Vindorka í þágu hverra? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar 8. febrúar 2024 11:01 Ástæða er til að vekja athygli á fyrirliggjandi frumvarpi umhverfis- orku, og loftslagsráðuneytis um vindorku. Að óbreyttu verður hvorki séð að frumvarpið hafi í för með sér samfélagslegan ábata í formi arðs til þjóðarinnar eða nærsamfélaga af nýtingu auðlindarinnar né sé það fallið til að stuðla að orkuskiptum. Hér er á ferð mál sem er svo vanbúið að undrum sætir. Verði ekki brugðist við verða alvarleg mistök í stjórnsýslu sjókvíaeldis endurtekin, sé tilgangurinn ekki beinlínis sá. Alþýðusamband Íslands hefur sent stjórnvöldum umsögn um málið og hana má einnig nálgast á vef ASÍ. Alþýðusambandið er ekki andvígt nýtingu vindorku (að uppfylltum skilyrðum) en fyrrnefnt frumvarp er með öllu óboðlegt og framlagning þess engan veginn tímabær. Frumvarpið kveður á um grundvallarbreytingu á orkumálum hér á landi. Íslensk orkuframleiðsla hefur hingað til að mestu verið í höndum hins opinbera, sem hefur skilað þjóðinni miklum arði (Landsvirkjun greiddi 20 milljarða í arð til ríkisins árið 2023). Málið er því hápólitískt í eðli sínu og varðar mikla hagsmuni. Ekki er forsvaranlegt að leggja fram svo ófullburða frumvarp um slíkt stórmál. Arður af auðlindinni ekki til þjóðarinnar eða nærsamfélaga Í fyrrnefndri umsögn gerir Alþýðusambandið fjölmargar athugasemdir við frumvarpið sem ég hvet fólk til að kynna sér. Hér ætla ég einkum að staldra við ófullnægjandi umgjörð málsins en raunar er það svo að í greinargerð með þingsályktunartillögu sem liggur frumvarpinu til grundvallar er lögð áhersla á hversu margt er ógert í málaflokknum og hversu skammt er kominn undirbúningur fyrir þær breytingar sem það felur í sér! Hér má nefna að hvorki liggur fyrir stefna né löggjöf um hvernig tryggja má réttláta hlutdeild þjóðarinnar í þeim ábata og arði sem til verður vegna vindorkuvera. Með öðrum orðum hefur ekkert verið gert í því skyni að innleiða sanngjarna og eðlilega gjaldtöku í tengslum við uppbyggingu og rekstur vindorkuvera. Þetta hlýtur að vekja sérstaka furðu og er þá ekki síst vísað til deilna um afnot af auðlindum í þjóðareigu sem landsmenn allir þekkja. Sveitarfélögum er, eðli málsins samkvæmt, umhugað um að ábati af vindorkuverkum skili sér til nærsamfélagsins. Ekkert liggur fyrir í því efni. Ábati landeigenda verður vísast umtalsverður og þannig eru skapaðir fjárhagslegir hvatar fyrir hagsmunavörslu í þágu fárra á kostnað heildarinnar. Hver verður áætlaður ábati sveitarfélaga með tilliti til tekna og atvinnutækifæra? Munu erlend orkufyrirtæki ef til vill flytja hagnaðinn úr landi? Um þessi lykilatriði er ekki fjallað. Megintilgangur um orkuskipti ekki uppfylltur Nokkra furðu vekur að útfærslu skortir hvað varðar þann megintilgang frumvarpsins að ná settum markmiðum stjórnvalda um orkuskipti og kolefnishlutleysi. Í 6. grein lagafrumvarpsins segir að við mat á virkjunarkostum skuli verkefnastjórn m.a. ganga úr skugga um að tiltekinn virkjunarkostur verði „liður í því að ná markmiðum Íslands við orkuskipti og kolefnishlutleysi.” Ekki er skýrt hvaða þætti ber að meta í þessu skyni eða hvernig tryggja skal að orka úr tiltekinni vindorkuvirkjun sé nýtt í verkefni eða atvinnustarfsemi sem er til þess fallin að stuðla að orkuskiptum eða ná markmiðum um kolefnishlutleysi. Þá er í frumvarpinu ekkert að finna um hvort og hvernig eftirlit með því að orkan sé nýtt til „grænna verkefna” skuli fara fram. Hér skiptir miklu að vindorkuver munu ein og sér ekki auka framboð raforku þar sem vindorka er sveiflukennd og krefst samsvarandi jöfnunarafls frá vatnsaflsvirkjunum. Ástæða er til að staldra við reynslu Norðmanna sem er sú að þvert á það sem að var stefnt hefur ekki reynst unnt að tryggja að vindorkan sé nýtt í verkefni tengd orkuskiptum og kolefnishlutleysi. Þá hlýst takmörkuð atvinnusköpun af vindorkuverum Íslenskur orkumarkaður stefnir hraðbyri í að verða opinn og frjáls þar sem orka gengur kaupum og sölum fyrir hæsta mögulega verð. Á slíkum markaði er ekkert sem tryggir að vindorkan verði nýtt í þágu orkuskipta eða kolefnishlutleysis. Þetta vekur enn frekari efasemdir um allan málatilbúnaðinn. Endurtekið efni Að lokum vil ég benda á úttekt Ríkisendurskoðunar á stjórnsýslu sjókvíaeldis frá í febrúarmánuði 2023. Þar segir í stuttu máli að umgjörð sjókvíaeldis við Íslandsstrendur hafi „einkennst af veikburða og brotakenndri stjórnsýslu sem var vart í stakk búin til að takast á við aukin umsvif í greininni á undanförnum árum. Breytingum á lögum um fiskeldi sem var ætlað að stuðla að vexti og viðgangi greinarinnar var ekki fylgt eftir með því að styrkja stjórnsýslu og eftirlit þeirra stofnana sem mest hefur mætt á.” Nákvæmlega hið sama er á ferð hvað varðar vindorkuna. Beinlínis er stefnt að því að endurtaka mistökin! Í núverandi mynd er vindorkufrumvarpið ótækt. Sú spurning hlýtur að vakna í þágu hverra það er lagt fram. Við blasir að orkan er ekki eins og hver önnur vara; hún er grunnforsenda samfélags og nútíma. Ég hvet almenning til að halda vöku sinni gagnvart græðginni sem ásælist orkuna eins og annað. Líkt og svo oft hér á landi stöndum við frammi fyrir því samfélagslega verkefni að koma í veg fyrir að hagsmunum heildarinnar sé fórnað í þágu útvaldra. Höfundur er forseti Alþýðusambands Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Finnbjörn A. Hermannsson ASÍ Vindorka Orkumál Mest lesið Halldór 27.03.2024 Halldór Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Græðgin í forgrunni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson skrifar Skoðun Bless bless jafnlaunavottun Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Miðstýrt skólakerfi eða fjölbreytni með samræmdu gæðamati? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Veðmál barna – hættulegur leikur sem hægt er að stöðva Jóhann Steinar Ingimundarson skrifar Sjá meira
Ástæða er til að vekja athygli á fyrirliggjandi frumvarpi umhverfis- orku, og loftslagsráðuneytis um vindorku. Að óbreyttu verður hvorki séð að frumvarpið hafi í för með sér samfélagslegan ábata í formi arðs til þjóðarinnar eða nærsamfélaga af nýtingu auðlindarinnar né sé það fallið til að stuðla að orkuskiptum. Hér er á ferð mál sem er svo vanbúið að undrum sætir. Verði ekki brugðist við verða alvarleg mistök í stjórnsýslu sjókvíaeldis endurtekin, sé tilgangurinn ekki beinlínis sá. Alþýðusamband Íslands hefur sent stjórnvöldum umsögn um málið og hana má einnig nálgast á vef ASÍ. Alþýðusambandið er ekki andvígt nýtingu vindorku (að uppfylltum skilyrðum) en fyrrnefnt frumvarp er með öllu óboðlegt og framlagning þess engan veginn tímabær. Frumvarpið kveður á um grundvallarbreytingu á orkumálum hér á landi. Íslensk orkuframleiðsla hefur hingað til að mestu verið í höndum hins opinbera, sem hefur skilað þjóðinni miklum arði (Landsvirkjun greiddi 20 milljarða í arð til ríkisins árið 2023). Málið er því hápólitískt í eðli sínu og varðar mikla hagsmuni. Ekki er forsvaranlegt að leggja fram svo ófullburða frumvarp um slíkt stórmál. Arður af auðlindinni ekki til þjóðarinnar eða nærsamfélaga Í fyrrnefndri umsögn gerir Alþýðusambandið fjölmargar athugasemdir við frumvarpið sem ég hvet fólk til að kynna sér. Hér ætla ég einkum að staldra við ófullnægjandi umgjörð málsins en raunar er það svo að í greinargerð með þingsályktunartillögu sem liggur frumvarpinu til grundvallar er lögð áhersla á hversu margt er ógert í málaflokknum og hversu skammt er kominn undirbúningur fyrir þær breytingar sem það felur í sér! Hér má nefna að hvorki liggur fyrir stefna né löggjöf um hvernig tryggja má réttláta hlutdeild þjóðarinnar í þeim ábata og arði sem til verður vegna vindorkuvera. Með öðrum orðum hefur ekkert verið gert í því skyni að innleiða sanngjarna og eðlilega gjaldtöku í tengslum við uppbyggingu og rekstur vindorkuvera. Þetta hlýtur að vekja sérstaka furðu og er þá ekki síst vísað til deilna um afnot af auðlindum í þjóðareigu sem landsmenn allir þekkja. Sveitarfélögum er, eðli málsins samkvæmt, umhugað um að ábati af vindorkuverkum skili sér til nærsamfélagsins. Ekkert liggur fyrir í því efni. Ábati landeigenda verður vísast umtalsverður og þannig eru skapaðir fjárhagslegir hvatar fyrir hagsmunavörslu í þágu fárra á kostnað heildarinnar. Hver verður áætlaður ábati sveitarfélaga með tilliti til tekna og atvinnutækifæra? Munu erlend orkufyrirtæki ef til vill flytja hagnaðinn úr landi? Um þessi lykilatriði er ekki fjallað. Megintilgangur um orkuskipti ekki uppfylltur Nokkra furðu vekur að útfærslu skortir hvað varðar þann megintilgang frumvarpsins að ná settum markmiðum stjórnvalda um orkuskipti og kolefnishlutleysi. Í 6. grein lagafrumvarpsins segir að við mat á virkjunarkostum skuli verkefnastjórn m.a. ganga úr skugga um að tiltekinn virkjunarkostur verði „liður í því að ná markmiðum Íslands við orkuskipti og kolefnishlutleysi.” Ekki er skýrt hvaða þætti ber að meta í þessu skyni eða hvernig tryggja skal að orka úr tiltekinni vindorkuvirkjun sé nýtt í verkefni eða atvinnustarfsemi sem er til þess fallin að stuðla að orkuskiptum eða ná markmiðum um kolefnishlutleysi. Þá er í frumvarpinu ekkert að finna um hvort og hvernig eftirlit með því að orkan sé nýtt til „grænna verkefna” skuli fara fram. Hér skiptir miklu að vindorkuver munu ein og sér ekki auka framboð raforku þar sem vindorka er sveiflukennd og krefst samsvarandi jöfnunarafls frá vatnsaflsvirkjunum. Ástæða er til að staldra við reynslu Norðmanna sem er sú að þvert á það sem að var stefnt hefur ekki reynst unnt að tryggja að vindorkan sé nýtt í verkefni tengd orkuskiptum og kolefnishlutleysi. Þá hlýst takmörkuð atvinnusköpun af vindorkuverum Íslenskur orkumarkaður stefnir hraðbyri í að verða opinn og frjáls þar sem orka gengur kaupum og sölum fyrir hæsta mögulega verð. Á slíkum markaði er ekkert sem tryggir að vindorkan verði nýtt í þágu orkuskipta eða kolefnishlutleysis. Þetta vekur enn frekari efasemdir um allan málatilbúnaðinn. Endurtekið efni Að lokum vil ég benda á úttekt Ríkisendurskoðunar á stjórnsýslu sjókvíaeldis frá í febrúarmánuði 2023. Þar segir í stuttu máli að umgjörð sjókvíaeldis við Íslandsstrendur hafi „einkennst af veikburða og brotakenndri stjórnsýslu sem var vart í stakk búin til að takast á við aukin umsvif í greininni á undanförnum árum. Breytingum á lögum um fiskeldi sem var ætlað að stuðla að vexti og viðgangi greinarinnar var ekki fylgt eftir með því að styrkja stjórnsýslu og eftirlit þeirra stofnana sem mest hefur mætt á.” Nákvæmlega hið sama er á ferð hvað varðar vindorkuna. Beinlínis er stefnt að því að endurtaka mistökin! Í núverandi mynd er vindorkufrumvarpið ótækt. Sú spurning hlýtur að vakna í þágu hverra það er lagt fram. Við blasir að orkan er ekki eins og hver önnur vara; hún er grunnforsenda samfélags og nútíma. Ég hvet almenning til að halda vöku sinni gagnvart græðginni sem ásælist orkuna eins og annað. Líkt og svo oft hér á landi stöndum við frammi fyrir því samfélagslega verkefni að koma í veg fyrir að hagsmunum heildarinnar sé fórnað í þágu útvaldra. Höfundur er forseti Alþýðusambands Íslands.
Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar
Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun