Verbúðin Ísland Björg Eva Erlendsdóttir skrifar 22. janúar 2024 06:30 Hvað er líkt með fiskinum í íslenskri landhelgi og hálendi Íslands? Bæði fiskurinn og hálendið eru auðlindir þjóðarinnar. Takmarkaðar auðlindir sem þarf að verja svo þær eyðist ekki. Vörnin getur verið aðgangsstýring, sem felur í sér yfirráða- og nýtingarrétt, sem er eftirsóttur af mörgum. En viljum við kvótakerfi sem færir fáum yfirráð og arð af auðlind sem við eigum öll? Eða viljum við eitthvað annað og þá hvað? Sjónvarpsþættirnir vinsælu, Verbúðin, varpa skýru ljósi á hvernig til tókst þegar kvótakerfinu var komið á í sjávarútvegi. Stórútgerðin náði fullum yfirráðum yfir mikilvægustu auðlind þess tíma almenningi að óvörum. Örfáar fjölskyldur eiga fiskinn þótt það heiti annað. Við almúginn sem heyrum í hátíðaávörpum að sjávarauðlindin sé þjóðareign getum með engu móti skilið hvernig sú eign virkar í okkar þágu þegar forríkar stórútgerðir fá arðinn og eiga flest sem hægt er að eignast á Íslandi. Meirihluti þjóðarinnar er ósáttur við hvernig sjávarauðlindinni var ráðstafað í hendur fárra. Hver á að gæta hálendisins? Við skiljum öll að það þarf að verja náttúruna, þótt almannarétturinn um frjálsa för í náttúrunni sé einstakur og mikil forréttindi. En hvað tekur við af almannaréttinum um frjálsa för þegar álag krefst stýringar? Það skiptir miklu. Í drögum að ferðamálastefnu segir að margt sé líkt með ferðamannaiðnaðinum og sjávarútvegi. Beita þurfi aðgangsstýringu til að tryggja arðsemi og sjálfbæra nýtingu. Ef fyrirtæki fá réttinn til að nýta og stjórna umferðinni þarf að borga þeim fyrir aðgang eins og þekkt er. Sá möguleiki að gjöld fyrir aðgang renni í samfélagslega sjóði er líka nefndur í drögum að ferðamálastefnu. En þar heitir slíkt „vasi hins opinbera“. Blönduð leið er talin hugsanleg, en í áætlunum og stefnumörkun stjórnvalda og sveitarfélaga er ekki að sjá að hálendisgarður í eigu þjóðarinnar hafi mikið vægi, þótt minniháttar útgáfu af honum sé að finna í ríkisstjórnarsáttmála. Hætta er á að öðru sinni verði sameiginleg auðlind okkar afhent örfáum, fyrir framan nefið á okkur, án þess að nauðsynleg umræða hafi farið fram í samfélaginu. Íslensk náttúra er á leiðinni í hendur fjárfesta eins og fiskurinn. Hálendisþjóðgarð fyrir okkur öll Hálendi Íslands er auðlind fyrir okkur og heimsbyggðina, að mestu ósnortið og í því liggja verðmæti til framtíðar. En hálendið er líka ríkt af orku og svæðum sem hægt er að úthluta, byggja upp hratt og breyta eða selja fjársterku ferðafólki. Vindurinn, fossarnir, jöklarnir, víðernin, hverirnir, heiðarnar, fjöllin og sandarnir. Nýtingarmöguleikarnir eru óþrjótandi og nýtingarhugmyndirnar líka. Þjónustumiðstöðvar, hótel, vegakerfi, 45 vindorkugarðar, vatnsaflsvirkjanir, flutningur á fjöllum úr landi. Allt er þetta á teikniborðinu og sumt á hálendinu. Ætlunin er að tvöfalda ferðamannafjöldann og auðvelda aðgengi ferðafólks að hálendinu og byggja upp þjónustu. Í skipulagsdrögum sveitarfélaga á um suðurhálendið er stefnt að því að leggja stofnvegi færa fólksbílum í óbyggðum. Hótelkeðjur kæmu í stað fjallakofa á hálendinu og selt yrði inn á náttúruperlur. Kaldidalur, Kjölur, Sprengisandur, Fjallabaksleið nyrðri eiga eftir skipulaginu að vera stofnbrautir. Með því yrðu Landmannalaugar, líkastar Leifsstöð hálendisins. Verndarsamtökin Náttúrugrið unnu í vikunni sigur gegn áformum um stórfellda uppbyggingu í friðlandinu nærri Landmannalaugum. Viðbrögðin gefa von um að niðurstaðan hvetji sveitarstjórnir til endurmats á umgengni sinni við náttúruna og friðuð svæði. Með hálendisþjóðgarði yrði umferð stýrt í þágu náttúrunnar og samfélagsins. Neyð fjárfesta Erindrekar hraðrar alnýtingarstefnu hamra á hagvexti og atvinnutækifærum í ástandi þar sem næst ekki að manna störf sem fyrir hendi eru, öðruvísi en með fjölda innflutts starfsfólks. Talað er um „neyðarástand og kyrrstöðu“ það verði að „einfalda ferla“ og „virkja fyrir orkuskipti og loftslagið.“ Samt fer 80 prósent af allri orku sem við framleiðum til stórnotenda og gagnaver hafa sprottið upp eins og gorkúlur í miðju „neyðarástandi“. Tíminn sem tekur að fara yfir og veita leyfi til framkvæmda hefur ekki skapað „neyð“ fyrir almenning, en ofsala á rafmagni til hvers sem hafa vill hefur leitt til orkuskorts sem mun bitna á heimilunum, ef stjórnmálamenn bregðast þeim skyldum sínum að tryggja forgangsorku til heimila með lögum, eins og hefði átt að gera fyrir löngu. Margumtalað „neyðarástand“ er hinsvegar neyð fjárfesta sem vilja komast hraðar yfir fjöregg þjóðarinnar. Náttúran græðir hvorki á harkalegri nýtingu auðlinda, né stórsókn inn á hálendið. Framtíðin ekki heldur. Vöknum á nýju ári, fyrir náttúruna og okkur sjálf Hvað verður um náttúruna, hverjir fá orkuna, fyrir hverja verður hálendið? Þyrftum við kannski að ræða það, áður en enn frekari stórframkvæmdir breiðast út? Spurningarnar eru langtum fleiri en svörin. Viljum við náttúrukvóta til hálendisgreifa sem stjórna nýtingu á hálendinu? Viljum við að hálendið fyllist af stofnbrautum, fólksbílum, ferðamönnum og þjónustumiðstöðvum? Er tilgangur náttúru Íslands, hámarks arðsemi? Á að úthluta þeirri takmörkuðu auðlind sem íslensk náttúra er til sterkra fyrirtækja á sama hátt og sjávarauðlindinni? Hvert verður auðlindagjaldið. Hvað fær almenningur í sinn hlut, annað en skert aðgengi, raskað umhverfi og dýrari orku? Hvernig samrýmist öll þessi uppbygging loftslagsmarkmiðum? Eigum við að ræða þetta eða sitja þögul í Verbúðinni Íslandi og treysta á að fjárfestar og fyrirtæki hafi hagsmuni náttúrunnar í forgangi, en ekki sína eigin? Höfundur e framkvæmdastjóri Landverndar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Björg Eva Erlendsdóttir Mest lesið „Öllum er fkn drull, haltu kjafti“ Bríet Bragadóttir,Hjördís Lára D. Ingólfsdóttir,Kristjana Anna Dagnýjardóttir Skoðun 27-faldur hagnaður!? Ásthildur Lóa Þórsdóttir Skoðun Hvernig getum við gert Ísland að eftirsóttum stað fyrir barnafjölskyldur? Birgitta Sigurðardóttir Skoðun Laumu risinn í landsframleiðslunni Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Er barnið sjúkt í sykur? Elísabet Konráðsdóttir,Margrét Sigmundsdóttir Skoðun Skúffuskýrslan sem lifði af Linda Heiðarsdóttir Skoðun Breytum þessari sérhagsmunagæslu Aðalsteinn Leifsson Skoðun Bleiki fíllinn í herberginu Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Samfylkingin er með plan um að lögfesta leikskólastigið Dagbjört Hákonardóttir Skoðun Stúlkur eiga undir högg að sækja í nauðgunarmálum Jörgen Ingimar Hansson Skoðun Skoðun Skoðun Kennarar – sanngjörn laun? Ólöf P. Úlfarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfsvígstíðni - Gerum betur Þórarinn Guðni Helgason skrifar Skoðun Kæru kennarar Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Sjálfbærni á dagskrá, takk! Hafdís Hanna Ægisdóttir,Eva Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kynslóðasáttmálann má ekki rjúfa Finnbjörn A. Hermannsson,Eyjólfur Árni Rafnsson skrifar Skoðun „Öllum er fkn drull, haltu kjafti“ Bríet Bragadóttir,Hjördís Lára D. Ingólfsdóttir,Kristjana Anna Dagnýjardóttir skrifar Skoðun Fyrirhyggjan tryggir lágt og stöðugt verð Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Gerum betur – breytum þessu Arnar Páll Guðmundsson skrifar Skoðun Það eiga allir séns Steinunn Ósk Kolbeinsdóttir skrifar Skoðun Andleg þrautseigja: Að vaxa í gegnum áskoranir Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Bleiki fíllinn í herberginu Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Ungt fólk, hvatningar til að nýta kosningarétt sinn og að mynda sér eigin skoðun Elmar Ægir Eysteinsson skrifar Skoðun Breytum þessari sérhagsmunagæslu Aðalsteinn Leifsson skrifar Skoðun Laumu risinn í landsframleiðslunni Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Sköpun og paradísarmissir Dr. Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Hver er stefna Viðreisnar í heilbrigðismálum og hvernig virkar hún í praksis? Sigurrós Huldudóttir skrifar Skoðun Hvernig getum við gert Ísland að eftirsóttum stað fyrir barnafjölskyldur? Birgitta Sigurðardóttir skrifar Skoðun Plan í heilbrigðis- og öldrunarmálum - þjóðarátak í umönnun eldra fólks Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar Skoðun Samfylkingin er með plan um að lögfesta leikskólastigið Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Skúffuskýrslan sem lifði af Linda Heiðarsdóttir skrifar Skoðun Er barnið sjúkt í sykur? Elísabet Konráðsdóttir,Margrét Sigmundsdóttir skrifar Skoðun Ákall um jákvæða hvata til grænna fjárfestinga Kristín Þöll Skagfjörð skrifar Skoðun Fatlað fólk á betra skilið Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun 27-faldur hagnaður!? Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Börnin okkar Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir,Valdimar Birgisson skrifar Skoðun Á að kjósa það sama og síðast? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Setjum söguna í samhengi við nútímann Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Stúlkur eiga undir högg að sækja í nauðgunarmálum Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Frelsi 2024 Baldur Karl Magnússon skrifar Skoðun Samgöngur eru heilbrigðismál Arna Lára Jónsdóttir skrifar Sjá meira
Hvað er líkt með fiskinum í íslenskri landhelgi og hálendi Íslands? Bæði fiskurinn og hálendið eru auðlindir þjóðarinnar. Takmarkaðar auðlindir sem þarf að verja svo þær eyðist ekki. Vörnin getur verið aðgangsstýring, sem felur í sér yfirráða- og nýtingarrétt, sem er eftirsóttur af mörgum. En viljum við kvótakerfi sem færir fáum yfirráð og arð af auðlind sem við eigum öll? Eða viljum við eitthvað annað og þá hvað? Sjónvarpsþættirnir vinsælu, Verbúðin, varpa skýru ljósi á hvernig til tókst þegar kvótakerfinu var komið á í sjávarútvegi. Stórútgerðin náði fullum yfirráðum yfir mikilvægustu auðlind þess tíma almenningi að óvörum. Örfáar fjölskyldur eiga fiskinn þótt það heiti annað. Við almúginn sem heyrum í hátíðaávörpum að sjávarauðlindin sé þjóðareign getum með engu móti skilið hvernig sú eign virkar í okkar þágu þegar forríkar stórútgerðir fá arðinn og eiga flest sem hægt er að eignast á Íslandi. Meirihluti þjóðarinnar er ósáttur við hvernig sjávarauðlindinni var ráðstafað í hendur fárra. Hver á að gæta hálendisins? Við skiljum öll að það þarf að verja náttúruna, þótt almannarétturinn um frjálsa för í náttúrunni sé einstakur og mikil forréttindi. En hvað tekur við af almannaréttinum um frjálsa för þegar álag krefst stýringar? Það skiptir miklu. Í drögum að ferðamálastefnu segir að margt sé líkt með ferðamannaiðnaðinum og sjávarútvegi. Beita þurfi aðgangsstýringu til að tryggja arðsemi og sjálfbæra nýtingu. Ef fyrirtæki fá réttinn til að nýta og stjórna umferðinni þarf að borga þeim fyrir aðgang eins og þekkt er. Sá möguleiki að gjöld fyrir aðgang renni í samfélagslega sjóði er líka nefndur í drögum að ferðamálastefnu. En þar heitir slíkt „vasi hins opinbera“. Blönduð leið er talin hugsanleg, en í áætlunum og stefnumörkun stjórnvalda og sveitarfélaga er ekki að sjá að hálendisgarður í eigu þjóðarinnar hafi mikið vægi, þótt minniháttar útgáfu af honum sé að finna í ríkisstjórnarsáttmála. Hætta er á að öðru sinni verði sameiginleg auðlind okkar afhent örfáum, fyrir framan nefið á okkur, án þess að nauðsynleg umræða hafi farið fram í samfélaginu. Íslensk náttúra er á leiðinni í hendur fjárfesta eins og fiskurinn. Hálendisþjóðgarð fyrir okkur öll Hálendi Íslands er auðlind fyrir okkur og heimsbyggðina, að mestu ósnortið og í því liggja verðmæti til framtíðar. En hálendið er líka ríkt af orku og svæðum sem hægt er að úthluta, byggja upp hratt og breyta eða selja fjársterku ferðafólki. Vindurinn, fossarnir, jöklarnir, víðernin, hverirnir, heiðarnar, fjöllin og sandarnir. Nýtingarmöguleikarnir eru óþrjótandi og nýtingarhugmyndirnar líka. Þjónustumiðstöðvar, hótel, vegakerfi, 45 vindorkugarðar, vatnsaflsvirkjanir, flutningur á fjöllum úr landi. Allt er þetta á teikniborðinu og sumt á hálendinu. Ætlunin er að tvöfalda ferðamannafjöldann og auðvelda aðgengi ferðafólks að hálendinu og byggja upp þjónustu. Í skipulagsdrögum sveitarfélaga á um suðurhálendið er stefnt að því að leggja stofnvegi færa fólksbílum í óbyggðum. Hótelkeðjur kæmu í stað fjallakofa á hálendinu og selt yrði inn á náttúruperlur. Kaldidalur, Kjölur, Sprengisandur, Fjallabaksleið nyrðri eiga eftir skipulaginu að vera stofnbrautir. Með því yrðu Landmannalaugar, líkastar Leifsstöð hálendisins. Verndarsamtökin Náttúrugrið unnu í vikunni sigur gegn áformum um stórfellda uppbyggingu í friðlandinu nærri Landmannalaugum. Viðbrögðin gefa von um að niðurstaðan hvetji sveitarstjórnir til endurmats á umgengni sinni við náttúruna og friðuð svæði. Með hálendisþjóðgarði yrði umferð stýrt í þágu náttúrunnar og samfélagsins. Neyð fjárfesta Erindrekar hraðrar alnýtingarstefnu hamra á hagvexti og atvinnutækifærum í ástandi þar sem næst ekki að manna störf sem fyrir hendi eru, öðruvísi en með fjölda innflutts starfsfólks. Talað er um „neyðarástand og kyrrstöðu“ það verði að „einfalda ferla“ og „virkja fyrir orkuskipti og loftslagið.“ Samt fer 80 prósent af allri orku sem við framleiðum til stórnotenda og gagnaver hafa sprottið upp eins og gorkúlur í miðju „neyðarástandi“. Tíminn sem tekur að fara yfir og veita leyfi til framkvæmda hefur ekki skapað „neyð“ fyrir almenning, en ofsala á rafmagni til hvers sem hafa vill hefur leitt til orkuskorts sem mun bitna á heimilunum, ef stjórnmálamenn bregðast þeim skyldum sínum að tryggja forgangsorku til heimila með lögum, eins og hefði átt að gera fyrir löngu. Margumtalað „neyðarástand“ er hinsvegar neyð fjárfesta sem vilja komast hraðar yfir fjöregg þjóðarinnar. Náttúran græðir hvorki á harkalegri nýtingu auðlinda, né stórsókn inn á hálendið. Framtíðin ekki heldur. Vöknum á nýju ári, fyrir náttúruna og okkur sjálf Hvað verður um náttúruna, hverjir fá orkuna, fyrir hverja verður hálendið? Þyrftum við kannski að ræða það, áður en enn frekari stórframkvæmdir breiðast út? Spurningarnar eru langtum fleiri en svörin. Viljum við náttúrukvóta til hálendisgreifa sem stjórna nýtingu á hálendinu? Viljum við að hálendið fyllist af stofnbrautum, fólksbílum, ferðamönnum og þjónustumiðstöðvum? Er tilgangur náttúru Íslands, hámarks arðsemi? Á að úthluta þeirri takmörkuðu auðlind sem íslensk náttúra er til sterkra fyrirtækja á sama hátt og sjávarauðlindinni? Hvert verður auðlindagjaldið. Hvað fær almenningur í sinn hlut, annað en skert aðgengi, raskað umhverfi og dýrari orku? Hvernig samrýmist öll þessi uppbygging loftslagsmarkmiðum? Eigum við að ræða þetta eða sitja þögul í Verbúðinni Íslandi og treysta á að fjárfestar og fyrirtæki hafi hagsmuni náttúrunnar í forgangi, en ekki sína eigin? Höfundur e framkvæmdastjóri Landverndar.
„Öllum er fkn drull, haltu kjafti“ Bríet Bragadóttir,Hjördís Lára D. Ingólfsdóttir,Kristjana Anna Dagnýjardóttir Skoðun
Hvernig getum við gert Ísland að eftirsóttum stað fyrir barnafjölskyldur? Birgitta Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun „Öllum er fkn drull, haltu kjafti“ Bríet Bragadóttir,Hjördís Lára D. Ingólfsdóttir,Kristjana Anna Dagnýjardóttir skrifar
Skoðun Ungt fólk, hvatningar til að nýta kosningarétt sinn og að mynda sér eigin skoðun Elmar Ægir Eysteinsson skrifar
Skoðun Hver er stefna Viðreisnar í heilbrigðismálum og hvernig virkar hún í praksis? Sigurrós Huldudóttir skrifar
Skoðun Hvernig getum við gert Ísland að eftirsóttum stað fyrir barnafjölskyldur? Birgitta Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Plan í heilbrigðis- og öldrunarmálum - þjóðarátak í umönnun eldra fólks Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar
„Öllum er fkn drull, haltu kjafti“ Bríet Bragadóttir,Hjördís Lára D. Ingólfsdóttir,Kristjana Anna Dagnýjardóttir Skoðun
Hvernig getum við gert Ísland að eftirsóttum stað fyrir barnafjölskyldur? Birgitta Sigurðardóttir Skoðun