Af hverju nýja stjórnarskrá? Hildur Þórðardóttir skrifar 24. febrúar 2016 21:30 Ef þú ætlar að búa til nýja flík er miklu betra að kaupa nýtt efni og sníða flíkina frá grunni heldur en að taka gamla flík og reyna að fá út úr henni eitthvað í líkingu við það sem þú vilt fá. Nýja flíkin verður aldrei eins og þú vildir helst hafa hana. Það er eins með stjórnarskrána. Þegar búa skal til ný lög, borgar sig ekki að taka gömlu lögin og reyna að aðlaga þau nýjum hugmyndum, heldur er miklu betra að byrja með hreint blað og spyrja: Hvað vil ég hafa í nýju lögunum? Gamla stjórnarskráin hefur aldrei verið fullkomin frá því að við báðum kóng um slíkt plagg í afmælisgjöf 1874 vegna þess að útséð var um að Íslendingar fengju sjálfir að semja eigin stjórnarskrá. Við höfum margoft lappað upp á hana, breytt kóngi í forseta, rýmkað kosningarétt, fjölgað þingmönnum og bætt við mannréttindum. En hún er orðin eins og margbætt flík. Til dæmis er ekki skýrt kveðið á um aðskilnað milli löggjafarvalds og framkvæmdavalds. Eins og staðan er nú er ríkisstjórn með alræði og þingmenn virðast valdalausir. Segja má að ríkisstjórnin sé með Alþingi í gíslingu. Þrískipting valdsins er nauðsynleg til að tryggja að ríkisstjórn brjóti ekki gegn réttindum fólksins. Í nýju stjórnarskránni er skýrt kveðið á um þennan aðskilnað, ríkisstjórn situr ekki á þingi og ætti því ekki hafa jafn sterkt tangarhald á þinginu. Þó er aldrei að vita á meðan hér ríkir flokksræði. Í gömlu stjórnarskránni fær forsetaembættið allt of mikið púður. Vald forseta er skilgreint strax í 3. gr. og alveg til 30. gr. Þá fyrst er fjallað um Alþingi og störf þess. Eðlilega vildi konungur hafa sig fyrstan í röðinni, þar sem stjórnarskráin var samin af ráðgjöfum hans. Þegar konungi var breytt í forseta var ekki hróflað við uppbyggingu stjórnarskrárinnar, þótt forseti hefði miklu minni völd en konungur. Í nýju stjórnarskránni er kaflinn um forseta fyrir aftan mannréttindi og Alþingi sem sýnir hvar vald hans liggur. Áður en Mannréttindayfirlýsing Sameinuðu þjóðanna kom fram var ekkert fjallað um mannréttindi í stjórnarskrá. Nú gætum við ekki hugsað okkur stjórnarskrá án mannréttinda. Eftir því sem mannréttindi þróuðust var þeim bætt inn, en eins og að reyna að stagbæta flík, varð útkoman aldrei nógu góð. Til dæmis var 2. kynslóðar mannréttindum, þ.e. félagslegum, menningarlegum og efnahagslegum réttindum, aldrei gerð nógu góð skil í hinni stagbættu stjórnarskrá. Þriðju kynslóðar réttindi, svokölluð hóparéttindi, komust ekki einu sinni á blað. Í nýju stjórnarskránni er líka kveðið á um meira vald til fólksins. Að lýðræði verði loksins virkt. Hvort sem það þarf 10% eða 15% kosningabærra manna til að knýja fram þjóðaratkvæðagreiðslur skiptir ekki höfuðmáli. Aðalatriðið er þetta tækifæri sem fólk hefur til að mótmæla gerræðislegum vinnubrögðum Alþingis þegar ákvarðanir þings ganga bersýnilega á skjön við vilja þjóðarinnar. Menn eru hræddir við að þá verði ekki starfhæft á þinginu fyrir endalausum undirskriftum. En þetta eru kannski 1-2 mál á hverju kjörtímabili, eftir því hversu gerræðisleg stjórnin er. Fólk er ekki að skrifa undir nema það sem því liggur hvað brýnast á hjarta. Íslenskir stjórnmálamenn hafa vitað í áratugi að þeir væru ófærir um að semja nýja stjórnarskrá og þess vegna kom reglulega fram krafa um stjórnlagaþing. Loksins þegar það gekk eftir, kusum við hæft fólk til að inna verkið af hendi. Það hefði verið farsælla að gefa þeim meiri tíma til að skila fullmótuðu verki sem þjóðin hefði síðan kosið um. Eins og staðan er í dag eru alþingismenn að tefja gildistöku nýju stjórnarskrárinnar. Þeir leitast við að breyta þeim leikreglum sem þjóðin vill setja þeim og gefa sér góðan tíma til þess. Stjórnarskrá er ekki greypt í stein og það er hverju samfélagi hollt að endurskoða hana oft og reglulega. Hún á að endurspegla gildi samfélagsins, vera nokkurs konar siðferðislegur sáttmáli samfélags og fylgja þróun samfélagsins eftir því sem það þroskast og vitkast. Stjórnarskráin á ekki síst að vera tæki þjóðar til að takmarka frítt spil ríkisstjórnar og Alþingis, þannig að þau geti ekki sett lög sem stangast á við stjórnarskrá. Þess vegna þurfum við að koma nýju stjórnarskránni í gegn núna. Það er allt í lagi að hún sé ekki fullkomin. Eftir nokkra áratugi munum við aftur endurskoða stjórnarskrána og jafnvel endurskrifa hana. Þá verður komin reynsla á hana og þá getum við bætt inn því sem okkur finnst vanta. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Forsetakosningar 2016 Skoðun Skoðun Mest lesið Allt að helmingslíkur á eyðingu byggðar á Íslandi Sigurður Loftur Thorlacius Skoðun Dæmisaga úr raunveruleikanum Sigurður F. Sigurðarson Skoðun Betri stjórnvöld, ekki meiri stjórnvöld Sigríður María Egilsdóttir Skoðun Hin marguntöluðu orkuskipti í bílaflota landsmanna Þorgeir R. Valsson Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson Skoðun Verstu kennarar í heimi Gígja Bjargardóttir Skoðun Friðhelgar fótboltabullur Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson Skoðun Meira fyrir minna: Bætt nýting opinberra fjármuna Álfrún Tryggvadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Allt að helmingslíkur á eyðingu byggðar á Íslandi Sigurður Loftur Thorlacius skrifar Skoðun Dæmisaga úr raunveruleikanum Sigurður F. Sigurðarson skrifar Skoðun Hin marguntöluðu orkuskipti í bílaflota landsmanna Þorgeir R. Valsson skrifar Skoðun Betri stjórnvöld, ekki meiri stjórnvöld Sigríður María Egilsdóttir skrifar Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson skrifar Skoðun Blóðmeramálið til umboðsmanns Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Meira fyrir minna: Bætt nýting opinberra fjármuna Álfrún Tryggvadóttir skrifar Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Friðhelgar fótboltabullur Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Sex af níu flokkum á móti hvalveiðum Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Allt fyrir listina Brynhildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tryggjum nýliðun bændastéttarinnar Þórdís Bjarnleifsdóttir skrifar Skoðun Óskalisti minn SIgurlín Margrét Sigurðardóttir skrifar Skoðun Aukin stuðningur við ferðasjóð íþróttafélaga dregur úr ójöfnuði Hannes S. Jónsson skrifar Skoðun Það er þetta með traustið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Plan Samfylkingar: Svona náum við niður vöxtunum Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun 6000 íbúðirnar sem vantar - í boði borgarinnar Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Samvinnufélög - sóknarfæri á húsnæðismarkaði? Elín H. Jónsdóttir,Guðrún Johnsen skrifar Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Það er enginn á vakt Áslaug Ýr Hjartardóttir skrifar Skoðun Svalur, Valur og Hvalur Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Opið bréf til samninganefnda KÍ og SÍS Guðrún Eik Skúladóttir skrifar Skoðun Ungt fólk og þörfin fyrir skjótar aðgerðir í menntun Fannar Logi Waldorff Sigurðsson skrifar Skoðun Mikilvægasta launaviðtalið Bessí Þóra Jónsdóttir skrifar Skoðun Leikskólaverkfall - slæmur draumur Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Burt með baráttusöngva úr virkjunarkafla stóriðjustefnunnar Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar Skoðun Meiri árangur…fyrir útvalda Aðalheiður Marta Steindórsdóttir skrifar Skoðun Ertu karlmaður á miðjum aldri á breytingarskeiðinu? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson skrifar Sjá meira
Ef þú ætlar að búa til nýja flík er miklu betra að kaupa nýtt efni og sníða flíkina frá grunni heldur en að taka gamla flík og reyna að fá út úr henni eitthvað í líkingu við það sem þú vilt fá. Nýja flíkin verður aldrei eins og þú vildir helst hafa hana. Það er eins með stjórnarskrána. Þegar búa skal til ný lög, borgar sig ekki að taka gömlu lögin og reyna að aðlaga þau nýjum hugmyndum, heldur er miklu betra að byrja með hreint blað og spyrja: Hvað vil ég hafa í nýju lögunum? Gamla stjórnarskráin hefur aldrei verið fullkomin frá því að við báðum kóng um slíkt plagg í afmælisgjöf 1874 vegna þess að útséð var um að Íslendingar fengju sjálfir að semja eigin stjórnarskrá. Við höfum margoft lappað upp á hana, breytt kóngi í forseta, rýmkað kosningarétt, fjölgað þingmönnum og bætt við mannréttindum. En hún er orðin eins og margbætt flík. Til dæmis er ekki skýrt kveðið á um aðskilnað milli löggjafarvalds og framkvæmdavalds. Eins og staðan er nú er ríkisstjórn með alræði og þingmenn virðast valdalausir. Segja má að ríkisstjórnin sé með Alþingi í gíslingu. Þrískipting valdsins er nauðsynleg til að tryggja að ríkisstjórn brjóti ekki gegn réttindum fólksins. Í nýju stjórnarskránni er skýrt kveðið á um þennan aðskilnað, ríkisstjórn situr ekki á þingi og ætti því ekki hafa jafn sterkt tangarhald á þinginu. Þó er aldrei að vita á meðan hér ríkir flokksræði. Í gömlu stjórnarskránni fær forsetaembættið allt of mikið púður. Vald forseta er skilgreint strax í 3. gr. og alveg til 30. gr. Þá fyrst er fjallað um Alþingi og störf þess. Eðlilega vildi konungur hafa sig fyrstan í röðinni, þar sem stjórnarskráin var samin af ráðgjöfum hans. Þegar konungi var breytt í forseta var ekki hróflað við uppbyggingu stjórnarskrárinnar, þótt forseti hefði miklu minni völd en konungur. Í nýju stjórnarskránni er kaflinn um forseta fyrir aftan mannréttindi og Alþingi sem sýnir hvar vald hans liggur. Áður en Mannréttindayfirlýsing Sameinuðu þjóðanna kom fram var ekkert fjallað um mannréttindi í stjórnarskrá. Nú gætum við ekki hugsað okkur stjórnarskrá án mannréttinda. Eftir því sem mannréttindi þróuðust var þeim bætt inn, en eins og að reyna að stagbæta flík, varð útkoman aldrei nógu góð. Til dæmis var 2. kynslóðar mannréttindum, þ.e. félagslegum, menningarlegum og efnahagslegum réttindum, aldrei gerð nógu góð skil í hinni stagbættu stjórnarskrá. Þriðju kynslóðar réttindi, svokölluð hóparéttindi, komust ekki einu sinni á blað. Í nýju stjórnarskránni er líka kveðið á um meira vald til fólksins. Að lýðræði verði loksins virkt. Hvort sem það þarf 10% eða 15% kosningabærra manna til að knýja fram þjóðaratkvæðagreiðslur skiptir ekki höfuðmáli. Aðalatriðið er þetta tækifæri sem fólk hefur til að mótmæla gerræðislegum vinnubrögðum Alþingis þegar ákvarðanir þings ganga bersýnilega á skjön við vilja þjóðarinnar. Menn eru hræddir við að þá verði ekki starfhæft á þinginu fyrir endalausum undirskriftum. En þetta eru kannski 1-2 mál á hverju kjörtímabili, eftir því hversu gerræðisleg stjórnin er. Fólk er ekki að skrifa undir nema það sem því liggur hvað brýnast á hjarta. Íslenskir stjórnmálamenn hafa vitað í áratugi að þeir væru ófærir um að semja nýja stjórnarskrá og þess vegna kom reglulega fram krafa um stjórnlagaþing. Loksins þegar það gekk eftir, kusum við hæft fólk til að inna verkið af hendi. Það hefði verið farsælla að gefa þeim meiri tíma til að skila fullmótuðu verki sem þjóðin hefði síðan kosið um. Eins og staðan er í dag eru alþingismenn að tefja gildistöku nýju stjórnarskrárinnar. Þeir leitast við að breyta þeim leikreglum sem þjóðin vill setja þeim og gefa sér góðan tíma til þess. Stjórnarskrá er ekki greypt í stein og það er hverju samfélagi hollt að endurskoða hana oft og reglulega. Hún á að endurspegla gildi samfélagsins, vera nokkurs konar siðferðislegur sáttmáli samfélags og fylgja þróun samfélagsins eftir því sem það þroskast og vitkast. Stjórnarskráin á ekki síst að vera tæki þjóðar til að takmarka frítt spil ríkisstjórnar og Alþingis, þannig að þau geti ekki sett lög sem stangast á við stjórnarskrá. Þess vegna þurfum við að koma nýju stjórnarskránni í gegn núna. Það er allt í lagi að hún sé ekki fullkomin. Eftir nokkra áratugi munum við aftur endurskoða stjórnarskrána og jafnvel endurskrifa hana. Þá verður komin reynsla á hana og þá getum við bætt inn því sem okkur finnst vanta.
Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson Skoðun
Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson skrifar
Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar
Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson Skoðun