Í tilefni af leiðara ritstjóra Fréttablaðsins Halldóra Þorsteinsdóttir skrifar 15. nóvember 2018 14:58 Í leiðara Fréttablaðsins í gær fór ritstjóri blaðsins ófögrum orðum um fjölmiðlanefnd og ákvörðun hennar þar sem annar fjölmiðill var sektaður vegna áfengisauglýsinga. Virðist leiðarinn skrifaður í tilefni af dómi Héraðsdóms Reykjavíkur þar sem umrædd ákvörðun fjölmiðlanefndar var staðfest. Í leiðaranum lýsir ritstjórinn meðal annars þeirri skoðun sinni að fjölmiðlanefnd sé föst í fornöld, fáar ríkisstofnanir séu jafn óþarfar og að menntamálaráðherra þurfi að búa svo um hnútana að fjölmiðlar „fái að starfa í friði fyrir óþarfri nefnd um lög sem standist ekki tímans tönn“. Er hlutverki nefndarinnar svo lýst sem því helstu að leggja stein í götu fjölmiðla með sektum, boðum og bönnum. Af þessu tilefni er rétt að benda á nokkur atriði sem tengjast fjölmiðlum og því lagalega umhverfi sem þeir starfa við í dag. Hvað snertir fullyrðingar um hina fornu og óþörfu fjölmiðlanefnd verður látið duga að nefna að bæði nefndinni og núgildandi fjölmiðlalögum var komið á fót árið 2011 eða fyrir sjö árum. Stofnun nefndarinnar og lögfesting laganna var liður í því að fylgja eftir skuldbindingum íslenska ríkisins á grundvelli EES-samningsins. Með örfáum undantekningum, m.a. þeirri sem felst í umræddu áfengisauglýsingabanni, eiga langflestar þeirra reglna fjölmiðlalaga sem eftirlit fjölmiðlanefndar hefur beinst að samsvörun í tilskipunum Evrópusambandsins sem aftur taka mið af samevrópskum viðmiðum um eðlilega blaðamannshætti, fjölmiðlafrelsi og starfshætti fjölmiðla. Lögin kveða ekki einasta á um reglur sem fela í sér viðurkennd viðmið á sviði fjölmiðlaréttar heldur tilteknar lágmarksreglur sem íslenska ríkinu er skylt að þjóðarétti að virða. Þær lágmarksreglur eiga sér síðan langflestar fyrirmyndir meðal reglna nágrannaþjóða Íslands. Þó svo að skiljanlegt sé að ritstjórar fjölmiðla hafi neikvæða afstöðu gagnvart fjölmiðlaeftirliti, enda mannlegt að þola illa þann sem setur manni takmörk, er regluverk fjölmiðla mun flóknara en svo að unnt sé að leggja af lögin eða fjölmiðlanefnd á einu bretti. Hvað varðar síðan fullyrðingar ritstjórans í tengslum við fyrrgreinda ákvörðun verður afstaða hennar ekki skilin öðruvísi en svo að fjölmiðlanefnd hefði verið rétt að halda að sér höndum með viðbrögð þar sem öllum sé ljóst að ekki sé hægt að viðhalda banni við áfengisauglýsingum. Regluverkið sé gallað og að vettugi virðandi. Það má vissulega taka undir það með ritstjóranum að óljóst sé hvort áfengisauglýsingabannið sé enn til þess fallið að stuðla að því markmiði sem að var stefnt, þ.e. að draga úr skaðlegum áhrifum aukinnar áfengisneyslu. Ritstjórinn veit hins vegar vel að ákvörðun um áfengisauglýsingabannið var tekin af löggjafanum á Alþingi en ekki fjölmiðlanefnd. Nefndin hefur einungis lögbundið eftirlit með lögunum og enga heimild til þess að hætta að framfylgja þeim á þeim grundvelli að henni þyki reglurnar óheppilegar, pólitískt rangar eða í ósamræmi við viðhorf almennings hverju sinni. Enn síður er nefndin í stakk búin að elta meinta ríkjandi strauma í samfélagsumræðunni eða haga störfum sínum þannig að þóknanleg séu þeim sem eftirlitinu sæta. Ekki frekar en lögreglumaður sem er ósammála reglum um hámarkshraða á tilteknu svæði getur ákveðið að hætta eftirliti með lögunum af því að „það er vonlaust að ná utan um þetta“ eða honum finnst lögin vera röng. Þessa skiptingu ríkisvalds í löggjafa og framkvæmdarvald, þýðingu lagareglna almennt og þá kröfu almennings að eftirlit sé haft með gildandi regluverki ætti ritstjórinn að þekkja vel. Bæði hann og hans starfsmenn hafa enda margoft tekið föstum tökum stjórnmálamenn, ráðamenn, fyrirtæki og einstaklinga sem hafa mögulega gerst brotleg við hinar ýmsu reglur og kallað eftir viðbrögðum eftirlitsaðila á viðkomandi sviði. Það er ábyrgðarhluti fjölmiðils, sem hefur mikilvægu upplýsingahlutverki að gegna gagnvart almenningi og skoðanamyndandi áhrif í samfélaginu, að sópa ekki undir teppi eða afneita regluverkinu eða þeirri umgjörð sem lögin boða þegar spjótin beinast að honum sjálfum. Fjölmiðlar verða að þola regluverk eins og önnur svið samfélagsins. Það er vissulega eðlilegt að ritstjóri láti í ljós skoðun sína á löggjöf um áfengisauglýsingabann og geri að umtalsefni erfiðar rekstrarlegar forsendur fjölmiðla. Það vekur hins vegar upp spurningar þegar ritstjóri eins stærsta fjölmiðilsins lætur í það skína að eðlilegt sé að virða að vettugi lög á hans sviði vegna þess að lögin standist ekki tímans tönn eða að nefnd sem hefur eftirlit á viðkomandi sviði sé ekki starfi sínu vaxin þar sem hún framfylgi óheppilegri löggjöf. Ef fyrirtæki á öðru sviði samfélagsins, t.d. í fjármálaþjónustu, heimtaði að reglur á sviðinu yrðu afnumdar og eftirliti hætt verður að treysta því að fjölmiðlar myndu fjalla um slíkt með gagnrýnum og málefnalegum hætti. Um leið verður að gera þá kröfu að umfjöllun um mál er varða fjölmiðlana sjálfa verði á grundvelli sömu grunngilda blaðamennsku og umfjöllun um önnur svið samfélagsins en að fjölmiðlar falli ekki í þá freistingu að fjalla um sjálfa sig með mildari höndum.Halldóra Þorsteinsdóttir lektor við lagadeild Háskólans í Reykjavík og varaformaður fjölmiðlanefndar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Halldóra Þorsteinsdóttir Mest lesið Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Sjá meira
Í leiðara Fréttablaðsins í gær fór ritstjóri blaðsins ófögrum orðum um fjölmiðlanefnd og ákvörðun hennar þar sem annar fjölmiðill var sektaður vegna áfengisauglýsinga. Virðist leiðarinn skrifaður í tilefni af dómi Héraðsdóms Reykjavíkur þar sem umrædd ákvörðun fjölmiðlanefndar var staðfest. Í leiðaranum lýsir ritstjórinn meðal annars þeirri skoðun sinni að fjölmiðlanefnd sé föst í fornöld, fáar ríkisstofnanir séu jafn óþarfar og að menntamálaráðherra þurfi að búa svo um hnútana að fjölmiðlar „fái að starfa í friði fyrir óþarfri nefnd um lög sem standist ekki tímans tönn“. Er hlutverki nefndarinnar svo lýst sem því helstu að leggja stein í götu fjölmiðla með sektum, boðum og bönnum. Af þessu tilefni er rétt að benda á nokkur atriði sem tengjast fjölmiðlum og því lagalega umhverfi sem þeir starfa við í dag. Hvað snertir fullyrðingar um hina fornu og óþörfu fjölmiðlanefnd verður látið duga að nefna að bæði nefndinni og núgildandi fjölmiðlalögum var komið á fót árið 2011 eða fyrir sjö árum. Stofnun nefndarinnar og lögfesting laganna var liður í því að fylgja eftir skuldbindingum íslenska ríkisins á grundvelli EES-samningsins. Með örfáum undantekningum, m.a. þeirri sem felst í umræddu áfengisauglýsingabanni, eiga langflestar þeirra reglna fjölmiðlalaga sem eftirlit fjölmiðlanefndar hefur beinst að samsvörun í tilskipunum Evrópusambandsins sem aftur taka mið af samevrópskum viðmiðum um eðlilega blaðamannshætti, fjölmiðlafrelsi og starfshætti fjölmiðla. Lögin kveða ekki einasta á um reglur sem fela í sér viðurkennd viðmið á sviði fjölmiðlaréttar heldur tilteknar lágmarksreglur sem íslenska ríkinu er skylt að þjóðarétti að virða. Þær lágmarksreglur eiga sér síðan langflestar fyrirmyndir meðal reglna nágrannaþjóða Íslands. Þó svo að skiljanlegt sé að ritstjórar fjölmiðla hafi neikvæða afstöðu gagnvart fjölmiðlaeftirliti, enda mannlegt að þola illa þann sem setur manni takmörk, er regluverk fjölmiðla mun flóknara en svo að unnt sé að leggja af lögin eða fjölmiðlanefnd á einu bretti. Hvað varðar síðan fullyrðingar ritstjórans í tengslum við fyrrgreinda ákvörðun verður afstaða hennar ekki skilin öðruvísi en svo að fjölmiðlanefnd hefði verið rétt að halda að sér höndum með viðbrögð þar sem öllum sé ljóst að ekki sé hægt að viðhalda banni við áfengisauglýsingum. Regluverkið sé gallað og að vettugi virðandi. Það má vissulega taka undir það með ritstjóranum að óljóst sé hvort áfengisauglýsingabannið sé enn til þess fallið að stuðla að því markmiði sem að var stefnt, þ.e. að draga úr skaðlegum áhrifum aukinnar áfengisneyslu. Ritstjórinn veit hins vegar vel að ákvörðun um áfengisauglýsingabannið var tekin af löggjafanum á Alþingi en ekki fjölmiðlanefnd. Nefndin hefur einungis lögbundið eftirlit með lögunum og enga heimild til þess að hætta að framfylgja þeim á þeim grundvelli að henni þyki reglurnar óheppilegar, pólitískt rangar eða í ósamræmi við viðhorf almennings hverju sinni. Enn síður er nefndin í stakk búin að elta meinta ríkjandi strauma í samfélagsumræðunni eða haga störfum sínum þannig að þóknanleg séu þeim sem eftirlitinu sæta. Ekki frekar en lögreglumaður sem er ósammála reglum um hámarkshraða á tilteknu svæði getur ákveðið að hætta eftirliti með lögunum af því að „það er vonlaust að ná utan um þetta“ eða honum finnst lögin vera röng. Þessa skiptingu ríkisvalds í löggjafa og framkvæmdarvald, þýðingu lagareglna almennt og þá kröfu almennings að eftirlit sé haft með gildandi regluverki ætti ritstjórinn að þekkja vel. Bæði hann og hans starfsmenn hafa enda margoft tekið föstum tökum stjórnmálamenn, ráðamenn, fyrirtæki og einstaklinga sem hafa mögulega gerst brotleg við hinar ýmsu reglur og kallað eftir viðbrögðum eftirlitsaðila á viðkomandi sviði. Það er ábyrgðarhluti fjölmiðils, sem hefur mikilvægu upplýsingahlutverki að gegna gagnvart almenningi og skoðanamyndandi áhrif í samfélaginu, að sópa ekki undir teppi eða afneita regluverkinu eða þeirri umgjörð sem lögin boða þegar spjótin beinast að honum sjálfum. Fjölmiðlar verða að þola regluverk eins og önnur svið samfélagsins. Það er vissulega eðlilegt að ritstjóri láti í ljós skoðun sína á löggjöf um áfengisauglýsingabann og geri að umtalsefni erfiðar rekstrarlegar forsendur fjölmiðla. Það vekur hins vegar upp spurningar þegar ritstjóri eins stærsta fjölmiðilsins lætur í það skína að eðlilegt sé að virða að vettugi lög á hans sviði vegna þess að lögin standist ekki tímans tönn eða að nefnd sem hefur eftirlit á viðkomandi sviði sé ekki starfi sínu vaxin þar sem hún framfylgi óheppilegri löggjöf. Ef fyrirtæki á öðru sviði samfélagsins, t.d. í fjármálaþjónustu, heimtaði að reglur á sviðinu yrðu afnumdar og eftirliti hætt verður að treysta því að fjölmiðlar myndu fjalla um slíkt með gagnrýnum og málefnalegum hætti. Um leið verður að gera þá kröfu að umfjöllun um mál er varða fjölmiðlana sjálfa verði á grundvelli sömu grunngilda blaðamennsku og umfjöllun um önnur svið samfélagsins en að fjölmiðlar falli ekki í þá freistingu að fjalla um sjálfa sig með mildari höndum.Halldóra Þorsteinsdóttir lektor við lagadeild Háskólans í Reykjavík og varaformaður fjölmiðlanefndar.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun