Trúin á tímum hnattvæðingarinnar Guðmundur Andri Thorsson skrifar 18. maí 2015 07:00 Erfitt er að gera sér í hugarlund öllu tilgangslausara deiluefni en Guð; það er eins og að ætla sér að grípa vindinn og sýna í eitt skipti fyrir öll: sko, sjáðu, svona lítur hann út. Eðli málsins samkvæmt er sannleikurinn um Guð ekki háður sérleyfum. Alheimssálin – hinn mikli eilífi andi – lífsaflið – frumorsökin: uppruni, eðli og tilgangur lífsins á jörðinni – allt er þetta sveipað dul og mennirnir nota ótal ólíkar aðferðir við að tengjast þessum leyndardómi: táknsögur, bænahald, tilbeiðslusiði, hugljómun – já og list. Öll slík viðleitni, hverju nafni sem hún nefnist, er virðingar verð svo fremi hún misbjóði ekki öðrum. Trúariðkun er í eðli sínu innhverf og hljóðlát, einkaleg reynsla, hvað sem líður öllum þeim óskiljanlega hávaða út af trúmálum sem dynur á okkur dægrin löng. Og er rifrildi þar sem aldrei fæst niðurstaða.Fjölgyðistrú á okkar dögum Trúnni verður ekki úthýst úr mannlegu samfélagi; því sannfærðari sem ráðamenn í andlegum og veraldlegum efnum verða um að nú sé hún liðin undir lok, þeim mun margefldari snýr hún jafnan aftur – og aftur og aftur. Hnattvæðingunni fylgir meira nábýli hugmynda en áður þekktist í mannlegri tilveru, jafnvel núningur, og ólíkar aðferðir tíðkast hlið við hlið við að ákalla æðri mátt. Internetið verður varla lagt niður alveg í bráð og straumur hugmynda og fólks liggur í allar áttir, fram og til baka, eins og vera ber. Eitt mikilvægasta úrlausnarefni okkar daga er að finna leiðir til að þetta nána sambýli geti gengið; fá einn hóp til að viðurkenna tilverurétt annars – leiða saman í stað þess að stía í sundur, virða í stað þess að sýna óvirðingu, iðka samtal. Það er ekki hægt að vera andvígur fjölmenningu nú á dögum. Sambýli ólíkra hópa er staðreynd. Vert er að muna að þetta er ekki nýtt sambýli: á miðöldum bjuggu saman í heimsborgum á borð við Miklagarð (Konstantínópel) ótal ólíkar þjóðir með ólík trúarbrögð og nærðust af því sambýli. Og Íslendingar mættu á svæðið; þar á meðal Þorsteinn drómundur, bróðir Grettis Ásmundarsonar, sem söng sig inn í hjarta hefðarkonu og út úr fangelsi eftir að hafa hefnt bróður síns. Listamaður og gæfumaður. Þó að islam, gyðingdómur og kristni séu allt mismunandi útgáfur af eingyðistrúarbrögðum má eiginlega segja að nútímasamfélag einkennist af nokkurs konar fjölgyðistrú, eins og tíðkaðist til forna hjá norrænum mönnum, sem kusu sér til áheita ýmist Freyju eða Óðin, Þór eða Njörð, og má ímynda sér að grunnt hafi oft verið á því góða þarna á milli. Þannig er þessu háttað nú á dögum: við veljum okkur afbrigði af kristnum sið – eða heiðnum – erum búddistar, taóistar, múslimar og guð má vita hvað, eða blöndum jafnvel saman alls konar ólíku goðmagni sem við þykjumst skynja. Fyrir utan hið fræga „eitthvað“ sem Íslendingar segja alltaf að „sé þarna“. Bókstafstrú er eitthvert ömurlegasta og furðulegasta böl mannkynsins á okkar dögum þegar mannkynið ætti með réttu að njóta góðs af þeirri þekkingu sem það hefur aflað sér á lögmálum lífs og náttúru; þekkingin ætti að vera móðir víðsýninnar og umburðarlyndisins (sem er dyggð, hvað sem hver segir) en samt er það svo, í byrjun 20. aldar að trúarbragðadeilur og jafnvel styrjaldir geisa og fátt sem virðist geta valdið jafn miklum deilum. Bókstafstrú er andstæða sannrar trúar; hún er hæfileikaleysið til að skynja og skilja sjálfa líkinguna í trúartáknmálinu. Allt er tekið á orðinu og annaðhvort trúað bókstaflega eða afsannað bókstaflega.Hinn verðugi fulltrúi Inn í þetta samhengi kemur framlag Íslands í Feneyjatvíæringsins í ár, innsetning svissneska listamannsins Christoph Büchel (hann er raunar líka virkur þátttakandi í blómlegu listalífi Seyðisfjarðar). Hann hefur komið mosku fyrir í afhelgaðri kirkju, og vekur margs konar kenndir að sögn, lotningu og hrifningu, jafnt sem ótta og andstöðu. Christoph veður ótrauður beint inn á viðkvæmt svæði í evrópskri umræðu og hugmyndalífi – beint inn í mesta æsinginn. Til að ögra? Já já. Vekja athygli? Já já. Það er nú einu sinni eitt hlutverk listamanna að gera það. Snýst þetta um aflagða kristni og vaknandi islam? Ekki endilega – kannski allt eins hitt: að knýja áhorfandann til að horfa á og hugleiða og upplifa þetta svið mannlegrar tilveru; trúræknina; draga fram hugrenningar um helgi og afhelgun, hús Guðs og hús mannsins, ólíkar birtingarmyndir guðdómsins og líkar, ólíkar leiðir við tilbeiðsluna – og líkar. Og leiða fram það sem sameinar ekki síður en hitt sem sundrar; efla skilning, samkennd og vinarþel, draga úr fordómum, skapa fegurð og friðsæld úr ólgu og æsingi. Sem sé: Svissneskur fulltrúi Íslands á Ítalíu að skapa list sem á sér uppruna í arabískri trúariðkun. Öllu fjölþjóðlegra verður það nú naumast. Þetta gerir list: hún skekkir og ýkir; hún ýtir hlutum út úr gefnu samhengi sínu og setur í nýtt, sýnir þá staka á sínum stalli þar sem þeir geta ljómað. Er Christoph Büchel verðugur fulltrúi Íslands? Já já. Er hann íslenskur listamaður? Ég hef ekki hugmynd um það, veit eiginlega ekki hvað þarf að uppfylla til að svo sé. Er enginn íslenskur listamaður verðugur fulltrúi Íslands, eins og Goddur þrumaði úr stólnum í Djöflaeyjunni um daginn? Auðvitað ekki. Það verður seint sagt að þessi mikli áhrifamaður í myndlistarheiminum hafi hagað máli sínu í anda þess verks sem hann vildi verja; skilnings og samtals. Hann stóð þarna í púlti sínu og úthúðaði, skammaðist og reifst, og má þar með segja að Goddur hafi, hvað sem öðru líður, komið þarna fram sem verðugur fulltrúi íslenskrar umræðuhefðar og þar með Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Andri Thorsson Mest lesið Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Heilbrigðiskerfið logar og er að hrynja: Þú áttir betra skilið Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Vitsmunaleg vanstilling í boði ungra Sjálfstæðiskvenna Erna Mist Skoðun Halldór 9.11.2024 Halldór Það sem má alls ekki tala um... Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Rekin út fyrir að vera kennari Álfhildur Leifsdóttir Skoðun Lenda menn í fangelsi eftir misheppnaða skólagöngu? Elinóra Inga Sigurðardóttir Skoðun Litlu fyrirtækin – kerfishyggja og skattlagning Eiríkur S. Svavarsson Skoðun Reiknileikni Sambandsins Ragnar Þór Pétursson Skoðun Við þurfum að tala um Bálstofuna Matthías Kormáksson Skoðun Skoðun Skoðun Litlu fyrirtækin – kerfishyggja og skattlagning Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun „Þörfin fyrir nýtt upphaf: Af hverju hrista þarf upp í stjórnmálum“ Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Reiknileikni Sambandsins Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Vegurinn heim Tinna Rún Snorradóttir skrifar Skoðun Framsókn setur heimilin í fyrsta sæti Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Allt mannanna verk - orkuöryggi á Íslandi Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvert er planið? Þorleifur Hallbjörn Ingólfsson skrifar Skoðun Íslenskan heldur velli Stefán Atli Rúnarsson,Jóhann F K Arinbjarnarson skrifar Skoðun Einstaklingur á undir högg að sækja í dómsmáli við hinn sterka Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Ný gömul menntastefna Thelma Rut Haukdal Magnúsdóttir skrifar Skoðun Krafa um árangur í atvinnu- og samgöngumálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Viðreisn fjölskyldunnar Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Píratar standa með fólki í vímuefnavanda Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Lenda menn í fangelsi eftir misheppnaða skólagöngu? Elinóra Inga Sigurðardóttir skrifar Skoðun Andlát ungrar manneskju hefur gáruáhrif á allt samfélagið Sigurþóra Bergsdóttir skrifar Skoðun Báknið burt - hvaða bákn? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Íþróttir fyrir öll börn! Gunnhildur Jakobsdóttir ,Kolbrún Kristínardóttir skrifar Skoðun Að stela framtíðinni Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Vegið að framtíð ungs vísindafólks á Íslandi Katrín Möller,Svava Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Fjöleignarhús og vátryggingar Jónína Þórdís Karlsdóttir skrifar Skoðun Ert þú áhorfandi ofbeldis? Carmen Maja Valencia skrifar Skoðun Það er dýrt að reka ríkissjóð alltaf á yfirdrætti Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Opinber ómöguleiki Guðmundur F. Magnússon skrifar Skoðun Gervigreindin mun gjörbylta öllum samfélögum Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Dýravelferðarlögin tíu ára Einar Örn Thorlacius skrifar Skoðun Er þetta sanngjarnt? Sigríður Clausen skrifar Skoðun Niðurskurðurinn sem enginn bað um Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Það sem má alls ekki tala um... Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Síðasti naglinn í borginni Björg Eva Erlendsdóttir,Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Slæm stjórnsýsla heilbrigðismála - dauðans alvara Markús Ingólfur Eiríksson skrifar Sjá meira
Erfitt er að gera sér í hugarlund öllu tilgangslausara deiluefni en Guð; það er eins og að ætla sér að grípa vindinn og sýna í eitt skipti fyrir öll: sko, sjáðu, svona lítur hann út. Eðli málsins samkvæmt er sannleikurinn um Guð ekki háður sérleyfum. Alheimssálin – hinn mikli eilífi andi – lífsaflið – frumorsökin: uppruni, eðli og tilgangur lífsins á jörðinni – allt er þetta sveipað dul og mennirnir nota ótal ólíkar aðferðir við að tengjast þessum leyndardómi: táknsögur, bænahald, tilbeiðslusiði, hugljómun – já og list. Öll slík viðleitni, hverju nafni sem hún nefnist, er virðingar verð svo fremi hún misbjóði ekki öðrum. Trúariðkun er í eðli sínu innhverf og hljóðlát, einkaleg reynsla, hvað sem líður öllum þeim óskiljanlega hávaða út af trúmálum sem dynur á okkur dægrin löng. Og er rifrildi þar sem aldrei fæst niðurstaða.Fjölgyðistrú á okkar dögum Trúnni verður ekki úthýst úr mannlegu samfélagi; því sannfærðari sem ráðamenn í andlegum og veraldlegum efnum verða um að nú sé hún liðin undir lok, þeim mun margefldari snýr hún jafnan aftur – og aftur og aftur. Hnattvæðingunni fylgir meira nábýli hugmynda en áður þekktist í mannlegri tilveru, jafnvel núningur, og ólíkar aðferðir tíðkast hlið við hlið við að ákalla æðri mátt. Internetið verður varla lagt niður alveg í bráð og straumur hugmynda og fólks liggur í allar áttir, fram og til baka, eins og vera ber. Eitt mikilvægasta úrlausnarefni okkar daga er að finna leiðir til að þetta nána sambýli geti gengið; fá einn hóp til að viðurkenna tilverurétt annars – leiða saman í stað þess að stía í sundur, virða í stað þess að sýna óvirðingu, iðka samtal. Það er ekki hægt að vera andvígur fjölmenningu nú á dögum. Sambýli ólíkra hópa er staðreynd. Vert er að muna að þetta er ekki nýtt sambýli: á miðöldum bjuggu saman í heimsborgum á borð við Miklagarð (Konstantínópel) ótal ólíkar þjóðir með ólík trúarbrögð og nærðust af því sambýli. Og Íslendingar mættu á svæðið; þar á meðal Þorsteinn drómundur, bróðir Grettis Ásmundarsonar, sem söng sig inn í hjarta hefðarkonu og út úr fangelsi eftir að hafa hefnt bróður síns. Listamaður og gæfumaður. Þó að islam, gyðingdómur og kristni séu allt mismunandi útgáfur af eingyðistrúarbrögðum má eiginlega segja að nútímasamfélag einkennist af nokkurs konar fjölgyðistrú, eins og tíðkaðist til forna hjá norrænum mönnum, sem kusu sér til áheita ýmist Freyju eða Óðin, Þór eða Njörð, og má ímynda sér að grunnt hafi oft verið á því góða þarna á milli. Þannig er þessu háttað nú á dögum: við veljum okkur afbrigði af kristnum sið – eða heiðnum – erum búddistar, taóistar, múslimar og guð má vita hvað, eða blöndum jafnvel saman alls konar ólíku goðmagni sem við þykjumst skynja. Fyrir utan hið fræga „eitthvað“ sem Íslendingar segja alltaf að „sé þarna“. Bókstafstrú er eitthvert ömurlegasta og furðulegasta böl mannkynsins á okkar dögum þegar mannkynið ætti með réttu að njóta góðs af þeirri þekkingu sem það hefur aflað sér á lögmálum lífs og náttúru; þekkingin ætti að vera móðir víðsýninnar og umburðarlyndisins (sem er dyggð, hvað sem hver segir) en samt er það svo, í byrjun 20. aldar að trúarbragðadeilur og jafnvel styrjaldir geisa og fátt sem virðist geta valdið jafn miklum deilum. Bókstafstrú er andstæða sannrar trúar; hún er hæfileikaleysið til að skynja og skilja sjálfa líkinguna í trúartáknmálinu. Allt er tekið á orðinu og annaðhvort trúað bókstaflega eða afsannað bókstaflega.Hinn verðugi fulltrúi Inn í þetta samhengi kemur framlag Íslands í Feneyjatvíæringsins í ár, innsetning svissneska listamannsins Christoph Büchel (hann er raunar líka virkur þátttakandi í blómlegu listalífi Seyðisfjarðar). Hann hefur komið mosku fyrir í afhelgaðri kirkju, og vekur margs konar kenndir að sögn, lotningu og hrifningu, jafnt sem ótta og andstöðu. Christoph veður ótrauður beint inn á viðkvæmt svæði í evrópskri umræðu og hugmyndalífi – beint inn í mesta æsinginn. Til að ögra? Já já. Vekja athygli? Já já. Það er nú einu sinni eitt hlutverk listamanna að gera það. Snýst þetta um aflagða kristni og vaknandi islam? Ekki endilega – kannski allt eins hitt: að knýja áhorfandann til að horfa á og hugleiða og upplifa þetta svið mannlegrar tilveru; trúræknina; draga fram hugrenningar um helgi og afhelgun, hús Guðs og hús mannsins, ólíkar birtingarmyndir guðdómsins og líkar, ólíkar leiðir við tilbeiðsluna – og líkar. Og leiða fram það sem sameinar ekki síður en hitt sem sundrar; efla skilning, samkennd og vinarþel, draga úr fordómum, skapa fegurð og friðsæld úr ólgu og æsingi. Sem sé: Svissneskur fulltrúi Íslands á Ítalíu að skapa list sem á sér uppruna í arabískri trúariðkun. Öllu fjölþjóðlegra verður það nú naumast. Þetta gerir list: hún skekkir og ýkir; hún ýtir hlutum út úr gefnu samhengi sínu og setur í nýtt, sýnir þá staka á sínum stalli þar sem þeir geta ljómað. Er Christoph Büchel verðugur fulltrúi Íslands? Já já. Er hann íslenskur listamaður? Ég hef ekki hugmynd um það, veit eiginlega ekki hvað þarf að uppfylla til að svo sé. Er enginn íslenskur listamaður verðugur fulltrúi Íslands, eins og Goddur þrumaði úr stólnum í Djöflaeyjunni um daginn? Auðvitað ekki. Það verður seint sagt að þessi mikli áhrifamaður í myndlistarheiminum hafi hagað máli sínu í anda þess verks sem hann vildi verja; skilnings og samtals. Hann stóð þarna í púlti sínu og úthúðaði, skammaðist og reifst, og má þar með segja að Goddur hafi, hvað sem öðru líður, komið þarna fram sem verðugur fulltrúi íslenskrar umræðuhefðar og þar með Íslands.
Skoðun „Þörfin fyrir nýtt upphaf: Af hverju hrista þarf upp í stjórnmálum“ Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar
Skoðun Einstaklingur á undir högg að sækja í dómsmáli við hinn sterka Jörgen Ingimar Hansson skrifar