Síðasti dagur Fréttablaðsins og Hringbrautar

Þetta var á síðasta vinnudegi marsmánaðar á þessu ári. Ljóst er að Sigmundur Ernir hefur ekki lagst í sótsvart þunglyndi, í kör, því nú er að koma út bók frá honum þar sem meðal annars er fjallað um þetta afdrifaríka hætt – Í stríði og friði fréttamennskunnar. Bókaútgáfan Sæmundur gefur út en bókin er væntanleg í búðir 19. október. Vísir fékk að glugga í gripinn og þar er víða komið við sögu. Lygilegt má heita að Sigmundur Ernir hafi náð að hrista fram úr erminni heila bók svo skömmu eftir atburðina.

Frjáls maður í faðmi eiginkonunnar

„Ég sit aldrei auðum höndum og vinn núna jöfnum höndum við bókaskrif - og hef margar í takinu - og undirbúning stórra og smárra sjónvarpsþátta með konu minni, Elínu Sveinsdóttur. Við rekum saman framleiðslufyrirtækið SERES hugverkasmiðja sem hefur staðið að fjölda sjónvarpsþátta á RÚV á síðustu árum, svo sem Með okkar augum, og Dagur í lífi. 

Ég er sumsé orðinn undirmaður eiginkonunnar og uni því vel eftir að hafa gegnt alls konar stjórnunarstöðum á fjölda fjölmiðla á síðustu áratugum. Ég er frjáls maður í faðmi eiginkonunnar. Það verður ekki betra,” segir Sigmundur Ernir í samtali við Vísi.

Þó Sigmundur Ernir hafi aldrei lært fingrasetningu er ljóst að honum lætur létt að tjá sig með tveimur vöskum vísifingrum, eins og það er orðað. Í bókinni er ferill höfundar í fjölmiðlum rakinn og þar er af ýmsu að taka. Tímarnir hafa breyst frá því að Sigmundur Ernir mætti til leiks í Fleet Street Íslands, Síðumúlann, nýútskrifaður stúdent þar sem flokksblöðin höfðu komið sér fyrir. Hann lenti á Vísi, var viðstaddur þegar Vísir og Dagblaðið voru sameinuð en fór svo þaðan yfir á Helgapóstinn. Og svo tók tími Stöðvar 2 við…

Óbærilegt fundarefni

Ferill Sigmundar Ernis er tilkomumikill. Aftur til ársins 2023. Enn einn fjölmiðillinn í lífi Sigmundar Ernis er fallinn. Frammi á gólfi ritstjórnarinnar eru starfsmenn að leggja lokahönd á helgarblað og grínararnir á blaðinu að skipuleggja 1. aprílgabbið sem átti að vera meinfyndið að þessu sinni.

„En við stjórnendurnir sitjum í öðrum þönkum inni á kontórnum á sama tíma, aflokuðum, líklega læstum. Fundarefnið er enda jafn kæfandi og ritstjórnir fyrstu áranna minna í blaðamennsku voru á síðustu öld, fullar af reyk og remmu.

Og sér eru nú hver morgunverkin, hugsa ég og hef sigið ofan í sæti mitt og á ekki til orð. Fundarefnið er óbærilegt.

Helga Magnússyni, stjórnarformanni liggur lágt rómurinn. Það er varla að við hin í framkvæmdastjórninni heyrum til hans. Vanda síðustu missera af völdum langvarandi heimsfaraldurs og Evrópustríðs hafi verið mætt með auknu hlutafé, aðhaldi og sparnaði, en það hafi bara ekki dugað til.“

Keypti blaðið á versta tíma

Og áfram með frásögnina. Helgi dæsir:

„Við gerðum allt sem mögulegt var til að bregðast við aðsteðjandi vanda til að tryggja framtíð útgáfunnar,“ segir hann, svo til steinrunninn í framan. „Við fækkuðum útgáfudögum Fréttablaðsins um einn, hættum að gefa út DV sem vikublað og gerðum gagngerar breytingar á dreifingu Fréttablaðsins. Við reyndum allt,“ bætir hann við.

En þessi þriggja mánaða reynsla af breyttri dreifingu blaðsins á 250 fjölsótta staði á höfuðborgarsvæðinu og yfir 70 standa úti á landi sé ekki fyllilega í samræmi við væntingar, og skipti þar mestu að auglýsendur hafi einfaldlega haldið að sér höndum. Svo virðist sem þeir hafi ekki haft næga trú á breyttu fyrirkomulagi.

Því fór sem fór, segir stjórnarformaðurinn. „Allt kom fyrir ekki,“ segir hann og horfir upp í loftið. „Og það er alveg óhætt að segja það að við sem komum að þessum rekstri á árinu 2019 höfum verið býsna seinheppnir með tímasetningu. Það verður nú ekki annað sagt. Við keyptum hann kortéri í kófið.

Um stund er grafarþögn á kontórnum.“

Dýrðarljómi dagblaðanna að dvína

Óneitanlega er sérkennilegt að spyrja Sigmund Erni um atriði sem hann er nýbúinn að fjalla um í bókinni. Og þar er veitt forvitnileg innsýn í bakherbergin þar sem ákvarðanirnar eru teknar:

„Áhrifanna af heimsfaraldrinum gætir raunar enn þá, segir hann og fýlir grön. Ekki bæti heldur úr skák að stríðið í álfunni hafi hækkað vöruverð til muna, þar á meðal pappírskostnað, og það séu engin teikn á lofti um að það gangi hratt til baka. Þar fyrir utan séu tímarnir breyttir. Og dýrðarljómi dagblaðanna sé augljóslega að dvína á sama tíma. Veruleiki hversdagsins sé fyrir löngu orðinn rafrænn. Það viti allir menn með vissu. Þess sjáist stað í Evrópu. Og það sama sé á seyði í Ameríku. Blöðin séu að sölna – og hvert af öðru að tapa tölunni eins og trén missa lauf að hausti.

Það er þungt yfir karli.

Hann er ekki vanur að tapa.“

Sigmundur Ernir segir að ekkert hafi bent til annars, þegar Helgi keypti útgáfufélagið af Ingibjörgu Pálmadóttur og Jóni Ásgeiri Jóhannessyni á seinni hluta ársins 2019, en að þetta yrði vænlegt fyrirtæki.

„En enginn hafi heldur séð öll þessi ósköp fyrir, algerlega lamað samfélag um langa hríð sem leiddi til fordæmalauss hruns í sölu á auglýsingum, svo og tekjuminnkunar og taprekstrar sem ekki hefði orðið við eðlilegar aðstæður.

„En það er bara ekkert búið að vera eðlilegt við síðustu ár,“ segir Helgi og er að vonum svekktur.

Við hin hlýðum á, jafnt forstjórinn, fjármálastjórinn og markaðsstjórinn, svo og sá sem þetta skrifar, en hann á að heita aðalritstjóri allra miðla Torgs – og gerir sér kannski ekki alveg í hugarlund á þessu augnabliki að hans hinsti vinnudagur á stóli ritstjóra Fréttablaðsins, DV, Markaðarins og Hringbrautar er runninn upp.

Og að á morgun sé kominn fyrsti apríl.

Gabblaust.“

Enginn áhugi á að laga skekkjuna

Sigmundur Ernir lýsir síðasta deginum á Torgi að hætti hússins. Og hann leitar skýringa. Yfir 20 ára útgáfu Fréttablaðsins er lokið og átta ára útsendingum Hringbrautar. Og hann í brúnni. Er blaðamennska komin að fótum fram?

„Hún hefur látið á sjá. Það stafar af breyttri tækni og auknum upplýsingahraða, en líka áratugalöngum og einbeittum sofandahætti stjórnvalda og allra flokka sem hafa aldrei gert ráð fyrir einkareknum fjölmiðlum á markaði sem gætir jafnræðis, meðalhófs og sanngirni,“ segir Sigmundur.

Hann hefur skrifað marga pistla um sleifarlag stjórnvalda vegna stöðunnar. Og í Í stríði og friði fréttamennskunnar er hert á skrúfunni.

„Það er enginn áhugi á að laga skekkjuna á íslenskum fjölmiðlamarkaði - og þótt einkaframtakið hafi reynt að sprikla - og oft nokkuð hressilega - er nályktin af dauðahönd ríkisins alltaf nærri.”

Æpandi upphrópanaiðnaður á öllum fréttasíðum

Það er ekki laust við að það gæti svartsýni í tali Sigmundar Ernis sem er ekki beinlínis í takti við upplag þessa ljóðræna ljóshærða og glaðbeitta Norðlendings. Hvernig sér hann fyrir sér framhaldið á blaðamennsku á Íslandi, þessari grunnstoð lýðræðisins. Verða einu upplýsingarnar sem almenningi standa til boða hanteraðar og fram bornar af hagsmunaaðilum?

„Það er hætt við því - og það er einnig líklegt að blaðamennska framtíðarinnar fari í æ ríkari mæli að stytta sér leið og efist sífellt minna um það sem að henni er rétt. Þá minnkar aðhaldið og bullið blæs út.”

Heimur versnandi fer. Blaðamaður Vísis gengur á lagið og spyr Sigmund Erni hvort þetta séu eintóm blaðabörn í bransanum?

„Nei, því fer fjarri. Við byrjum sem betur fer ennþá ung í blaðamennsku, en skóflunni er ekki lengur ætlað að grafa skurði, heldur bara að klappa yfirborðið. Almenna krafan er núna sú að leggja meira í fyrirsögnina en fréttina sjálfa - og fréttir, ef svo skyldi kalla, hverfast núna æ meira um að skoðun eins sé öðrum ekki að skapi. 

Það hétu lesendadálkar í eina tíð, í besta falli skoðanasíður en núna æpir þessi upphrópanaiðnaður á mann af öllum fréttasíðum. 

En margt er þó enn vel gert, mikil ósköp. En líkurnar á því að það minnki, eru, sýnist mér, meiri en minni.“

Fyrirsagnagreddan í blaðamennskunni

En þetta er varla neitt nýtt. Fyrirsagnir lúta nú sem fyrr sínum lögmálum, ef svo má að orði komast. „Alblóðugur eyðnisjúklingur brýst inn á barnaheimili“, eða hvernig sem hún var í laginu, er ekki ný af nálinni?

„Bubbi fallinn. Við þyrftum að safna saman þeim bestu. Tveir samkynhneigðir kettir valda usla í Vesturbænum…“

Er þetta ekki þannig að fólk ruglar saman click-bait fyrirsögnum og góðum fyrirsögnum?

„Jú. Sú besta er: Negri í Þistilfirði.“

Hún er beint af augum. Staðan á fjölmiðlamarkaði er ekki álitleg að mati Sigmundar Ernis. Helst er á honum að skilja að veffréttirnar vatni út merkinguna og vissulega er það svo að þar mætti herða upp á skilgreiningum. Og yfir öllu trónir ríkismiðillinn.

Fátt þrífst í skugga RÚV

Í bókinni metur höfundur það svo að á þessari öld hafi Ríkisútvarpið í Efstaleiti fengið samtals á þriðja milljarð króna úr ríkissjóði, umfram árlegar fjárheimildir, út af taprekstri.

„Svona rétt til þess að sýna keppinautunum á markaðnum að þeir megi bara eiga sig, en fengið svo að selja eignir til að laga reksturinn enn frekar. Árleg fjárlög hafa ekki dugað til. Vel yfir 200 milljarða ríkisframlag frá því einokunin var afnumin hefur ekki nægt. Það hefur því aldrei verið nokkur ástæða til annars en að þenja sig enn frekar á opinberum fjölmiðlamarkaði. Enda er peningurinn ókeypis á meðan almenningur borgar, möglunarlaust.“

En er svarið aukinn stuðningur ríkisins við frjálsa fjölmiðla? Sigmundur Ernir er ekkert endilega þar. Hann telur stöðuna einfaldlega svo bjagaða að við verði ekki búið.

„Nei, alls ekki. En bönd á ríkið sjálft og engisprettufaraldurs þess á auglýsingamarkaði - og jafnræði milli íslenskra miðla og erlendra miðla að líkindum þriðjungur í kostnað vegna launa, gjalda og markaðsrannsókna, svo ekki er nú eftirtekjan stórkostleg til að leggja dagskránni lið. RÚV er langsterkast og því leitar peningurinn þangað. Ríkisstarfsmönnum hefur aldrei fjölgað jafn mikið og í tíð Bjarna Benediktssonar í Arnarhváli.“

Setið að sumbli með Davíð Oddsyni

Eins og áður sagði fjallar bókin ekki einungis um stöðu fjölmiðla á þessum síðustu og verstu. Ferill Sigmundar Ernis býður upp á tilþrif og hann segir frá ýmsu eftirminnilegu frá litríkum ferli sínum. Af nægu er að taka. Við skulum enn gægjast í bókina og grípum niður af handahófi þar sem Sigmundur lýsir eftirmálum Kryddsíldar, fréttaþáttar Stöðvar 2 sem er jafnan haldinn á Gamlársdegi. Þetta var á velmektarárum Davíðs Oddssonar, núverendi ritstjóra Morgunblaðsins.