Forsaga kvótans Þorvaldur Gylfason skrifar 17. maí 2018 07:00 Þegar fiskstofnar á Íslandsmiðum virtust vera að þrotum komnir árin eftir 1970 m.a. af völdum ofveiði, sökktu ýmsir hagfræðingar sér niður í málið. Gunnar Tómasson hagfræðingur var þá sá Íslendingur sem mesta reynslu hafði af störfum hjá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum. Gunnar mælti í rómuðu viðtali við Eimreiðina 1974 með veiðigjaldi til að koma efnahagslífi landsins á réttan kjöl, en verðbólga var þá mikil og efnahagurinn óstöðugur.Gjald, ekki skattur Bjarni Bragi Jónsson, síðar aðalhagfræðingur Seðlabanka Íslands, lýsti einnig þeirri skoðun að hagkvæmasta leiðin til að stýra fiskveiðum við Ísland væri með veiðigjaldi sem hann kallaði auðlindaskatt eins og þá tíðkaðist. Síðar var á það bent að orðið „gjald“ á betur við en „skattur“ þar eð gjald kemur fyrir veitta þjónustu, t.d. réttinn til að veiða lax eða þorsk. Eigandi laxveiðár eða leiguíbúðar leggur ekki skatt heldur gjald á gesti sína. Bjarni Bragi kynnti niðurstöður sínar á 22. ársfundi norrænna hagfræðinga í Reykjavík 1975. Ritgerð hans birtist í Fjármálatíðindum, tímariti Seðlabanka Íslands, síðar sama ár ásamt lofsamlegum ummælum tveggja erlendra hagfræðinga. Per Magnus Wijkman, síðar aðalhagfræðingur EFTA, sagði í sinni athugasemd: „Löndunargjald á veiddan afla eða uppboð veiðiheimilda eru líklega beztu leiðirnar til að tryggja hagkvæma stjórn sóknar á fiskimiðin án mismununar“ [Mín þýðing, ÞG]. Bjarni Bragi Jónsson vitnar í ritgerð sinni í umræður meðal íslenzkra hagfræðinga frá árunum eftir 1960 og minnist þess að hann hafi fyrst mælt opinberlega fyrir veiðigjaldi 1962. Bjarni tilgreinir að Gylfi Þ. Gíslason viðskiptaráðherra hafi 1965 mælt fyrir stofnun tekjujöfnunarsjóðs sem fjár skyldi aflað til með gjaldtöku í sjávarútvegi. Bjarni Bragi vitnar einnig í Jónas Haralz sem var einn helzti efnahagsráðunautur ríkisstjórna frá því fyrir 1960 og fram yfir 1970, en Jónas segir í ræðu 1967: „Beinasta aðferðin hefði verið að leggja sérstakt gjald á þær atvinnugreinar, sem hafa sérstaka aðstöðu til að hagnýta fiskimiðin í kringum landið, á hliðstæðan hátt og víða um heim eru greidd sérstök gjöld fyrir hagnýtingu olíulinda eða náma.“ Jón Sigurðsson, eftirmaður Jónasar sem efnahagsráðunautur ríkisstjórna á áttunda áratugnum og langt fram eftir hinum níunda og síðar ráðherra og seðlabankastjóri, var sama sinnis. Og það var einnig Þórður Friðjónsson, eftirmaður Jóns sem forstjóri Þjóðhagsstofnunar næstu 15 árin þar á eftir. Þórður sagði í ræðu 1994 að „ … hagkvæmasta leiðin til að leysa sambúðarvanda iðnaðar og sjávarútvegs sé að beita einhvers konar gjaldtöku fyrir nýtingarrétt á auðlindinni“. Sem sagt: Allir þrír aðalefnahagsráðunautar ríkisstjórna frá 1956 til 2002 mæltu opinberlega fyrir veiðigjaldi. (Sögunni lýkur 2002 þegar Þjóðhagsstofnun var lögð niður.) Fleiri menn lögðu hönd á plóg. Rögnvaldur Hannesson varði doktorsritgerð um fiskihagfræði í Lundi 1974 og fjallaði þar m.a. um veiðigjald. Kristján Friðriksson, kenndur við Últímu, varaþingmaður Framsóknarflokksins, hélt ræðu á þingi 1975 þar sem hann mælti fyrir veiðigjaldi. Gylfi Þ. Gíslason lýsti rökunum fyrir veiðigjaldi í Fjármálatíðindum 1977 og í röð fimm stuttra greina í Vísi 1979 í ritstjórnartíð Þorsteins Pálssonar, síðar forsætisráðherra. Arðinn til þjóðarinnar Að lokinni ráðstefnu um fiskveiðistjórn að Laugarvatni 1979 birti Morgunblaðið rækileg viðtöl við þrjá sérfræðinga. Ragnar Árnason hagfræðingur, síðar prófessor, sagði þar: „ … skiptir það miklu máli að velja kerfi sem er þannig, að samkv. því sé unnt að sjá til þess að enginn beri skertan hlut frá borði. Þar koma helst til greina tvær leiðir, annars vegar það að ríkið selji veiðileyfin og hins vegar auðlindaskatturinn, sem er skattur á aflamagn.“ Áður hafði Ragnar skrifað 1977 „ … að væri rétt upphæð auðlindaskatts lögð á annað hvort sókn eða afla, myndi það leiða til þess, að hagkvæmasta lausn næðist. Sama árangri væri unnt að ná á auðveldari hátt með útgáfu veiðileyfa fyrir afla að því tilskildu að fullkominn markaður myndaðist um kaup þeirra og sölu“. Einar Júlíusson eðlisfræðingur sagði við Morgunblaðið: „Burtséð frá þjóðnýtingu, sem ég tel óæskilega, er auðlindaskattur eina leiðin.“ Þorkell Helgason stærðfræðingur, síðar prófessor, orkumálastjóri og stjórnlagaráðsmaður, leiddi talið að réttlæti: „Ég fæ ekki séð neina aðra sanngjarna leið en einhvers konar auðlindaskatt eða veiðileyfasölu. Í fyrstu mætti nota þessar skatttekjur til að ná fram raunverulegum samdrætti í úthaldi með því að kaupa upp óhagkvæmustu veiðiskipin. En þegar fiskistofnarnir hafa rétt við tel ég slíka skattheimtu eðlilega aðferð til að dreifa stórauknum arði veiðanna til þjóðarinnar.“ Dæmin sýna að hagfræðingar og aðrir sérfræðingar stóðu í stykkinu. Allt kom fyrir ekki Þrátt fyrir þessar rökræður allar ákvað Alþingi að hafna veiðigjaldi þar til málamyndagjald var loksins lögfest 2002. Alþingi kaus heldur að búa til stétt auðmanna í sjávarútvegi, auðmanna sem moka fé í stjórnmálamenn og flokka í skiptum fyrir varðstöðu um óbreytt ástand. Þannig er t.d. Morgunblaðinu haldið gangandi fram á þennan dag. Einn auðmaðurinn keypti nýlega hlut í HB Granda fyrir 21,7 milljarða króna af tveim vinum sínum. Andvirði viðskiptanna jafngildir 250.000 krónum á hverja fjögurra manna fjölskyldu í landinu. Landsbanki Íslands hafði áður (2011) afskrifað skuldir kaupandans fyrir – nú verðurðu hissa! – 20 milljarða króna. Meira næst. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Þorvaldur Gylfason Mest lesið Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun Opið bréf til samninganefnda KÍ og SÍS Guðrún Eik Skúladóttir Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson Skoðun Leikskólaverkfall - slæmur draumur Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir Skoðun Verstu kennarar í heimi Gígja Bjargardóttir Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson Skoðun Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson Skoðun Ólögmæt sóun skattfjár Markús Ingólfur Eiríksson Skoðun Vertu ekki að plata mig Helgi Brynjarsson Skoðun Ertu karlmaður á miðjum aldri á breytingarskeiðinu? Gunnar Dan Wiium Skoðun Skoðun Skoðun Blóðmeramálið til umboðsmanns Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Meira fyrir minna: Bætt nýting opinberra fjármuna Álfrún Tryggvadóttir skrifar Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Friðhelgar fótboltabullur Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Sex af níu flokkum á móti hvalveiðum Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Allt fyrir listina Brynhildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tryggjum nýliðun bændastéttarinnar Þórdís Bjarnleifsdóttir skrifar Skoðun Óskalisti minn SIgurlín Margrét Sigurðardóttir skrifar Skoðun Aukin stuðningur við ferðasjóð íþróttafélaga dregur úr ójöfnuði Hannes S. Jónsson skrifar Skoðun Það er þetta með traustið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Plan Samfylkingar: Svona náum við niður vöxtunum Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun 6000 íbúðirnar sem vantar - í boði borgarinnar Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Samvinnufélög - sóknarfæri á húsnæðismarkaði? Elín H. Jónsdóttir,Guðrún Johnsen skrifar Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Það er enginn á vakt Áslaug Ýr Hjartardóttir skrifar Skoðun Svalur, Valur og Hvalur Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Opið bréf til samninganefnda KÍ og SÍS Guðrún Eik Skúladóttir skrifar Skoðun Ungt fólk og þörfin fyrir skjótar aðgerðir í menntun Fannar Logi Waldorff Sigurðsson skrifar Skoðun Mikilvægasta launaviðtalið Bessí Þóra Jónsdóttir skrifar Skoðun Leikskólaverkfall - slæmur draumur Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Burt með baráttusöngva úr virkjunarkafla stóriðjustefnunnar Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar Skoðun Meiri árangur…fyrir útvalda Aðalheiður Marta Steindórsdóttir skrifar Skoðun Ertu karlmaður á miðjum aldri á breytingarskeiðinu? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson skrifar Skoðun Verndum íslenskuna- líka á Alþingi Íslendinga Helga Dögg Sverrisdóttir skrifar Skoðun Ungt fólk er meira en bara meme og sketsar á TikTok Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson skrifar Skoðun Vertu ekki að plata mig Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun 11.11. - Aldrei aftur stríð Sveinn Rúnar Hauksson skrifar Sjá meira
Þegar fiskstofnar á Íslandsmiðum virtust vera að þrotum komnir árin eftir 1970 m.a. af völdum ofveiði, sökktu ýmsir hagfræðingar sér niður í málið. Gunnar Tómasson hagfræðingur var þá sá Íslendingur sem mesta reynslu hafði af störfum hjá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum. Gunnar mælti í rómuðu viðtali við Eimreiðina 1974 með veiðigjaldi til að koma efnahagslífi landsins á réttan kjöl, en verðbólga var þá mikil og efnahagurinn óstöðugur.Gjald, ekki skattur Bjarni Bragi Jónsson, síðar aðalhagfræðingur Seðlabanka Íslands, lýsti einnig þeirri skoðun að hagkvæmasta leiðin til að stýra fiskveiðum við Ísland væri með veiðigjaldi sem hann kallaði auðlindaskatt eins og þá tíðkaðist. Síðar var á það bent að orðið „gjald“ á betur við en „skattur“ þar eð gjald kemur fyrir veitta þjónustu, t.d. réttinn til að veiða lax eða þorsk. Eigandi laxveiðár eða leiguíbúðar leggur ekki skatt heldur gjald á gesti sína. Bjarni Bragi kynnti niðurstöður sínar á 22. ársfundi norrænna hagfræðinga í Reykjavík 1975. Ritgerð hans birtist í Fjármálatíðindum, tímariti Seðlabanka Íslands, síðar sama ár ásamt lofsamlegum ummælum tveggja erlendra hagfræðinga. Per Magnus Wijkman, síðar aðalhagfræðingur EFTA, sagði í sinni athugasemd: „Löndunargjald á veiddan afla eða uppboð veiðiheimilda eru líklega beztu leiðirnar til að tryggja hagkvæma stjórn sóknar á fiskimiðin án mismununar“ [Mín þýðing, ÞG]. Bjarni Bragi Jónsson vitnar í ritgerð sinni í umræður meðal íslenzkra hagfræðinga frá árunum eftir 1960 og minnist þess að hann hafi fyrst mælt opinberlega fyrir veiðigjaldi 1962. Bjarni tilgreinir að Gylfi Þ. Gíslason viðskiptaráðherra hafi 1965 mælt fyrir stofnun tekjujöfnunarsjóðs sem fjár skyldi aflað til með gjaldtöku í sjávarútvegi. Bjarni Bragi vitnar einnig í Jónas Haralz sem var einn helzti efnahagsráðunautur ríkisstjórna frá því fyrir 1960 og fram yfir 1970, en Jónas segir í ræðu 1967: „Beinasta aðferðin hefði verið að leggja sérstakt gjald á þær atvinnugreinar, sem hafa sérstaka aðstöðu til að hagnýta fiskimiðin í kringum landið, á hliðstæðan hátt og víða um heim eru greidd sérstök gjöld fyrir hagnýtingu olíulinda eða náma.“ Jón Sigurðsson, eftirmaður Jónasar sem efnahagsráðunautur ríkisstjórna á áttunda áratugnum og langt fram eftir hinum níunda og síðar ráðherra og seðlabankastjóri, var sama sinnis. Og það var einnig Þórður Friðjónsson, eftirmaður Jóns sem forstjóri Þjóðhagsstofnunar næstu 15 árin þar á eftir. Þórður sagði í ræðu 1994 að „ … hagkvæmasta leiðin til að leysa sambúðarvanda iðnaðar og sjávarútvegs sé að beita einhvers konar gjaldtöku fyrir nýtingarrétt á auðlindinni“. Sem sagt: Allir þrír aðalefnahagsráðunautar ríkisstjórna frá 1956 til 2002 mæltu opinberlega fyrir veiðigjaldi. (Sögunni lýkur 2002 þegar Þjóðhagsstofnun var lögð niður.) Fleiri menn lögðu hönd á plóg. Rögnvaldur Hannesson varði doktorsritgerð um fiskihagfræði í Lundi 1974 og fjallaði þar m.a. um veiðigjald. Kristján Friðriksson, kenndur við Últímu, varaþingmaður Framsóknarflokksins, hélt ræðu á þingi 1975 þar sem hann mælti fyrir veiðigjaldi. Gylfi Þ. Gíslason lýsti rökunum fyrir veiðigjaldi í Fjármálatíðindum 1977 og í röð fimm stuttra greina í Vísi 1979 í ritstjórnartíð Þorsteins Pálssonar, síðar forsætisráðherra. Arðinn til þjóðarinnar Að lokinni ráðstefnu um fiskveiðistjórn að Laugarvatni 1979 birti Morgunblaðið rækileg viðtöl við þrjá sérfræðinga. Ragnar Árnason hagfræðingur, síðar prófessor, sagði þar: „ … skiptir það miklu máli að velja kerfi sem er þannig, að samkv. því sé unnt að sjá til þess að enginn beri skertan hlut frá borði. Þar koma helst til greina tvær leiðir, annars vegar það að ríkið selji veiðileyfin og hins vegar auðlindaskatturinn, sem er skattur á aflamagn.“ Áður hafði Ragnar skrifað 1977 „ … að væri rétt upphæð auðlindaskatts lögð á annað hvort sókn eða afla, myndi það leiða til þess, að hagkvæmasta lausn næðist. Sama árangri væri unnt að ná á auðveldari hátt með útgáfu veiðileyfa fyrir afla að því tilskildu að fullkominn markaður myndaðist um kaup þeirra og sölu“. Einar Júlíusson eðlisfræðingur sagði við Morgunblaðið: „Burtséð frá þjóðnýtingu, sem ég tel óæskilega, er auðlindaskattur eina leiðin.“ Þorkell Helgason stærðfræðingur, síðar prófessor, orkumálastjóri og stjórnlagaráðsmaður, leiddi talið að réttlæti: „Ég fæ ekki séð neina aðra sanngjarna leið en einhvers konar auðlindaskatt eða veiðileyfasölu. Í fyrstu mætti nota þessar skatttekjur til að ná fram raunverulegum samdrætti í úthaldi með því að kaupa upp óhagkvæmustu veiðiskipin. En þegar fiskistofnarnir hafa rétt við tel ég slíka skattheimtu eðlilega aðferð til að dreifa stórauknum arði veiðanna til þjóðarinnar.“ Dæmin sýna að hagfræðingar og aðrir sérfræðingar stóðu í stykkinu. Allt kom fyrir ekki Þrátt fyrir þessar rökræður allar ákvað Alþingi að hafna veiðigjaldi þar til málamyndagjald var loksins lögfest 2002. Alþingi kaus heldur að búa til stétt auðmanna í sjávarútvegi, auðmanna sem moka fé í stjórnmálamenn og flokka í skiptum fyrir varðstöðu um óbreytt ástand. Þannig er t.d. Morgunblaðinu haldið gangandi fram á þennan dag. Einn auðmaðurinn keypti nýlega hlut í HB Granda fyrir 21,7 milljarða króna af tveim vinum sínum. Andvirði viðskiptanna jafngildir 250.000 krónum á hverja fjögurra manna fjölskyldu í landinu. Landsbanki Íslands hafði áður (2011) afskrifað skuldir kaupandans fyrir – nú verðurðu hissa! – 20 milljarða króna. Meira næst.
Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun
Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson Skoðun
Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar
Skoðun Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson skrifar
Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun
Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson Skoðun