Tala eingöngu um vextina Hjörtur J. Guðmundsson skrifar 24. ágúst 2024 09:01 Hvers vegna skyldu talsmenn þess að Ísland gangi í Evrópusambandið svo gott sem eingöngu tala um vaxtastigið á evrusvæðinu þegar efnahagsmál þess eru annars vegar? Jú, vegna þess að fæstar hagtölur innan svæðisins eru eitthvað til þess að hrópa húrra yfir. Raunar eru vextirnir það ekki heldur enda engan veginn birtingarmynd heilbrigðs efnahagsástands heldur þvert á móti viðvarandi efnahagslegrar stöðnunar. Vaxtaákvarðanir Seðlabanka Evrópusambandsins taka fyrst og fremst mið af stöðu efnahagsmála í Þýzkalandi. Efnahagleg stöðnun þar í landi um langt árabil er helzta ástæða þess að stýrivextir bankans hafa lengi verið lágir. Jafnvel neikvæðir vegna verðhjöðnunar sem er birtingarmynd mun alvarlegra efnahagsástands en verðbólga. Stöðnun felur vissulega í sér ákveðinn stöðugleika en hins vegar ekki sérlega æskilegan. Fyrir vikið hefur efnahagsástandið víðast hvar innan evrusvæðisins á undanförnum árum og áratugum einkennzt af litlum sem engum hagvexti, viðvarandi miklu atvinnuleysi, lítilli framleiðni og takmarkaðri nýsköpun. Jafnvel á uppgangstímum í heiminum hefur efnahagsleg stöðun einkennt svæðið. Þetta er sem fyrr segir stöðugleikinn sem Evrópusambandssinnar hafa viljað koma á hér á landi. Þetta er DNA evrusvæðisins. Krónan er ekki sökudólgurinn Haldið hefur verið því fram í röðum Evrópusambandssinna að nokkurn veginn allt sem miður hefur farið í hérlendum efnahagsmálum sé krónunni að kenna en á sama tíma sé ekkert sem miður hefur farið efnahagslega á evrusvæðinu vegna evrunnar heldur hagstjórnar ríkja þess. Hitt er svo annað mál að það stenzt einfaldlega ekki nánari skoðun að hægt sé að kenna krónunni um háa vexti, verðtryggingu og verðbólgu. Til að mynda hefur Ólafur Margeirsson hagfræðingur bent á það að afar veik fylgni sé á milli stærðar gjaldmiðla og vaxtastigs. Hvað verðbólgu varði hafi verðgildi krónunnar rýrnað í gegnum tíðina vegna þess að of mikið hafi verið búið til af henni. Gjaldmiðlar búi sig hins vegar ekki til sjálfir. Þar sem verðbólga sé ekki afleiðing krónunnar sé verðtryggingin, sem verið hafi viðbrögð við verðbólgu, það augljóslega ekki heldur. Ég hef bent mörgum Evrópusambandssinnum á ítarlega umfjöllun Ólafs í þessum efnum og hvatt þá til þess að hrekja rök hans, sem einungis er farið yfir í mjög grófum dráttum hér að framan, án þess að þeir hafi treyst sér til þess. Ólafur hefur bent á það að vandamálið sé þannig ekki gjaldmiðillinn sem slíkur heldur sú umgjörð sem stjórnmálamenn hafi hannað í kringum hann. Krónan sé einfaldlega höfð að blóraböggli. Hefði mögulega aldrei orðið til Hið sama á við um evruna og krónuna. Hún er einungis gjaldmiðill. Efnahagsleg vandamál á evrusvæðinu eru ekki henni að kenna sem slíkri heldur þeirri umgjörð sem evrópskir stjórnmálamenn hafa hannað í kringum hana. Það er til að mynda ekki evrunni að kenna að evruríkin eigi ekki næga efnahagslega samleið til þess að mynda eitt myntbandalag. Það var ákvörðun stjórnmálamanna að svæðið næði til svo ólíkra ríkja. Margoft hefur verið bent á það að hefði hagfræði ráðið för en ekki pólitík hefði evran líklega einungis náð til þeirra ríkja Evrópusambandsins sem ættu næga samleið efnahagslega til þess að deila sama gjaldmiðlinum. Ríkja eins og Þýzkalands, Frakklands og Benelúx-landanna þar sem hagsveiflan er til dæmis svipuð. Raunar eru góðar líkur á því að evran hefði hreinlega aldrei orðið til ef tekið hefði verið mið af hagfræðinni. Til dæmis hefur evrusvæðið aldrei uppfyllt þau fjögur skilyrði sem lögð eru til grundvallar kenningar kanadíska hagfræðingsins og nóbelsverðlaunahafans Roberts Mundell um hið hagkvæma myntsvæði sem það er þó sagt reist á. Mundell hefur sagt nægja að uppfylla einungis eitt af skilyrðunum en evrusvæðið hefur til þessa ekki einu sinni gert það og fátt ef eitthvað sem bendir til þess að sú verði einhvern tímann raunin. Horfa verður á heildarmyndina Fullyrðing um það að krónan kosti 200-300 milljarða á ári vegna vaxtamunar stenzt þannig ekki heldur skoðun. Jafnvel þó svo væri verður vitaskuld að horfa á heildarmyndina í stað þess að taka aðeins eitt atriði út fyrir sviga sem hentar pólitískt. Rétt eins og að það þýðir ekki að einblína á vextina. Þá verður að hafa í huga sem fyrr segir að vextir á evrusvæðinu eru ekki beinlínis birtingarmynd eðlilegs vaxtaumhverfis. Meðal þess sem ríki Evrópusambandsins greiða til þess eru umfangsmikil fjárframlög sem taka mið af ákveðnu hlutfalli af landsframleiðslu þeirra, ákveðinni hlutdeild í greiddum virðisaukaskatti innan þeirra og öllum tollum á innfluttar vörur til þeirra frá ríkjum utan sambandsins auk annarra greiðslna. Í öllum tilfellum er um að ræða fjármuni sem koma fyrst og fremst úr vösum almennra skattgreiðenda í ríkjunum. Hvert prósentustig í minni hagvexti hleypur þar fyrir utan á tugum milljarða króna á ári og hvert prósentustig í auknu atvinnuleysi er þjóðfélaginu að sama skapi mjög dýrt. Allt þetta telur auðveldlega hundruð milljarða króna árlega. Þá erum við ekki farin að ræða annað sem fylgdi inngöngu í Evrópusambandið eins og framsal valds yfir nánast öllum okkar málum til stofnana sambandsins sem verður ekki metið til fjár. Reynt að nýta sér erfiðleika fólks Mikilvægt er þannig að hafa það hugfast að mjög langur vegur er frá því að Evrópusambandið sé einungis gjaldmiðill líkt og halda mætti stundum miðað við málflutning ófárra talsmanna inngöngu Íslands í sambandið. Raunin er sú að evran og flest annað sem viðkemur Evrópusambandinu er fyrst og fremst liður í lokamarkmiði samrunaþróunarinnar innan þess um að til verði að lokum evrópskt sambandsríki. Til að mynda kom fram í Schuman-ávarpinu árið 1950, sem markaði upphaf samrunaþróunarinnar, að fyrsta skrefið væri að koma kola- og stálframleiðslu Evrópuríkja undir eina stjórn en lokaskrefið evrópskt sambandsríki. Síðan þá hafa jafnt og þétt verið tekin fleiri skref í þessa átt. Nú síðast var meðal annars lögð áherzla á áframhaldandi þróun í þeim efnum í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Þýzkalands. Málflutningur Evrópusambandssinna snýst í raun um það að reyna að nýta sér erfiðleika fólks vegna hárra vaxta og verðbólgu í pólitískum tilgangi. Tíminn vinnur hins vegar ekki með þeim. Verðbólgan hefur til að mynda farið smám saman minnkandi sem flestir upplifa sem jákvæða þróun en líklega ekki allir. Það er ekki að ástæðulausu að forsvarsmenn Viðreisnar vilja að þingkosningar fari fram sem allra, allra fyrst. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hjörtur J. Guðmundsson Mest lesið Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. Skoðun Lummuleg áform heilbrigðisráðherra Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Rölt að botninum Smári McCarthy Skoðun Lýðskrum Skattfylkingarinnar Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Krabbamein – reddast þetta? Halla Þorvaldsdóttir Skoðun Málþóf spillingar og græðgi á Alþingi Jón Frímann Jónsson Skoðun Strandveiðar í gíslingu – Alþingi sveltir sjávarbyggðir Árni Björn Kristbjörnsson Skoðun Valdið yfir sjávarútvegsmálunum Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Að fortíð skal hyggja þegar framtíð skal byggja Einar G. Harðarson Skoðun Elsku Íslendingar, styðjum saman Grindavík Dagmar Valsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Strandveiðar í gíslingu – Alþingi sveltir sjávarbyggðir Árni Björn Kristbjörnsson skrifar Skoðun Rölt að botninum Smári McCarthy skrifar Skoðun Að fortíð skal hyggja þegar framtíð skal byggja Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Málþóf spillingar og græðgi á Alþingi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Lýðskrum Skattfylkingarinnar Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Krabbamein – reddast þetta? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Valdið yfir sjávarútvegsmálunum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lummuleg áform heilbrigðisráðherra Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. skrifar Skoðun Baráttan um kjör eldra fólks Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Elsku Íslendingar, styðjum saman Grindavík Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Svigrúm Eydísar á fölskum grunni Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Betri vegur til Þorlákshafnar er samkeppnismál Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Lík brennd í Grafarvogi Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Er handahlaup valdeflandi? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Á jaðrinum með Jesú Daníel Ágúst Gautason skrifar Skoðun Þeir sem verja stórútgerðina – og heimsvaldastefnuna Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Gervigreindin beisluð Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Kúnstin að vera ósammála sjálfum sér Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar Skoðun Geislameðferð sem lífsbjörg Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Þetta eru ekki eðlileg vinnubrögð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason skrifar Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson skrifar Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon skrifar Sjá meira
Hvers vegna skyldu talsmenn þess að Ísland gangi í Evrópusambandið svo gott sem eingöngu tala um vaxtastigið á evrusvæðinu þegar efnahagsmál þess eru annars vegar? Jú, vegna þess að fæstar hagtölur innan svæðisins eru eitthvað til þess að hrópa húrra yfir. Raunar eru vextirnir það ekki heldur enda engan veginn birtingarmynd heilbrigðs efnahagsástands heldur þvert á móti viðvarandi efnahagslegrar stöðnunar. Vaxtaákvarðanir Seðlabanka Evrópusambandsins taka fyrst og fremst mið af stöðu efnahagsmála í Þýzkalandi. Efnahagleg stöðnun þar í landi um langt árabil er helzta ástæða þess að stýrivextir bankans hafa lengi verið lágir. Jafnvel neikvæðir vegna verðhjöðnunar sem er birtingarmynd mun alvarlegra efnahagsástands en verðbólga. Stöðnun felur vissulega í sér ákveðinn stöðugleika en hins vegar ekki sérlega æskilegan. Fyrir vikið hefur efnahagsástandið víðast hvar innan evrusvæðisins á undanförnum árum og áratugum einkennzt af litlum sem engum hagvexti, viðvarandi miklu atvinnuleysi, lítilli framleiðni og takmarkaðri nýsköpun. Jafnvel á uppgangstímum í heiminum hefur efnahagsleg stöðun einkennt svæðið. Þetta er sem fyrr segir stöðugleikinn sem Evrópusambandssinnar hafa viljað koma á hér á landi. Þetta er DNA evrusvæðisins. Krónan er ekki sökudólgurinn Haldið hefur verið því fram í röðum Evrópusambandssinna að nokkurn veginn allt sem miður hefur farið í hérlendum efnahagsmálum sé krónunni að kenna en á sama tíma sé ekkert sem miður hefur farið efnahagslega á evrusvæðinu vegna evrunnar heldur hagstjórnar ríkja þess. Hitt er svo annað mál að það stenzt einfaldlega ekki nánari skoðun að hægt sé að kenna krónunni um háa vexti, verðtryggingu og verðbólgu. Til að mynda hefur Ólafur Margeirsson hagfræðingur bent á það að afar veik fylgni sé á milli stærðar gjaldmiðla og vaxtastigs. Hvað verðbólgu varði hafi verðgildi krónunnar rýrnað í gegnum tíðina vegna þess að of mikið hafi verið búið til af henni. Gjaldmiðlar búi sig hins vegar ekki til sjálfir. Þar sem verðbólga sé ekki afleiðing krónunnar sé verðtryggingin, sem verið hafi viðbrögð við verðbólgu, það augljóslega ekki heldur. Ég hef bent mörgum Evrópusambandssinnum á ítarlega umfjöllun Ólafs í þessum efnum og hvatt þá til þess að hrekja rök hans, sem einungis er farið yfir í mjög grófum dráttum hér að framan, án þess að þeir hafi treyst sér til þess. Ólafur hefur bent á það að vandamálið sé þannig ekki gjaldmiðillinn sem slíkur heldur sú umgjörð sem stjórnmálamenn hafi hannað í kringum hann. Krónan sé einfaldlega höfð að blóraböggli. Hefði mögulega aldrei orðið til Hið sama á við um evruna og krónuna. Hún er einungis gjaldmiðill. Efnahagsleg vandamál á evrusvæðinu eru ekki henni að kenna sem slíkri heldur þeirri umgjörð sem evrópskir stjórnmálamenn hafa hannað í kringum hana. Það er til að mynda ekki evrunni að kenna að evruríkin eigi ekki næga efnahagslega samleið til þess að mynda eitt myntbandalag. Það var ákvörðun stjórnmálamanna að svæðið næði til svo ólíkra ríkja. Margoft hefur verið bent á það að hefði hagfræði ráðið för en ekki pólitík hefði evran líklega einungis náð til þeirra ríkja Evrópusambandsins sem ættu næga samleið efnahagslega til þess að deila sama gjaldmiðlinum. Ríkja eins og Þýzkalands, Frakklands og Benelúx-landanna þar sem hagsveiflan er til dæmis svipuð. Raunar eru góðar líkur á því að evran hefði hreinlega aldrei orðið til ef tekið hefði verið mið af hagfræðinni. Til dæmis hefur evrusvæðið aldrei uppfyllt þau fjögur skilyrði sem lögð eru til grundvallar kenningar kanadíska hagfræðingsins og nóbelsverðlaunahafans Roberts Mundell um hið hagkvæma myntsvæði sem það er þó sagt reist á. Mundell hefur sagt nægja að uppfylla einungis eitt af skilyrðunum en evrusvæðið hefur til þessa ekki einu sinni gert það og fátt ef eitthvað sem bendir til þess að sú verði einhvern tímann raunin. Horfa verður á heildarmyndina Fullyrðing um það að krónan kosti 200-300 milljarða á ári vegna vaxtamunar stenzt þannig ekki heldur skoðun. Jafnvel þó svo væri verður vitaskuld að horfa á heildarmyndina í stað þess að taka aðeins eitt atriði út fyrir sviga sem hentar pólitískt. Rétt eins og að það þýðir ekki að einblína á vextina. Þá verður að hafa í huga sem fyrr segir að vextir á evrusvæðinu eru ekki beinlínis birtingarmynd eðlilegs vaxtaumhverfis. Meðal þess sem ríki Evrópusambandsins greiða til þess eru umfangsmikil fjárframlög sem taka mið af ákveðnu hlutfalli af landsframleiðslu þeirra, ákveðinni hlutdeild í greiddum virðisaukaskatti innan þeirra og öllum tollum á innfluttar vörur til þeirra frá ríkjum utan sambandsins auk annarra greiðslna. Í öllum tilfellum er um að ræða fjármuni sem koma fyrst og fremst úr vösum almennra skattgreiðenda í ríkjunum. Hvert prósentustig í minni hagvexti hleypur þar fyrir utan á tugum milljarða króna á ári og hvert prósentustig í auknu atvinnuleysi er þjóðfélaginu að sama skapi mjög dýrt. Allt þetta telur auðveldlega hundruð milljarða króna árlega. Þá erum við ekki farin að ræða annað sem fylgdi inngöngu í Evrópusambandið eins og framsal valds yfir nánast öllum okkar málum til stofnana sambandsins sem verður ekki metið til fjár. Reynt að nýta sér erfiðleika fólks Mikilvægt er þannig að hafa það hugfast að mjög langur vegur er frá því að Evrópusambandið sé einungis gjaldmiðill líkt og halda mætti stundum miðað við málflutning ófárra talsmanna inngöngu Íslands í sambandið. Raunin er sú að evran og flest annað sem viðkemur Evrópusambandinu er fyrst og fremst liður í lokamarkmiði samrunaþróunarinnar innan þess um að til verði að lokum evrópskt sambandsríki. Til að mynda kom fram í Schuman-ávarpinu árið 1950, sem markaði upphaf samrunaþróunarinnar, að fyrsta skrefið væri að koma kola- og stálframleiðslu Evrópuríkja undir eina stjórn en lokaskrefið evrópskt sambandsríki. Síðan þá hafa jafnt og þétt verið tekin fleiri skref í þessa átt. Nú síðast var meðal annars lögð áherzla á áframhaldandi þróun í þeim efnum í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Þýzkalands. Málflutningur Evrópusambandssinna snýst í raun um það að reyna að nýta sér erfiðleika fólks vegna hárra vaxta og verðbólgu í pólitískum tilgangi. Tíminn vinnur hins vegar ekki með þeim. Verðbólgan hefur til að mynda farið smám saman minnkandi sem flestir upplifa sem jákvæða þróun en líklega ekki allir. Það er ekki að ástæðulausu að forsvarsmenn Viðreisnar vilja að þingkosningar fari fram sem allra, allra fyrst. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál).
Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar
Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson skrifar
Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar
Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar