Viðvarandi mannréttindabrot gegn myndlistarmönnum Katrín Oddsdóttir skrifar 25. apríl 2017 11:38 Samband íslenskra myndlistarmanna (SÍM) stóð nýverið fyrir málþingi þar sem fjallað var um þá staðreynd að myndlistarmenn fá almennt lítið greitt fyrir vinnu sína. Óskað var eftir því að undirrituð myndi skoða hvort lögbrot fælist mögulega í þeirri staðreynd að söfn sem sýna myndlist greiði myndlistarmönnum almennt lítil sem engin laun fyrir vinnu þeirra við umræddar sýningar. Á síðustu árum hafa þóknanir til myndlistarmanna hægt og bítandi farið hækkandi sem er jákvætt en þó vantar enn talsvert upp á að hægt sé að fullyrða að myndlistamenn fái greitt fyrir sína vinnu, og hvað þá til jafns við aðra listamenn. Í slíku ástandi felst að mínu viti brot gegn mannréttindum umrædds hóps einstaklinga sem og jafnræðisreglu. Ísland er nokkuð framarlega þegar það kemur að vernd mannréttinda. Hin einfalda skilgreining á mannréttindum er þau grundvallarréttindi sem við eigum öll og byggjast einungis á þeirri staðreynd að við erum manneskjur. Ísland var eitt af þeim 48 ríkjum sem skrifuðu undir Mannréttindayfirlýsingu Sameinuðu þjóðanna þegar hún tók gildi árið 1948. Af því getum við verið stolt. Í 23. gr. yfirlýsingarinnar segir að hver maður eigi rétt á atvinnu að frjálsu vali og að öllum beri sama greiðsla fyrir sama verk, án manngreiningarálits. Þá segir einnig að allir menn sem vinnu stunda skuli „bera úr býtum réttlátt og hagstætt endurgjald er tryggi þeim og fjölskyldum þeirra mannsæmandi lífskjör.“ Í 27. gr. Mannréttindayfirlýsingarinnar er svo fjallað um rétt allra manna til að taka frjálsan þátt í menningarlífi þjóðfélagsins og njóta lista. Bæði þessi mannréttindi, þ.e.a.s. réttur til sanngjarnra launa fyrir atvinnu og réttur til menningar, eru líka vernduð í Alþjóðasáttmála um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi sem er bundinn í íslensk lög nr. 10/1979. Það er því skýrt að íslenska ríkinu ber skylda til þess að tryggja að allir fái laun fyrir vinnu sína í samræmi við kjarasamninga. Þó er það enn svo að myndlistarmenn, sem eru sérstaklega beðnir um að sýna verk sín, fá ekki greitt að fullu fyrir sína vinnu við uppsetningu slíkra sýninga. Flest myndlistarsöfn á Íslandi eru rekin, að minnsta kosti að hluta, fyrir opinbera fjármuni. Það þýðir að við, borgarar landsins, höldum þessum stofnunum úti með skattgreiðslum okkar. Hvernig má það vera að stofnanir sem hafa almannafé með höndum, og er stýrt af opinberum aðilum á borð við ríki og sveitarfélög, telji sig umkomna þess að sniðganga mannréttindasáttmála sem Ísland hefur staðfest og lögfest? Á sama tíma geta opinberir aðilar á öðrum listsviðum, svo sem leiklist og tónlist, staðið við kjarasamninga og greitt listamönnum fyrir undirbúning og flutning á þeim listaverkum sem birtast á sviðum landsins. Í 1. tölublaði tímarits SÍM frá 2016 er að finna samantekt sem sýnir svart á hvítu að íslenskir myndlistamenn borga ítrekað með sér til að fá list sína sýnda eða þiggja þóknanir sem eru skammarlega lágar. Dæmin sýna hins vegar að sýningarstjórum eru greidd mannsæmandi laun, talsverðar fjárhæðir fara í sýningarskrár og boðskort á opnanir en svo þegar það kemur að því að borga listamönnunum sjálfum laun virðist buddan nær tóm. Í sumum tilfellum fá þeir ekki einu sinni efniskostnað endugreiddan, hvað þá laun fyrir vinnu við verkin og þóknun fyrir hugverkin. Væntanlega er hugsunin á bak við þessa tímaskekkju og lögbrot sú að myndlistarmennirnir muni fá kynningu sem gerir þeim kleift að selja verk sín. Hins vegar er það staðreynd að sýningar á opinberum söfnum hérlendis eru ekki sölusýningar svo að slík rök eru í besta falli getgátur framtíðar. Þung ábyrgð fylgir því að hlunnfara einn hóp einstaklinga um laun fyrir atvinnu. Viðkomandi hópur eignast ekki lífeyrisréttindi og er auðsótt fórnarlamb fátæktar bæði á yngri og efri árum með tilheyrandi afleiðingum. Stjórn SÍM hefur lagt fram hóflega tillögu til að bæta úr þessu ólögmæta ástandi sem felst í svokölluðum Framlagssamningi að sænskri fyrirmynd sem tryggir listamönnum lágmarkslaun fyrir vinnu sína með tilteknum útreikningum. Þrátt fyrir að allir aðilar sem koma nálægt þessum smánarbletti á íslensku listalífi hrópi sig hása um að þeir styðji sjálfsagða kröfu myndlistarmanna til launa fyrir störf sín, hafa íslensk söfn að miklum meiri hluta hafnað þessum samning án þess að koma með haldbærar móttilögur. Einungis örfá safnanna hafa óskað eftir viðbótar fjárframlögum til að greiða listamönnum laun en þó hafa söfnin augljósa hagsmuni af því að þessir myndlistarmenn geti dregið fram lífið og skapað meiri list án þess að vera bugaðir af afkomukvíða eða þreytu vegna aukastarfa. Þess ber að geta að heildarfjárhæðin sem upp á vantar til að greitt sé í samræmi við umræddan samning nemur innan við 30 milljónum króna m.v. sýningardagsrká ársins 2017. Þetta skyldi skoðast í því augljósa samhengi að ferðamannaiðnaðurinn skilar stórauknum tekjum í formi miðasölu á myndlistarsöfn hérlendis. Með þessari grein er stórnvöldum í forsvari menningaramála og þeim sem standa að sýningum á myndlist hérlendis vonandi komið í skilning um ólögmæti þessa ástands. Það er mat undirritaðrar að ef fram fer sem horfir geti myndast bótaskylda á þá opinberu aðila sem sinna ekki lögbundnum skyldum um að greiða sanngjörn laun fyrir vinnu sem myndlistarmenn inna af hendi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Katrín Oddsdóttir Mest lesið Háttvirta nýja þingkonan, María Rut Kristinsdóttir Ólafur Grétar Gunnarsson Skoðun Ísland og móðurplanta með erindi Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Skoðun Pistil eftir frétt um Davíð Tómas körfuknattleiksdómara Sigurður Ólafur Kjartansson Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir Skoðun Bullandi hallarekstur í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun Vaxtastefna Seðlabankans – á kostnað launafólks Hilmar Harðarson Skoðun Að búa til steind getur haft skelfilegar afleiðingar! Elínrós Erlingsdóttir Skoðun Villa um fyrir bæjarbúum Vilhjálmur Árnason Skoðun Réttnefni: Viðbragð við upplýsingaóreiðu Jón Þór Sigurðsson Skoðun Styrkjum stöðu leigjenda Kristján Þórður Snæbjarnarson Skoðun Skoðun Skoðun Ísland og móðurplanta með erindi Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háttvirta nýja þingkonan, María Rut Kristinsdóttir Ólafur Grétar Gunnarsson skrifar Skoðun Alþjóðadagur krabbameinsrannsókna – eitthvað sem mig varðar? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Villa um fyrir bæjarbúum Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Olíufyrirtækin vissu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Pistil eftir frétt um Davíð Tómas körfuknattleiksdómara Sigurður Ólafur Kjartansson skrifar Skoðun Bullandi hallarekstur í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Styrkjum stöðu leigjenda Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættulegustu tækin í umferðinni Eva Hauksdóttir skrifar Skoðun Hvað myndi Sesselja segja? Hallbjörn V. Fríðhólm skrifar Skoðun Vaxtastefna Seðlabankans – á kostnað launafólks Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Suður-Íslendinga sögurnar Hans Birgisson skrifar Skoðun Íhlutun Bandaríkjanna í Venesúela: Auðlindaránið í heimsvaldastefnunni og hræsnin í „stríðinu gegn fíkniefnum“ Sæþór Benjamín Randalsson skrifar Skoðun Stöndum vörð um tónlistarmenntun barna og ungmenna – opið bréf til borgarstjóra Sigrún Grendal skrifar Skoðun Hafrannsóknastofnun leggur til 95 prósent samdrátt í sjókvíaeldi á laxi Jón Kaldal skrifar Skoðun Velkomin til Helvítis Guðný Gústafsdóttir skrifar Skoðun Olíuleit við Ísland? Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Hækka launin þín þegar fasteignamatið á íbúðinni þinni hækkar? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Hvað mun Pútín gera næst með því að ögra samstöðu NATO?: Rússnesk innrás í lofthelgi NATO og hlutverk Íslands í öryggi bandalagsins Jun Þór Morikawa skrifar Skoðun Manneklan er víða Brynhildur Bolladóttir skrifar Skoðun Sótt að hagsmunum atvinnulausra Steinar Harðarson skrifar Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson skrifar Skoðun Launamunur kynjanna eykst – Hvar liggur ábyrgðin? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Þegar sannleikurinn verður fórnarlamb Davíð Bergmann skrifar Skoðun Gefum íslensku séns – að tala íslensku við alla Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Réttnefni: Viðbragð við upplýsingaóreiðu Jón Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Farsæl framfaraskref á Sólheimum Sigurjón Örn Þórsson skrifar Skoðun Austurland – þrælanýlenda Íslands Björn Ármann Ólafsson skrifar Skoðun Gervigreindin stöðluð - öryggisins vegna Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Sjá meira
Samband íslenskra myndlistarmanna (SÍM) stóð nýverið fyrir málþingi þar sem fjallað var um þá staðreynd að myndlistarmenn fá almennt lítið greitt fyrir vinnu sína. Óskað var eftir því að undirrituð myndi skoða hvort lögbrot fælist mögulega í þeirri staðreynd að söfn sem sýna myndlist greiði myndlistarmönnum almennt lítil sem engin laun fyrir vinnu þeirra við umræddar sýningar. Á síðustu árum hafa þóknanir til myndlistarmanna hægt og bítandi farið hækkandi sem er jákvætt en þó vantar enn talsvert upp á að hægt sé að fullyrða að myndlistamenn fái greitt fyrir sína vinnu, og hvað þá til jafns við aðra listamenn. Í slíku ástandi felst að mínu viti brot gegn mannréttindum umrædds hóps einstaklinga sem og jafnræðisreglu. Ísland er nokkuð framarlega þegar það kemur að vernd mannréttinda. Hin einfalda skilgreining á mannréttindum er þau grundvallarréttindi sem við eigum öll og byggjast einungis á þeirri staðreynd að við erum manneskjur. Ísland var eitt af þeim 48 ríkjum sem skrifuðu undir Mannréttindayfirlýsingu Sameinuðu þjóðanna þegar hún tók gildi árið 1948. Af því getum við verið stolt. Í 23. gr. yfirlýsingarinnar segir að hver maður eigi rétt á atvinnu að frjálsu vali og að öllum beri sama greiðsla fyrir sama verk, án manngreiningarálits. Þá segir einnig að allir menn sem vinnu stunda skuli „bera úr býtum réttlátt og hagstætt endurgjald er tryggi þeim og fjölskyldum þeirra mannsæmandi lífskjör.“ Í 27. gr. Mannréttindayfirlýsingarinnar er svo fjallað um rétt allra manna til að taka frjálsan þátt í menningarlífi þjóðfélagsins og njóta lista. Bæði þessi mannréttindi, þ.e.a.s. réttur til sanngjarnra launa fyrir atvinnu og réttur til menningar, eru líka vernduð í Alþjóðasáttmála um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi sem er bundinn í íslensk lög nr. 10/1979. Það er því skýrt að íslenska ríkinu ber skylda til þess að tryggja að allir fái laun fyrir vinnu sína í samræmi við kjarasamninga. Þó er það enn svo að myndlistarmenn, sem eru sérstaklega beðnir um að sýna verk sín, fá ekki greitt að fullu fyrir sína vinnu við uppsetningu slíkra sýninga. Flest myndlistarsöfn á Íslandi eru rekin, að minnsta kosti að hluta, fyrir opinbera fjármuni. Það þýðir að við, borgarar landsins, höldum þessum stofnunum úti með skattgreiðslum okkar. Hvernig má það vera að stofnanir sem hafa almannafé með höndum, og er stýrt af opinberum aðilum á borð við ríki og sveitarfélög, telji sig umkomna þess að sniðganga mannréttindasáttmála sem Ísland hefur staðfest og lögfest? Á sama tíma geta opinberir aðilar á öðrum listsviðum, svo sem leiklist og tónlist, staðið við kjarasamninga og greitt listamönnum fyrir undirbúning og flutning á þeim listaverkum sem birtast á sviðum landsins. Í 1. tölublaði tímarits SÍM frá 2016 er að finna samantekt sem sýnir svart á hvítu að íslenskir myndlistamenn borga ítrekað með sér til að fá list sína sýnda eða þiggja þóknanir sem eru skammarlega lágar. Dæmin sýna hins vegar að sýningarstjórum eru greidd mannsæmandi laun, talsverðar fjárhæðir fara í sýningarskrár og boðskort á opnanir en svo þegar það kemur að því að borga listamönnunum sjálfum laun virðist buddan nær tóm. Í sumum tilfellum fá þeir ekki einu sinni efniskostnað endugreiddan, hvað þá laun fyrir vinnu við verkin og þóknun fyrir hugverkin. Væntanlega er hugsunin á bak við þessa tímaskekkju og lögbrot sú að myndlistarmennirnir muni fá kynningu sem gerir þeim kleift að selja verk sín. Hins vegar er það staðreynd að sýningar á opinberum söfnum hérlendis eru ekki sölusýningar svo að slík rök eru í besta falli getgátur framtíðar. Þung ábyrgð fylgir því að hlunnfara einn hóp einstaklinga um laun fyrir atvinnu. Viðkomandi hópur eignast ekki lífeyrisréttindi og er auðsótt fórnarlamb fátæktar bæði á yngri og efri árum með tilheyrandi afleiðingum. Stjórn SÍM hefur lagt fram hóflega tillögu til að bæta úr þessu ólögmæta ástandi sem felst í svokölluðum Framlagssamningi að sænskri fyrirmynd sem tryggir listamönnum lágmarkslaun fyrir vinnu sína með tilteknum útreikningum. Þrátt fyrir að allir aðilar sem koma nálægt þessum smánarbletti á íslensku listalífi hrópi sig hása um að þeir styðji sjálfsagða kröfu myndlistarmanna til launa fyrir störf sín, hafa íslensk söfn að miklum meiri hluta hafnað þessum samning án þess að koma með haldbærar móttilögur. Einungis örfá safnanna hafa óskað eftir viðbótar fjárframlögum til að greiða listamönnum laun en þó hafa söfnin augljósa hagsmuni af því að þessir myndlistarmenn geti dregið fram lífið og skapað meiri list án þess að vera bugaðir af afkomukvíða eða þreytu vegna aukastarfa. Þess ber að geta að heildarfjárhæðin sem upp á vantar til að greitt sé í samræmi við umræddan samning nemur innan við 30 milljónum króna m.v. sýningardagsrká ársins 2017. Þetta skyldi skoðast í því augljósa samhengi að ferðamannaiðnaðurinn skilar stórauknum tekjum í formi miðasölu á myndlistarsöfn hérlendis. Með þessari grein er stórnvöldum í forsvari menningaramála og þeim sem standa að sýningum á myndlist hérlendis vonandi komið í skilning um ólögmæti þessa ástands. Það er mat undirritaðrar að ef fram fer sem horfir geti myndast bótaskylda á þá opinberu aðila sem sinna ekki lögbundnum skyldum um að greiða sanngjörn laun fyrir vinnu sem myndlistarmenn inna af hendi.
Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar
Skoðun Pistil eftir frétt um Davíð Tómas körfuknattleiksdómara Sigurður Ólafur Kjartansson skrifar
Skoðun Íhlutun Bandaríkjanna í Venesúela: Auðlindaránið í heimsvaldastefnunni og hræsnin í „stríðinu gegn fíkniefnum“ Sæþór Benjamín Randalsson skrifar
Skoðun Stöndum vörð um tónlistarmenntun barna og ungmenna – opið bréf til borgarstjóra Sigrún Grendal skrifar
Skoðun Hafrannsóknastofnun leggur til 95 prósent samdrátt í sjókvíaeldi á laxi Jón Kaldal skrifar
Skoðun Hvað mun Pútín gera næst með því að ögra samstöðu NATO?: Rússnesk innrás í lofthelgi NATO og hlutverk Íslands í öryggi bandalagsins Jun Þór Morikawa skrifar
Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson skrifar
Skoðun Gervigreindin stöðluð - öryggisins vegna Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar