Færi á allsherjaruppstokkun Sigursteinn Másson skrifar 10. september 2010 17:11 Fyrir skemmstu gerði Ríkisendurskoðun alvarlegar athugasemdir við stöðu og stjórnun á málefnum fatlaðra. Geðhjálp tekur undir þá gagnrýni og sérstaklega það að stefnumótun og eftirlit með þjónustunni hefur verið í ólestri. Aðgreining ráðuneyta velferðarmála í heilbrigðis- og félagsmálaráðuneyti hefur lengi verið þyrnir í augum Geðhjálpar og höfum við lagt áherslu á að geðheilbrigðismál eru og verða ætíð heilbrigðis- og félagsmál sem líta verði heildstætt á. Þessi aðgreining er án efa stór hluti ástæðunnar fyrir því að svo er komið sem raun ber vitni og skýrsla Ríkisendurskoðunar varpar ljósi á. Þegar stefnan er óskýr, ábyrgð og stjórnun sömuleiðis er ekki von á góðu. Ráðuneytin hafa löngum kastað málefnum fatlaðra á milli sín eins og heitri kartöflu í því skyni að losna við kostnað. Þar að auki hefur verkaskipting ríkis og sveitarfélaga verið óskýr. Sameinað velferðarráðuneyti getur og verður að breyta þessu. Geðhjálp styður einnig flutning á málefnum fatlaðra frá ríki til sveitarfélaga. Málefni fatlaðra eiga heima sem hluti nærþjónustunnar rétt eins og þjónusta við aðra íbúa sveitarfélaganna. Þetta er grundvallaratriði og brýnt að hugmyndafræðin á bak við yfirfrærsluna sé á hreinu. Þess vegna er það áhyggjuefni að ekki liggi fyrir skýrt markmið stjórnvalda með yfirfærslunni eins og Ríkisendurskoðun bendir á. Höfum hlutina á hreinu Markmiðið má ekki vera aðeins tæknilegt heldur verður það að snúast um að bæta þjónustuna og að koma á fót nýjum þjónustuþáttum í því skyni að skapa fötluðum tækifæri til sjálfstæðs lífs og virkrar þátttöku í samfélaginu. Allt sem gert er í stefnumótun í málaflokknum verður að miða að þessu. Notendastýrð persónuleg aðstoð (NPA) og talsmannakerfi er þar ofarlega á blaði. Þá skiptir líka miklu máli að skilgreining og skilningur á hugtökum sé á hreinu. NPA er ekki heimaþjónusta heldur persónubundin einstaklingsþjónusta sem tekur mið af þörfum hvers og eins þannig að viðkomandi geti lifað sjálfstæðu og innihaldsríku lífi og verið virkur þátttakandi í samfélaginu. Það má ekki gefa neinn afslátt af þessari hugsun. Talsmaður er sömuleiðis aðeins talsmaður hins fatlaða sem ekki getur gætt hagsmuna sinna af einhverjum ástæðum en ekki aðstandenda hans eða annarra. Í aðdraganda að yfirfærslunni á málefnum fatlaðra til sveitarfélaga þarf að ræða þessi mál miklu meira og skapa til þess opinn vettvang í þjóðfélaginu þannig að sveitarfélögin verði sem best undirbúin þegar þar að kemur. Sérstaklega er brýnt að búið verði að koma á fót virku opinberu eftirlitskerfi i stað hins handónýta kerfis svæðisráða sem enn er við lýði. Þótt mikið verk sé að vinna við undirbúning yfirfærslunnar og ekki hafi verið nægilega vel að honum staðið hingað til er engin ástæða til að hverfa frá þeim áformum. Reynslan kennir okkur Staða fatlaðra í þeim sveitarfélögum þar sem yfirfærslan hefur þegar átt sér stað, Akureyri, Norðurþingi, Höfn í Hornafirði og Vestmannaeyjum, er mun betri en allajafna í öðrum sambærilegum sveitarfélögum á landinu. Reyndar liggur engin heildstæð úttekt á þessu fyrir eins og Ríkisendurskoðun bendir á og sýnir enn og aftur það sleifarlag sem ríkt hefur í málefnum fatlaðra. Af samtölum við aðila í þessum sveitarfélögum og þeim úttektum sem þó hafa verið gerðar má hins vegar draga þessa ályktun. Við þurfum að fara óhrædd inn í það breytingarferli sem framundan er, líta til tækifæranna en um leið gera ríkar kröfur um að allar breytingar leiði til framfara. Það kann að taka nokkurn tíma að fá margar hinar jákvæðu hliðar breytinganna fram í dagsljósið en ég er sannfærður um að það mun gerast og því megum við hvergi hvika frá framtíðarsýninni. Sú staðreynd að málefni fatlaðra eru að miklu leyti í ólestri á Íslandi er kerfislægur vandi. Hann snýst um vont stjórnskipulag sem leitt hefur til lélegrar stjórnsýslu, hentistefnu og ójafnræðis. Ein stærsta frumorsök þessa vanda hefur að mínu mati verið tvískipting velferðarráðuneytanna fram til þessa. Eftir höfðinu dansa limirnir. Þetta stendur nú til bóta og er Guðbjarti Hannessyni óskað velfarnaðar við að sameina ráðuneytin og endurskipuleggja málaflokkinn. Um leið skorar Geðhjálp á nýjan velferðarráðherra að taka aðfinnslur Ríkisendurskoðunar mjög alvarlega og kippa þeim tafarlaust í liðinn. Komið að samtökum fatlaðra Nú er komið að samtökum fatlaðra sjálfra að líta í eigin barm og endurskoða sína starfshætti og fyrirkomulag og þótt fyrr hefði verið. Við megum ekki gleyma því að á Íslandi leika félög fatlaðra óvenju stórt þjónustuhlutverk í samanburði við þau ríki sem við viljum bera okkur saman við. Það hefur aftur veikt samtök fatlaðra í hagsmunabaráttu sinni fyrir fólk með fötlun án nokkurs vafa. Það er ekki í anda nútímaviðhorfa og þeirra mikilvægu breytinga sem stjórnvöld standa nú fyrir að félög fatlaðra séu umsvifamikil á fasteignamarkaði og séu ábyrg fyrir útleigu hundraða íbúða til öryrkja. Í þvi felst augljós hætta á hagsmunaárekstrum. Húsnæðismál eru órjúfanlegur hluti af velferð hvers einstaklings og með réttu ættu hagsmunafélögin að berjast fyrir rétti fatlaðra til aðgengilegs húsnæðis á góðum kjörum í stað þess að hirða af þeim leigutekjur og spara viðhald. Það sama gildir um ýmsa aðra þjónustu sem lögum samkvæmt á að hvíla á ríki eða sveitarfélögum en félög fatlaðra hafa í hallæri tekið að sér. Það er oft mjög erfitt að breyta, sameina eða leggja niður stofnanir. Nú þegar ríkið virðist ætla að ganga á undan með góðu fordæmi er nauðsynlegt að aðrir skoði gaumgæfilega sína stöðu, endurskipuleggi sig frá grunni og móti stefnu sem er fólki með fötlun raunverulega til hagsbóta en ekki hindrun. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sigursteinn Másson Mest lesið Fáránlegar hugmyndir Haraldur F. Gíslason Skoðun Hver á að mennta barnið mitt? Ólöf Ása Benediktsdóttir Skoðun Er okur á leigumarkaði? Reynir Böðvarsson Skoðun Heyrn er mannréttindi Kristbjörg Pálsdóttir Skoðun Lýst yfir hættustigi vegna áfengisdrykkju Gunnar Hersveinn Skoðun Sund og kvíði Davíð Már Sigurðsson Skoðun Gefum okkur 5 mínútur á dag til að rækta félagsleg tengsl Dóra Guðrún Guðmundsdóttir Skoðun Skynsamleg orkunýting Eva Dögg Davíðsdóttir Skoðun Sorrý, ekkert partý fyrir þig (þú ert svo mikið ves) Þuríður Harpa Sigurðardóttir Skoðun Gerum Áslaugu Örnu að formanni Sjálfstæðisflokksins! Einar Baldvin Árnason Skoðun Skoðun Skoðun Er okur á leigumarkaði? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Skynsamleg orkunýting Eva Dögg Davíðsdóttir skrifar Skoðun Tímamót fyrir kvenheilsu Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Hver á að mennta barnið mitt? Ólöf Ása Benediktsdóttir skrifar Skoðun Óþarfa steinar í götunni Teitur Björn Einarsson skrifar Skoðun Stofnun Félags Hafnarverkamanna: Ástæður og áhrif Sverrir Fannberg Júlíusson skrifar Skoðun Heyrn er mannréttindi Kristbjörg Pálsdóttir skrifar Skoðun Hvernig líður þér í dag? Hildur Vilhelmsdóttir skrifar Skoðun Framtíð sjúkraliða, viðbótarnám og nýliðun til að efla heilbrigðisþjónustuna Sandra B. Franks skrifar Skoðun Orkuskipti við hafnir á Norðurlandi eystra Ottó Elíasson skrifar Skoðun Það er alltaf von að vekja fólk til vitundar um mikilvægi geðheilbrigðis Ellen Calmon skrifar Skoðun Heilbrigðisráðherra tekur stórt skref í krabbameinsforvörnum Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Skrepp í skimun, október tími umhugsunar Halla Signý Kristjánsdóttir,Líneik Anna Sævarsdóttir skrifar Skoðun Er ekki bara best að hætta þessu bulli og kjósa? Óli Valur Pétursson skrifar Skoðun Sálfræðimeðferð - Mannréttindi eða munaður? Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Geðheilsa er samfélagsmál Halldóra Friðgerður Víðisdóttir skrifar Skoðun Sund og kvíði Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Að bjarga mannslífi Högni Óskarsson skrifar Skoðun Sameiginlegt verkefni okkar allra Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Gefum okkur 5 mínútur á dag til að rækta félagsleg tengsl Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Dökk heimsmynd Jóhanns Páls Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Við erum á allt öðrum stað Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ungt afbrotafólk og mikilvægi endurhæfingar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Fáránlegar hugmyndir Haraldur F. Gíslason skrifar Skoðun Hættið að hæða lýðræðið - Slítið stjórnarsamstarfinu! Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Gerum Áslaugu Örnu að formanni Sjálfstæðisflokksins! Einar Baldvin Árnason skrifar Skoðun Frá vinnustofum til borðstofa Halla Margrét Hinriksdóttir,Inga Minelgaite skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra. En hvað svo? Heiðbrá Ólafsdóttir skrifar Skoðun Hvernig líður þér í vinnunni? Helena Katrín Hjaltadóttir,Íris Helga Gígju Baldursdóttir skrifar Skoðun Kvótakerfi stjórnmálaflokkanna Einar G. Harðarson skrifar Sjá meira
Fyrir skemmstu gerði Ríkisendurskoðun alvarlegar athugasemdir við stöðu og stjórnun á málefnum fatlaðra. Geðhjálp tekur undir þá gagnrýni og sérstaklega það að stefnumótun og eftirlit með þjónustunni hefur verið í ólestri. Aðgreining ráðuneyta velferðarmála í heilbrigðis- og félagsmálaráðuneyti hefur lengi verið þyrnir í augum Geðhjálpar og höfum við lagt áherslu á að geðheilbrigðismál eru og verða ætíð heilbrigðis- og félagsmál sem líta verði heildstætt á. Þessi aðgreining er án efa stór hluti ástæðunnar fyrir því að svo er komið sem raun ber vitni og skýrsla Ríkisendurskoðunar varpar ljósi á. Þegar stefnan er óskýr, ábyrgð og stjórnun sömuleiðis er ekki von á góðu. Ráðuneytin hafa löngum kastað málefnum fatlaðra á milli sín eins og heitri kartöflu í því skyni að losna við kostnað. Þar að auki hefur verkaskipting ríkis og sveitarfélaga verið óskýr. Sameinað velferðarráðuneyti getur og verður að breyta þessu. Geðhjálp styður einnig flutning á málefnum fatlaðra frá ríki til sveitarfélaga. Málefni fatlaðra eiga heima sem hluti nærþjónustunnar rétt eins og þjónusta við aðra íbúa sveitarfélaganna. Þetta er grundvallaratriði og brýnt að hugmyndafræðin á bak við yfirfrærsluna sé á hreinu. Þess vegna er það áhyggjuefni að ekki liggi fyrir skýrt markmið stjórnvalda með yfirfærslunni eins og Ríkisendurskoðun bendir á. Höfum hlutina á hreinu Markmiðið má ekki vera aðeins tæknilegt heldur verður það að snúast um að bæta þjónustuna og að koma á fót nýjum þjónustuþáttum í því skyni að skapa fötluðum tækifæri til sjálfstæðs lífs og virkrar þátttöku í samfélaginu. Allt sem gert er í stefnumótun í málaflokknum verður að miða að þessu. Notendastýrð persónuleg aðstoð (NPA) og talsmannakerfi er þar ofarlega á blaði. Þá skiptir líka miklu máli að skilgreining og skilningur á hugtökum sé á hreinu. NPA er ekki heimaþjónusta heldur persónubundin einstaklingsþjónusta sem tekur mið af þörfum hvers og eins þannig að viðkomandi geti lifað sjálfstæðu og innihaldsríku lífi og verið virkur þátttakandi í samfélaginu. Það má ekki gefa neinn afslátt af þessari hugsun. Talsmaður er sömuleiðis aðeins talsmaður hins fatlaða sem ekki getur gætt hagsmuna sinna af einhverjum ástæðum en ekki aðstandenda hans eða annarra. Í aðdraganda að yfirfærslunni á málefnum fatlaðra til sveitarfélaga þarf að ræða þessi mál miklu meira og skapa til þess opinn vettvang í þjóðfélaginu þannig að sveitarfélögin verði sem best undirbúin þegar þar að kemur. Sérstaklega er brýnt að búið verði að koma á fót virku opinberu eftirlitskerfi i stað hins handónýta kerfis svæðisráða sem enn er við lýði. Þótt mikið verk sé að vinna við undirbúning yfirfærslunnar og ekki hafi verið nægilega vel að honum staðið hingað til er engin ástæða til að hverfa frá þeim áformum. Reynslan kennir okkur Staða fatlaðra í þeim sveitarfélögum þar sem yfirfærslan hefur þegar átt sér stað, Akureyri, Norðurþingi, Höfn í Hornafirði og Vestmannaeyjum, er mun betri en allajafna í öðrum sambærilegum sveitarfélögum á landinu. Reyndar liggur engin heildstæð úttekt á þessu fyrir eins og Ríkisendurskoðun bendir á og sýnir enn og aftur það sleifarlag sem ríkt hefur í málefnum fatlaðra. Af samtölum við aðila í þessum sveitarfélögum og þeim úttektum sem þó hafa verið gerðar má hins vegar draga þessa ályktun. Við þurfum að fara óhrædd inn í það breytingarferli sem framundan er, líta til tækifæranna en um leið gera ríkar kröfur um að allar breytingar leiði til framfara. Það kann að taka nokkurn tíma að fá margar hinar jákvæðu hliðar breytinganna fram í dagsljósið en ég er sannfærður um að það mun gerast og því megum við hvergi hvika frá framtíðarsýninni. Sú staðreynd að málefni fatlaðra eru að miklu leyti í ólestri á Íslandi er kerfislægur vandi. Hann snýst um vont stjórnskipulag sem leitt hefur til lélegrar stjórnsýslu, hentistefnu og ójafnræðis. Ein stærsta frumorsök þessa vanda hefur að mínu mati verið tvískipting velferðarráðuneytanna fram til þessa. Eftir höfðinu dansa limirnir. Þetta stendur nú til bóta og er Guðbjarti Hannessyni óskað velfarnaðar við að sameina ráðuneytin og endurskipuleggja málaflokkinn. Um leið skorar Geðhjálp á nýjan velferðarráðherra að taka aðfinnslur Ríkisendurskoðunar mjög alvarlega og kippa þeim tafarlaust í liðinn. Komið að samtökum fatlaðra Nú er komið að samtökum fatlaðra sjálfra að líta í eigin barm og endurskoða sína starfshætti og fyrirkomulag og þótt fyrr hefði verið. Við megum ekki gleyma því að á Íslandi leika félög fatlaðra óvenju stórt þjónustuhlutverk í samanburði við þau ríki sem við viljum bera okkur saman við. Það hefur aftur veikt samtök fatlaðra í hagsmunabaráttu sinni fyrir fólk með fötlun án nokkurs vafa. Það er ekki í anda nútímaviðhorfa og þeirra mikilvægu breytinga sem stjórnvöld standa nú fyrir að félög fatlaðra séu umsvifamikil á fasteignamarkaði og séu ábyrg fyrir útleigu hundraða íbúða til öryrkja. Í þvi felst augljós hætta á hagsmunaárekstrum. Húsnæðismál eru órjúfanlegur hluti af velferð hvers einstaklings og með réttu ættu hagsmunafélögin að berjast fyrir rétti fatlaðra til aðgengilegs húsnæðis á góðum kjörum í stað þess að hirða af þeim leigutekjur og spara viðhald. Það sama gildir um ýmsa aðra þjónustu sem lögum samkvæmt á að hvíla á ríki eða sveitarfélögum en félög fatlaðra hafa í hallæri tekið að sér. Það er oft mjög erfitt að breyta, sameina eða leggja niður stofnanir. Nú þegar ríkið virðist ætla að ganga á undan með góðu fordæmi er nauðsynlegt að aðrir skoði gaumgæfilega sína stöðu, endurskipuleggi sig frá grunni og móti stefnu sem er fólki með fötlun raunverulega til hagsbóta en ekki hindrun.
Skoðun Framtíð sjúkraliða, viðbótarnám og nýliðun til að efla heilbrigðisþjónustuna Sandra B. Franks skrifar
Skoðun Það er alltaf von að vekja fólk til vitundar um mikilvægi geðheilbrigðis Ellen Calmon skrifar
Skoðun Heilbrigðisráðherra tekur stórt skref í krabbameinsforvörnum Halla Þorvaldsdóttir skrifar
Skoðun Skrepp í skimun, október tími umhugsunar Halla Signý Kristjánsdóttir,Líneik Anna Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Gefum okkur 5 mínútur á dag til að rækta félagsleg tengsl Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Hvernig líður þér í vinnunni? Helena Katrín Hjaltadóttir,Íris Helga Gígju Baldursdóttir skrifar