Um frekleg afskipti hins opinbera af jafnréttismálum Þorsteinn Víglundsson skrifar 22. júní 2017 07:00 Launamunur sem ekki verður skýrður með öðru en kynferði og mælist konum í óhag er staðreynd hér á landi. Þetta hefur verið sannreynt í fjölmörgum rannsóknum og könnunum sem staðfesta að karlar og konur njóta ekki sömu launa fyrir sambærileg og jafnverðmæt störf. Hér er átt við kynbundinn launamun sem eftir stendur óútskýrður þegar tekið hefur verið tillit til allra málefnalegra ástæðna sem skýrt geta mun á launum, s.s. starfshlutfalls, starfsaldurs, atvinnugreinar, fjölda vinnustunda, vinnutíma, menntunar og mannaforráða.Afneitun á staðreyndum Þrátt fyrir að launamunurinn sé margsönnuð staðreynd hefur leiðarahöfundur Morgunblaðsins seilst býsna langt til að halda fram undarlegu sannlíki um að launamunur kynjanna fyrirfinnist ekki og að lög um jafnlaunastaðal byggist á vafasömum röksemdum. Tvær ritstjórnargreinar á innan við viku hefur hann helgað þessu hugðarefni sínu. Meðal annars hefur hann sótt sér efnivið í skrif fyrrverandi formanns Framsóknarflokksins í Fréttablaðinu nýlega til að kynda enn frekar andúð sína á jafnlaunastaðlinum. Þann 19. júní síðastliðinn notaði hann tækifærið til að skjóta nokkrum skotum að nýlega samþykktum lögum um jafnlaunavottun sem taka gildi um næstu áramót. Það var í sjálfu sér ekki óvænt, að öðru leyti en því að 19. júní er óvenju smekklaus dagsetning til að ráðast að jafnréttisbaráttunni. Jafnréttisbaráttan er saga sigra sem ekki hafa unnist af sjálfu sér. Stærstu vörðurnar á þeirri leið sem leitt hefur Ísland til forystu í jafnréttismálum hafa margar orðið til fyrir afskipti hins opinbera, oftar en ekki í góðri samvinnu við aðila vinnumarkaðarins. Kannski eru einhverjir sem vilja afsala Íslandi forystusætinu á þessu sviði og skipa okkur á bekk með íhaldssömum þjóðum sem telja öll afskipti hins opinbera á þessu sviði frekleg og óviðeigandi. Ég held þó tæpast að það eigi við um marga.Enn er aðgerða þörf Rannsóknir hafa einnig staðfest að þrátt fyrir miklar framfarir og að menntun og atvinnuþátttaka íslenskra kvenna sé með því mesta sem mælist á meðal OECD-ríkja, er staða þeirra og möguleikar til starfsþróunar á vinnumarkaði mun lakari en karla. Konur eru líklegri til að vinna hlutastörf og þær hverfa lengur en karlar af vinnumarkaði vegna fæðingarorlofs og til að sinna ólaunuðum heimilis- og umönnunarstörfum. Konur eru líklegri til að taka fyrsta launatilboði á meðan karlar gera frekar gagntilboð um hærri laun. Launamunur myndast því oft strax í ráðningarferli og helst alla starfsævina sem endurspeglast í lægri lífeyrisgreiðslum til kvenna. Því er það mikið þjóðhagslegt hagsmunamál að auka jafnrétti á vinnumarkaði. Niðurstöður viðamestu rannsóknar hér á landi um launamun karla og kvenna frá árinu 2015 sýna að kynbundinn launamunur er fyrir hendi en fór minnkandi úr 7,8% árið 2008 í 5,7% árið 2013. Þegar borin eru saman regluleg laun (dagvinnulaun) karla og kvenna og ekki er skýrt með málefnalegum breytum hafa karlar 17,4% hærri laun að meðaltali en konur. Þegar borin eru saman heildarlaun mælist munurinn enn meiri, eða 21,5% körlum í vil. Sú staðreynd að ekki hafi, þrátt fyrir margvíslegar aðgerðir og ótvíræðan vilja stjórnvalda allt frá setningu laga um launajöfnuð kynjanna frá árinu 1961, tekist að uppræta kynbundinn launamun er óásættanleg. Eins má telja víst að honum verði ekki að fullu útrýmt nema með frekari aðgerðum. Um nauðsyn og réttmæti lagasetningar sem leggur bann við mismunun á grundvelli kyns er varðar launakjör er vart hægt að deila.Jafnlaunavottun er nauðsyn Skyldan um jafnlaunavottun fyrirtækja og stofnana sem bundin var í lög á nýliðnu þingi er ætluð til að framfylgja lögum sem leggja bann við því að konum og körlum séu greidd mismunandi laun fyrir sömu eða sambærileg störf. Jafnlaunastaðallinn er stjórnunartæki sem auðveldar atvinnurekendum að koma sér upp og viðhalda launakerfi sem tryggir launajafnrétti á vinnustað sínum. Flóknara er málið ekki. Staðallinn er afurð áralangs samstarfs heildarsamtaka launafólks, atvinnurekenda og stjórnvalda með faglegri umsjón Staðlaráðs Íslands, er sambærilegur að formi og gerð og alþjóðlegir stjórnunarstaðlar og vottunarhæfur. Þótt Ísland standi öðrum ríkjum framar um stöðu og þróun kynjajafnréttis hefur ekki náðst jafnrétti á öllum sviðum samfélagsins og það á ekki síst við um vinnumarkaðinn. Alþjóðaefnahagsráðið hefur reiknað út að á Norðurlöndunum verði jafnrétti á vinnumarkaði ekki náð fyrr en eftir um sextíu ár og eru þetta þó þær þjóðir sem framast standa í þessum efnum. Þær miklu framfarir sem við höfum upplifað á skömmum tíma má öðru fremur rekja til sértækra aðgerða og lagasetningar. Skemmst er að minnast áhrifa fæðingarorlofslaganna og lögbindingar kynjakvóta í stjórnum hlutafélaga, fyrirtækja og lífeyrissjóða. Meirihluti feðra nýtir rétt sinn til fæðingarorlofs og hlutdeild þeirra í umönnun barna og heimilisstörfum hefur aukist verulega frá því að lögin tóku gildi. Kynjakvótinn hefur haft jákvæð áhrif á kynjahlutföll í stjórnum þeirra fyrirtækja sem lögin ná til á meðan þróunin er mun hægari hvað varðar fjölgun kvenna í stöðum framkvæmdastjóra og forstjóra stærstu fyrirtækjanna þar sem karlar eru enn í miklum meirihluta. Þörfin fyrir afskipti hins opinbera af jafnréttismálum hefur fyrir löngu verið sýnd og jákvæður árangur af slíkum afskiptum margsönnuð. Höfundur er félags- og jafnréttismálaráðherra. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Jafnréttismál Þorsteinn Víglundsson Mest lesið Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun Saga Israa á Gaza og hvernig hægt er að verða að liði Katrín Harðardóttir,Israa Saed Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar Skoðun Saga Israa á Gaza og hvernig hægt er að verða að liði Katrín Harðardóttir,Israa Saed skrifar Skoðun Fordómar frá sálfélagslegu sjónarhorni Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar Skoðun Frans páfi kvaddur eða meðtekinn? Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir skrifar Skoðun Íslenskar pyndingar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal skrifar Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram skrifar Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś skrifar Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson skrifar Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Sjá meira
Launamunur sem ekki verður skýrður með öðru en kynferði og mælist konum í óhag er staðreynd hér á landi. Þetta hefur verið sannreynt í fjölmörgum rannsóknum og könnunum sem staðfesta að karlar og konur njóta ekki sömu launa fyrir sambærileg og jafnverðmæt störf. Hér er átt við kynbundinn launamun sem eftir stendur óútskýrður þegar tekið hefur verið tillit til allra málefnalegra ástæðna sem skýrt geta mun á launum, s.s. starfshlutfalls, starfsaldurs, atvinnugreinar, fjölda vinnustunda, vinnutíma, menntunar og mannaforráða.Afneitun á staðreyndum Þrátt fyrir að launamunurinn sé margsönnuð staðreynd hefur leiðarahöfundur Morgunblaðsins seilst býsna langt til að halda fram undarlegu sannlíki um að launamunur kynjanna fyrirfinnist ekki og að lög um jafnlaunastaðal byggist á vafasömum röksemdum. Tvær ritstjórnargreinar á innan við viku hefur hann helgað þessu hugðarefni sínu. Meðal annars hefur hann sótt sér efnivið í skrif fyrrverandi formanns Framsóknarflokksins í Fréttablaðinu nýlega til að kynda enn frekar andúð sína á jafnlaunastaðlinum. Þann 19. júní síðastliðinn notaði hann tækifærið til að skjóta nokkrum skotum að nýlega samþykktum lögum um jafnlaunavottun sem taka gildi um næstu áramót. Það var í sjálfu sér ekki óvænt, að öðru leyti en því að 19. júní er óvenju smekklaus dagsetning til að ráðast að jafnréttisbaráttunni. Jafnréttisbaráttan er saga sigra sem ekki hafa unnist af sjálfu sér. Stærstu vörðurnar á þeirri leið sem leitt hefur Ísland til forystu í jafnréttismálum hafa margar orðið til fyrir afskipti hins opinbera, oftar en ekki í góðri samvinnu við aðila vinnumarkaðarins. Kannski eru einhverjir sem vilja afsala Íslandi forystusætinu á þessu sviði og skipa okkur á bekk með íhaldssömum þjóðum sem telja öll afskipti hins opinbera á þessu sviði frekleg og óviðeigandi. Ég held þó tæpast að það eigi við um marga.Enn er aðgerða þörf Rannsóknir hafa einnig staðfest að þrátt fyrir miklar framfarir og að menntun og atvinnuþátttaka íslenskra kvenna sé með því mesta sem mælist á meðal OECD-ríkja, er staða þeirra og möguleikar til starfsþróunar á vinnumarkaði mun lakari en karla. Konur eru líklegri til að vinna hlutastörf og þær hverfa lengur en karlar af vinnumarkaði vegna fæðingarorlofs og til að sinna ólaunuðum heimilis- og umönnunarstörfum. Konur eru líklegri til að taka fyrsta launatilboði á meðan karlar gera frekar gagntilboð um hærri laun. Launamunur myndast því oft strax í ráðningarferli og helst alla starfsævina sem endurspeglast í lægri lífeyrisgreiðslum til kvenna. Því er það mikið þjóðhagslegt hagsmunamál að auka jafnrétti á vinnumarkaði. Niðurstöður viðamestu rannsóknar hér á landi um launamun karla og kvenna frá árinu 2015 sýna að kynbundinn launamunur er fyrir hendi en fór minnkandi úr 7,8% árið 2008 í 5,7% árið 2013. Þegar borin eru saman regluleg laun (dagvinnulaun) karla og kvenna og ekki er skýrt með málefnalegum breytum hafa karlar 17,4% hærri laun að meðaltali en konur. Þegar borin eru saman heildarlaun mælist munurinn enn meiri, eða 21,5% körlum í vil. Sú staðreynd að ekki hafi, þrátt fyrir margvíslegar aðgerðir og ótvíræðan vilja stjórnvalda allt frá setningu laga um launajöfnuð kynjanna frá árinu 1961, tekist að uppræta kynbundinn launamun er óásættanleg. Eins má telja víst að honum verði ekki að fullu útrýmt nema með frekari aðgerðum. Um nauðsyn og réttmæti lagasetningar sem leggur bann við mismunun á grundvelli kyns er varðar launakjör er vart hægt að deila.Jafnlaunavottun er nauðsyn Skyldan um jafnlaunavottun fyrirtækja og stofnana sem bundin var í lög á nýliðnu þingi er ætluð til að framfylgja lögum sem leggja bann við því að konum og körlum séu greidd mismunandi laun fyrir sömu eða sambærileg störf. Jafnlaunastaðallinn er stjórnunartæki sem auðveldar atvinnurekendum að koma sér upp og viðhalda launakerfi sem tryggir launajafnrétti á vinnustað sínum. Flóknara er málið ekki. Staðallinn er afurð áralangs samstarfs heildarsamtaka launafólks, atvinnurekenda og stjórnvalda með faglegri umsjón Staðlaráðs Íslands, er sambærilegur að formi og gerð og alþjóðlegir stjórnunarstaðlar og vottunarhæfur. Þótt Ísland standi öðrum ríkjum framar um stöðu og þróun kynjajafnréttis hefur ekki náðst jafnrétti á öllum sviðum samfélagsins og það á ekki síst við um vinnumarkaðinn. Alþjóðaefnahagsráðið hefur reiknað út að á Norðurlöndunum verði jafnrétti á vinnumarkaði ekki náð fyrr en eftir um sextíu ár og eru þetta þó þær þjóðir sem framast standa í þessum efnum. Þær miklu framfarir sem við höfum upplifað á skömmum tíma má öðru fremur rekja til sértækra aðgerða og lagasetningar. Skemmst er að minnast áhrifa fæðingarorlofslaganna og lögbindingar kynjakvóta í stjórnum hlutafélaga, fyrirtækja og lífeyrissjóða. Meirihluti feðra nýtir rétt sinn til fæðingarorlofs og hlutdeild þeirra í umönnun barna og heimilisstörfum hefur aukist verulega frá því að lögin tóku gildi. Kynjakvótinn hefur haft jákvæð áhrif á kynjahlutföll í stjórnum þeirra fyrirtækja sem lögin ná til á meðan þróunin er mun hægari hvað varðar fjölgun kvenna í stöðum framkvæmdastjóra og forstjóra stærstu fyrirtækjanna þar sem karlar eru enn í miklum meirihluta. Þörfin fyrir afskipti hins opinbera af jafnréttismálum hefur fyrir löngu verið sýnd og jákvæður árangur af slíkum afskiptum margsönnuð. Höfundur er félags- og jafnréttismálaráðherra.
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun