem liggur í skúffu Alþingis. Við höfum ekki tíma til að há endalausar smáorustur lengur. Eins og yngri kynslóðin þreytist ekki á að benda á er tími aðgerða núna! Ég geri að lokum orð Vigdísar Finnbogadóttur, forseta lýðveldisins frá 1980-1996, að mínum: „Árið 2008 steig Alþingi verulega merkilegt skref sem átti að verða til þess að draumurinn um nýja stjórnarskrá rættist loksins. Þá hófst víðfemasta og lýðræðislegasta starf að stjórnarskrárritun sem sagan kann frá að greina, og hefur vitaskuld vakið athygli um víða veröld. Stjórnlagaráð var kjörið með lýðræðislegum hætti svo þar fengju raddir ólíkra afla í íslensku samfélagi hvert sína rödd, og hin nýja stjórnarskrá var síðan samþykkt samhljóða. Þar að auki sýndi þjóðaratkvæðagreiðsla síðan fram á að íslenskir kjósendur vildu að hin nýja stjórnarskrá yrði tekin upp. En það hefur þó ekki verið gert enn. Að mínum dómi hefur íslenska þjóðin beðið nógu lengi.“Höfundur er lögmaður og formaður Stjórnarskrárfélagsins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Katrín Oddsdóttir Stjórnarskrá Mest lesið Við getum öll bjargað lífi Kristófer Kristófersson Skoðun Fyrir hvern erum við að byggja? Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir Skoðun Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Opið bréf til innviðaráðherra Eyjólfur Þorkelsson Skoðun Hugleiðing um rauð epli og skynjun veruleikans Gauti Páll Jónsson Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson Skoðun Menntun til framtíðar Bryngeir Valdimarsson Skoðun Áfengissala: Þrýstingur úr tveimur áttum Ögmundur Jónasson Skoðun Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir skrifar Skoðun Velferð sem virkar Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Gleðileg ný fiskveiðiáramót …von eða ótti? Arnar Laxdal skrifar Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson skrifar Skoðun Opið bréf til innviðaráðherra Eyjólfur Þorkelsson skrifar Skoðun Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann skrifar Skoðun Áhrif, evran, innviðir, öryggi Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Hugleiðing um rauð epli og skynjun veruleikans Gauti Páll Jónsson skrifar Skoðun Tumi þumall og blaðurmaðurinn Kristján Logason skrifar Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Stefnum á að veita 1000 börnum innblástur fyrir framtíðina Dr. Bryony Mathew skrifar Skoðun Samgönguáætlun – skuldbinding, ekki kosningaloforð skrifar Skoðun Menntun til framtíðar Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Við getum öll bjargað lífi Kristófer Kristófersson skrifar Skoðun Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Menntastefna stjórnvalda – ferð án fyrirheits? Sigvaldi Egill Lárusson skrifar Skoðun Fyrir hvern erum við að byggja? Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Beint og milliliðalaust Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Áfengissala: Þrýstingur úr tveimur áttum Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hver vill heyra um eitthvað jákvætt sem er gert í skólunum? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Enn af ferðum Angelu Müller. Eru erlendir ferðamenn afætur? BJarnheiður Hallsdóttir skrifar Skoðun Ég er íslensk – en samt séð sem eitthvað annað Sóley Lóa Smáradóttir skrifar Skoðun Hin yndislega aðlögun Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Kristrún slær á puttana á Viðreisn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar: Að gefast upp er ekki valkostur Jóna Guðbjörg Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar: Að gefast upp er ekki valkostur Jóna Guðbjörg Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Er félagsfælnifaraldur í uppsiglingu? Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Hugleiðing við starfslok kennara í Reykjavík Elín Guðfinna Thorarensen skrifar Skoðun Bílahús í Reykjavíkurborg – aðgengi, lög og ójöfnuður Alma Ýr Ingólfsdóttir,Vilhjálmur Hjálmarsson,Bergur Þorri Benjamínsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar Sjá meira
Stutta útgáfan er þessi: Við Íslendingar vorum á mikilli hraðferð þegar við fengum sjálfstæði frá Dönum árið 1944. Ástæðan var sú að nasistar höfðu hernumið Danmörku og við nýttum tækifærið og laumuðum okkur í burtu á meðan. Fyrir vikið var ákveðið að þýða dönsku konungsstjórnarskrána til að flýta fyrir og gera á henni lágmarksbreytingar (til dæmis setja forseta í staðinn fyrir konung) en svo um leið og sjálfstæði væri náð stóð til að skrifa Íslandi okkar eigin stjórnarskrá. Skemmst er frá því að segja að nú, 75 árum síðar, hefur Íslendingum enn ekki auðnast að eignast sína eigin stjórnarskrá. Ég vil meina að fyrir vikið sé ekki hægt að halda því fram að Ísland sé að öllu leyti sjálfstæð og fullvalda þjóð. Það að vera fullvalda þjóð þýðir í raun tvennt. Annars vegar virkar fullveldið út á við sem þýðir að aðrar þjóðir taka mark á okkur og viðurkenna okkur sem þjóð. Ísland er augljóslega fullvalda hvað þetta ytra fullveldi varðar. Við keppum í íþróttum við aðrar þjóðir, tökum þátt í alþjóðasamstarfi, gerum alls kyns díla við önnur ríki og svo framvegis. Svo er það hitt: Innra fullveldið. Það snýr að því hvernig farið er með ríkisvald innanlands. Það eru til margar skilgreiningar á lýðræði en flestar byggja þær á því að þjóðin sé uppspretta valdsins og að þjóðin hafi aðferðir til að tryggja áhrif hennar á niðurstöður mála sem hún kýs að beita sér í. Lýðræðið hvílir því í grunninn á forsendunni um fullveldi þjóðarinnar. Á sama hátt er erfitt að fullyrða að um fullvalda þjóð sé að ræða ef þjóðin hefur engar aðferðir til að tryggja áhrif sín á niðurstöður mála sem hún hefur beitt sér í. Þann 20. október næstkomandi verða liðin sjö ár frá því að íslenska þjóðin var spurð í þjóðaratkvæðagreiðslu hvort hún vildi að frumvarp stjórnlagaráðs til nýrrar stjórnarskrár yrði lagt til grundvallar sem stjórnarskrá Íslands. Þetta frumvarp er í daglegu máli er kallað „nýja stjórnarskráin“. Þessi stjórnarskrá er samt í raun ekki glæný heldur endurskoðuð og uppfærð útgáfa af þeirri gömlu. Þannig eru um 80% af gömlu stjórnarskránni í þeirri nýju, sem auk þess inniheldur nauðsynlegar viðbætur til að draga íslensk grunnlög inn í nútímann. Stjórnarskráin sem er í gildi í dag er svo úrelt að það getur reynst lýðræðinu okkar beinlínis hættulegt. Hér má sem dæmi nefna óhófleg völd forsetans samkvæmt stjórnarskránni. Ef sjarmerandi pópúlisti kæmist hér til valda sem forseti gæti hann lífgað við konungsvaldið úr gömlu dönsku stjórnarskránni og hagað sér eins og einvaldur án þess að við hefðum við því nokkrar varnir. Í stjórnarskrárrétti er ein grundvallarregla sem er öðrum mikilvægari. Hún er þessi: Þjóðin er stjórnarskrárgjafinn. Það er eins og þessi regla hafi týnst í meðvitund Alþingis Íslendinga í gegnum árin. Sumir þingmenn virðast telja að Alþingi sé stjórnarskrárgjafinn og byggja þá túlkun væntanlega á þeirri staðreynd að þingið fer með formlegt vald til að breyta stjórnarskránni. Slíkur hugsunarháttur er einfaldlega rangur því þjóðin hefur aldrei framselt Alþingi þetta grundvallarvald sitt, enda væri slíkt afsal valda í beinni andstöðu við fullveldisrétt þjóðarinnar. Því er staðan þessi: Íslenska ríkið er fullvalda, en íslenska þjóðin er það ekki. Sjálfstæði íslensku þjóðarinnar hefur einfaldlega ekki enn verið náð. Við fögnuðum á sínum tíma sjálfstæði frá Dönum, en hvers virði er sjálfstæði frá nýlenduherrum ef innlend elíta tekur við sem herraþjóð almennings? Í nýju stjórnarskránni eru reglur sem minnka vald þeirra sem berjast gegn því að þjóðin nýti rétt sinn sem stjórnarskrárgjafi. Þetta eru reglur á borð við: – Náttúruauðlindir í þjóðareign – Jafn atkvæðisréttur – Sterk náttúruvernd – Beint lýðræði – Gegnsæi í stjórnsýslu – Persónukjör – Þjóðaratkvæðagreiðsla sem skilyrði fyrir framsali ríkisvalds til alþjóðlegra stofnanna. Það sem þessar reglur eiga sameiginlegt er að þær færa vald frá elítum til almennings. Vald sem aldrei átti að vera annars staðar en hjá þjóðinni sjálfri. Ég veit að við sem berjumst fyrir nýrri stjórnarskrá fyrir Ísland höfum sigur að lokum. Ég veit bara ekki hversu miklu við töpum þar til sá sigur fæst. Baráttan fyrir nýrri stjórnarskrá er nefnilega barátta gegn spillingu, flokksræði, sjálftöku, leyndarhyggju og stríðinu gegn náttúru Íslands. Öll þessi stóru mál eru römmuð inn í hinn nýja samfélagssáttmála sem liggur í skúffu Alþingis. Við höfum ekki tíma til að há endalausar smáorustur lengur. Eins og yngri kynslóðin þreytist ekki á að benda á er tími aðgerða núna! Ég geri að lokum orð Vigdísar Finnbogadóttur, forseta lýðveldisins frá 1980-1996, að mínum: „Árið 2008 steig Alþingi verulega merkilegt skref sem átti að verða til þess að draumurinn um nýja stjórnarskrá rættist loksins. Þá hófst víðfemasta og lýðræðislegasta starf að stjórnarskrárritun sem sagan kann frá að greina, og hefur vitaskuld vakið athygli um víða veröld. Stjórnlagaráð var kjörið með lýðræðislegum hætti svo þar fengju raddir ólíkra afla í íslensku samfélagi hvert sína rödd, og hin nýja stjórnarskrá var síðan samþykkt samhljóða. Þar að auki sýndi þjóðaratkvæðagreiðsla síðan fram á að íslenskir kjósendur vildu að hin nýja stjórnarskrá yrði tekin upp. En það hefur þó ekki verið gert enn. Að mínum dómi hefur íslenska þjóðin beðið nógu lengi.“Höfundur er lögmaður og formaður Stjórnarskrárfélagsins.
Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson Skoðun
Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun
Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar
Skoðun Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson skrifar
Skoðun Hver vill heyra um eitthvað jákvætt sem er gert í skólunum? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Enn af ferðum Angelu Müller. Eru erlendir ferðamenn afætur? BJarnheiður Hallsdóttir skrifar
Skoðun Bílahús í Reykjavíkurborg – aðgengi, lög og ójöfnuður Alma Ýr Ingólfsdóttir,Vilhjálmur Hjálmarsson,Bergur Þorri Benjamínsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar
Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson Skoðun
Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun