Eru höft hagstjórnartæki eða neyðarráðstöfun? Árni Páll Árnason skrifar 10. júlí 2014 07:00 Umræða hefur að undanförnu spunnist um þá ákvörðun Seðlabankans að breyta reglum um gjaldeyrismál til að banna samninga sem erlend tryggingafélög hafa boðið og fela í sér bæði tryggingar og sparnað í erlendum gjaldeyri. Við þessa ákvörðun er margt að athuga. Fyrir það fyrsta hefur lögum um höftin ekki verið breytt. Það er umhugsunarefni hvort stjórnvald getur breytt í grundvallaratriðum túlkun sinni á lögum um gjaldeyrishöft, án þess að lagabókstafnum hafi verið breytt að neinu leyti. Er stjórnvaldi frjálst að túlka sambærileg tilvik með ólíkum hætti frá einum tíma til annars? Þetta er sérstaklega athugunarvert í þessu tilviki, þar sem undir liggja atvinnuhagsmunir tryggingafélaganna sem í hlut eiga og hagsmunir tugþúsunda Íslendinga. Hvernig getur ráðherrann sem ber ábyrgð á framkvæmd haftanna sætt sig við sinnaskipti af þessum toga ef lögum hefur ekki verið breytt? Í umræðunni hafa einkum tvenns konar rök verið færð fram til réttlætingar þessum sinnaskiptum. Annars vegar að óréttlátt sé að einstaklingar hafi rétt til sparnaðar erlendis á sama tíma og lífeyrissjóðum landsmanna sé meinað að spara erlendis. Hins vegar að nauðsynlegt sé að sama gildi um innlend og erlend tryggingafélög að þessu leyti og óásættanlegt sé að erlend tryggingafélög geti boðið sparnaðarlausnir í erlendri mynt, sem innlendir aðilar geti ekki boðið.Hættuleg aðlögun að höftum Bæði rökin lýsa hættulegri aðlögun hugarfars okkar að viðvarandi haftabúskap. Hvor tveggja rökin er hægt að nota til að réttlæta að herða höftin enn frekar. Ég hef margsinnis fjallað um það tjón sem höftin valda lífeyriskerfi okkar og ég hef gagnrýnt Seðlabankann fyrir að ganga út frá því að hægt sé að tjóðra lífeyrissjóðina til langs tíma og meina þeim fjárfestingar erlendis. Slík langtímahöft munu bara eyðileggja áhættudreifingu lífeyrissjóðanna, torvelda fjárfestingu þeirra í atvinnustarfsemi og gera þá enn háðari fjárfestingum í íslenskum ríkisskuldabréfum. Þar með væri grafið undan höfuðstyrkleika íslenska lífeyriskerfisins og kerfinu breytt í eitthvað sem líkist mun meira gegnumstreymiskerfum þeirra landa sem við viljum síst bera okkur saman við í lífeyrismálum. En staða lífeyrissjóðanna er samt í grundvallaratriðum önnur en staða erlendra fyrirtækja sem bjóða erlendar lífeyristryggingar. Höftin meina lífeyrissjóðum fjárfestingar erlendis í ávöxtunarskyni, en hindra þá ekki í grundvallarstarfsemi sinni. Ástæða þeirrar hindrunar er sú að gjaldmiðillinn þolir ekki að óbreyttu útflæði sem nemur fjárfestingarþörf lífeyrissjóðanna erlendis, þótt hann geti þolað útflæði sem leiðir af sölu lífeyristrygginga til 30 þúsund einstaklinga. Höftin eru þannig takmörkuð við það sem er nauðsynlegt út frá útflæðisáhættu. Hið nýja haftaskref útilokar sölu lífeyristrygginga í gjaldgengum gjaldmiðli yfir landamæri. Það er ný, stór hindrun í frjálsum þjónustuviðskiptum, sem útilokar tiltekna atvinnustarfsemi og eykur líkur á að höftin verði talin brjóta gegn EES, enda er sú hindrun ekki nauðsynleg til að tryggja þjóðarhag. Lausnin á þeirri slæmu stöðu sem lífeyrissjóðirnir eru í er ekki að læsa fleiri inni í fangelsinu, heldur að losa um höftin með skynsamlegum hætti. Þar hefur Samfylkingin einn flokka útfært plan. Það eru ekki heldur tæk rök að núverandi staða mismuni gagnvart innlendum tryggingafyrirtækjum, því þeim sé bannað það sem erlendu fyrirtækjunum leyfist. Ef það væru tæk rök væru höftin ekki lengur neyðarráðstöfun til að verja þjóðarbúið gegn óviðráðanlegri hættu, heldur hagstjórnartæki eða tæknileg viðskiptahindrun sem ætlað væri að stilla viðskiptalífið af til að tryggja að innlendir aðilar stæðu alltaf framar erlendum í samkeppni. Þá væru höftin fallin um sjálf sig. Höftin ívilna í dag óhjákvæmilega á margan hátt innlendum framleiðendum og þjónustuveitendum, en þetta er eitt fárra tilvika þar sem þau ívilna erlendum. Lausnin getur ekki verið að banna öll frávik til að innlendum framleiðendum líði vel og að þeir fái ekki samkeppni frá söluaðilum alþjóðlegrar söluvöru. Hvaðan á að koma þrýstingur á afnám hafta ef stjórnvöld nýta þau með skipulegum hætti til að tryggja að innlendum framleiðendum og þjónustuaðilum líði alltaf vel innan þeirra?Af hverju ekki herða þá meira? Þessi staða sem nú er upp komin vekur margar spurningar og áhyggjur. Með sömu rökum og nú er beitt er hægt að réttlæta að hverfa frá öllum þeim heimildum sem nú gera höftin bærileg fyrir almenning í landinu. Er ekki einboðið að banna fólki að kaupa erlendar vörur með greiðslukorti? Það eru dæmi um að fólk kaupi dýrar erlendar vörur þannig og endurselji í stórum stíl. Er ekki borðleggjandi að banna það, af því einhverjir aðrir búa ekki við sömu undanþágur? Og hvar endar þá upphersla haftanna í boði ríkisstjórnarinnar? Við megum aldrei verða svo vön höftunum að við förum að líta á þau sem sjálfsagt stjórnkerfi efnahagsmála og telja það mestu skipta að þau tryggi jafnstöðu ólíkra atvinnugreina og aðila. Ef það verður markmiðið er auðvelt að finna ávallt nýjar ástæður til að herða höftin. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Árni Páll Árnason Mest lesið Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir Skoðun Góðan daginn, ég ætla að fá … ENGLISH PLEASE! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson Skoðun Þjóðin slæst við elda: Hvar er Alþingi? Baldur Borgþórsson Skoðun Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson Skoðun Skoðun Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Afnemum launamisrétti Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Hvað hefur Ísland gert? Katla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar Skoðun Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Taugatýpísk forréttindi Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Hver er ég og hvert er ég að fara? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Að hjálpa fólki að standa á eigin fótum Jón Þór Kristjánsson skrifar Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun „Heimferða- og fylgdadeild“ Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Til varnar mennsku kúgarans Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens skrifar Skoðun Engum til sóma Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Góðan daginn, ég ætla að fá … ENGLISH PLEASE! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Sjá meira
Umræða hefur að undanförnu spunnist um þá ákvörðun Seðlabankans að breyta reglum um gjaldeyrismál til að banna samninga sem erlend tryggingafélög hafa boðið og fela í sér bæði tryggingar og sparnað í erlendum gjaldeyri. Við þessa ákvörðun er margt að athuga. Fyrir það fyrsta hefur lögum um höftin ekki verið breytt. Það er umhugsunarefni hvort stjórnvald getur breytt í grundvallaratriðum túlkun sinni á lögum um gjaldeyrishöft, án þess að lagabókstafnum hafi verið breytt að neinu leyti. Er stjórnvaldi frjálst að túlka sambærileg tilvik með ólíkum hætti frá einum tíma til annars? Þetta er sérstaklega athugunarvert í þessu tilviki, þar sem undir liggja atvinnuhagsmunir tryggingafélaganna sem í hlut eiga og hagsmunir tugþúsunda Íslendinga. Hvernig getur ráðherrann sem ber ábyrgð á framkvæmd haftanna sætt sig við sinnaskipti af þessum toga ef lögum hefur ekki verið breytt? Í umræðunni hafa einkum tvenns konar rök verið færð fram til réttlætingar þessum sinnaskiptum. Annars vegar að óréttlátt sé að einstaklingar hafi rétt til sparnaðar erlendis á sama tíma og lífeyrissjóðum landsmanna sé meinað að spara erlendis. Hins vegar að nauðsynlegt sé að sama gildi um innlend og erlend tryggingafélög að þessu leyti og óásættanlegt sé að erlend tryggingafélög geti boðið sparnaðarlausnir í erlendri mynt, sem innlendir aðilar geti ekki boðið.Hættuleg aðlögun að höftum Bæði rökin lýsa hættulegri aðlögun hugarfars okkar að viðvarandi haftabúskap. Hvor tveggja rökin er hægt að nota til að réttlæta að herða höftin enn frekar. Ég hef margsinnis fjallað um það tjón sem höftin valda lífeyriskerfi okkar og ég hef gagnrýnt Seðlabankann fyrir að ganga út frá því að hægt sé að tjóðra lífeyrissjóðina til langs tíma og meina þeim fjárfestingar erlendis. Slík langtímahöft munu bara eyðileggja áhættudreifingu lífeyrissjóðanna, torvelda fjárfestingu þeirra í atvinnustarfsemi og gera þá enn háðari fjárfestingum í íslenskum ríkisskuldabréfum. Þar með væri grafið undan höfuðstyrkleika íslenska lífeyriskerfisins og kerfinu breytt í eitthvað sem líkist mun meira gegnumstreymiskerfum þeirra landa sem við viljum síst bera okkur saman við í lífeyrismálum. En staða lífeyrissjóðanna er samt í grundvallaratriðum önnur en staða erlendra fyrirtækja sem bjóða erlendar lífeyristryggingar. Höftin meina lífeyrissjóðum fjárfestingar erlendis í ávöxtunarskyni, en hindra þá ekki í grundvallarstarfsemi sinni. Ástæða þeirrar hindrunar er sú að gjaldmiðillinn þolir ekki að óbreyttu útflæði sem nemur fjárfestingarþörf lífeyrissjóðanna erlendis, þótt hann geti þolað útflæði sem leiðir af sölu lífeyristrygginga til 30 þúsund einstaklinga. Höftin eru þannig takmörkuð við það sem er nauðsynlegt út frá útflæðisáhættu. Hið nýja haftaskref útilokar sölu lífeyristrygginga í gjaldgengum gjaldmiðli yfir landamæri. Það er ný, stór hindrun í frjálsum þjónustuviðskiptum, sem útilokar tiltekna atvinnustarfsemi og eykur líkur á að höftin verði talin brjóta gegn EES, enda er sú hindrun ekki nauðsynleg til að tryggja þjóðarhag. Lausnin á þeirri slæmu stöðu sem lífeyrissjóðirnir eru í er ekki að læsa fleiri inni í fangelsinu, heldur að losa um höftin með skynsamlegum hætti. Þar hefur Samfylkingin einn flokka útfært plan. Það eru ekki heldur tæk rök að núverandi staða mismuni gagnvart innlendum tryggingafyrirtækjum, því þeim sé bannað það sem erlendu fyrirtækjunum leyfist. Ef það væru tæk rök væru höftin ekki lengur neyðarráðstöfun til að verja þjóðarbúið gegn óviðráðanlegri hættu, heldur hagstjórnartæki eða tæknileg viðskiptahindrun sem ætlað væri að stilla viðskiptalífið af til að tryggja að innlendir aðilar stæðu alltaf framar erlendum í samkeppni. Þá væru höftin fallin um sjálf sig. Höftin ívilna í dag óhjákvæmilega á margan hátt innlendum framleiðendum og þjónustuveitendum, en þetta er eitt fárra tilvika þar sem þau ívilna erlendum. Lausnin getur ekki verið að banna öll frávik til að innlendum framleiðendum líði vel og að þeir fái ekki samkeppni frá söluaðilum alþjóðlegrar söluvöru. Hvaðan á að koma þrýstingur á afnám hafta ef stjórnvöld nýta þau með skipulegum hætti til að tryggja að innlendum framleiðendum og þjónustuaðilum líði alltaf vel innan þeirra?Af hverju ekki herða þá meira? Þessi staða sem nú er upp komin vekur margar spurningar og áhyggjur. Með sömu rökum og nú er beitt er hægt að réttlæta að hverfa frá öllum þeim heimildum sem nú gera höftin bærileg fyrir almenning í landinu. Er ekki einboðið að banna fólki að kaupa erlendar vörur með greiðslukorti? Það eru dæmi um að fólk kaupi dýrar erlendar vörur þannig og endurselji í stórum stíl. Er ekki borðleggjandi að banna það, af því einhverjir aðrir búa ekki við sömu undanþágur? Og hvar endar þá upphersla haftanna í boði ríkisstjórnarinnar? Við megum aldrei verða svo vön höftunum að við förum að líta á þau sem sjálfsagt stjórnkerfi efnahagsmála og telja það mestu skipta að þau tryggi jafnstöðu ólíkra atvinnugreina og aðila. Ef það verður markmiðið er auðvelt að finna ávallt nýjar ástæður til að herða höftin.
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar
Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar