Friður og réttlæti Bjarni Karlsson skrifar 12. október 2023 10:30 Heimsbyggðin horfir nú inn í áður óþekktar víddir mannlegrar grimmdar. Eftir hundrað ár munu fræðimenn fjalla um þá atburði sem nú eiga sér stað í Ísrael og Palestínu í viðleitni til að skilja eðli haturs í mannlegu félagi. Hvernig það er ræktað og að því hlúð í skjóli fálætis. Þá verður líka hægt að velta fyrir sér og skilja betur eðli mannlegrar reisnar og þörf alls fólks fyrir að eiga sögu og horfa til framtíðar með raunhæfa von í hjarta. Þá verður sú saga sem nú er að rekja sig fyrir botni miðjarðarhafs dæmi um það sem gerist þegar fólk er skipulega og í mjög langan tíma svipt mannlegri reisn svo það hefur ekki framar neinu að tapa. En nú situr hins vegar samfélag þjóðanna, sem hefur unað því ágætlega að horfa upp á skefjalausa kúgun Ísraels á Palestínu, og skoðar framvinduna meira líkt og veruleikaþátt í sjónvarpi. Ekki einungis grimmdin, heldur einnig systir hennar firringin er nú að öðlast nýja vídd í sögunni. Frásögnin í Lúkasarguðspjalli af gráti Jesú yfir Jerúsalemborg varðar einmitt þennan þátt mannlegs veruleika. Hvernig vangetan til þess að sjá og virða félagslegt samhengi verður alltaf á kostnað þeirra verst settu, öld fram af öld: „Er hann kom nær og sá borgina grét hann yfir henni og sagði: „Ef þú hefðir aðeins vitað á þessum degi hvað til friðar heyrir! En nú er það hulið sjónum þínum. Því að þeir dagar munu koma yfir þig að óvinir þínir munu gera virki um þig, setjast um þig og þröngva þér á alla vegu. Þeir munu leggja þig að velli og börn þín sem í þér eru og ekki láta standa stein yfir steini í þér vegna þess að þú þekktir ekki þinn vitjunartíma.“ (Lúk. 19. 41- 44.) Öllum er orðið ljóst að vandinn sem við er að etja verður ekki leystur með hernaðarmætti. Það sem heiminn skortir er friðarmáttur. Vangeta herja blasir við heimsbyggðinni. Bandríkjaher náði engum árangri öðrum en að auka á glundroða í Íran og Írak. Rússaher nær ekki neinum markmiðum í Úkraínu. Ísraelsher tekst ekki að leysa samskiptin við Palestínumenn. Hugmyndin um frið og öryggi fyrir atbeina hernaðar er byggð á mjög þröngu heimildavali og miklum greiðsluvilja almennings, ef svo má að orði komast. Þó hafa menn lengi vitað að friður er ekki þess eðlis að honum verði komið á. Það er ekki á okkar valdi að skapa frið. Sumt er ekki hægt að byggja heldur bara hægt að rækta. Friður er af þeirri sortinni. Hann er lifandi fyrirbæri sem, líkt og allt líf, lýtur sínum eigin lögmálum. Sælir eru friðflytjendur sagði Jesús frá Palestínu. Samkvæmt honum má rækta frið og bera hann með sér líkt og afleggjara, en það er ekki hægt að skipuleggja hann ofan frá. Hvað þá varpa honum yfir með sprengjum. Samkvæmt gömlu kristnu hefðinni er réttlæti nokkurs konar gróðurmold friðar. Friður vex af réttlæti. Vandinn er þó aftur sá að réttlæti verður ekki einfaldlega framkvæmt því það er ekki heldur á okkar valdi. Enginn persóna eða samfélag manna getur haldið því fram að þau séu handhafar réttlætisins. Réttlætið, líkt og friðurinn, lifir sínu sjálfstæða lífi. - Sæl eru þau sem hungrar og þyrstir eftir réttlætinu sagði meistarinn frá Palestínu. Og nú hrópar heimsbyggðin á frið og réttlæti meir en nokkru sinni. Þá ríður á að skilja að hvort tveggja ræðst af hugarfari okkar og menningunni sem við mótum. Vandinn í þessu er m.a. sá að við erum yfir höfuð orðin óvön því að tala um réttlæti. Þess í stað ræðum við um hagsmuni því það er svo fljótlegt. Hagsmunir eru nokkurs konar instant réttlæti, sem ekki nær utan um viðfangsefnið. Við erum heldur ekki lunkin þegar kemur að því að huga að friði í samskiptum vegna þess að þegar við segjum friður meinum við næði. Við viljum fá næði. Sem er ósköp skiljanlegt. Ég þrái líka næði til að lifa án afskipta annars fólks. En að því leyti sem næði mitt og þægindi byggja á ranglæti er það ekki friðsamlegt þótt heyra mætti saumnál detta. Ég gleymi því haldrei hvernig dr. Björn Björnsson siðfræðiprófessor talaði við okkur guðfræðinemana á 9. áratug síðustu aldar. Hann gagnrýndi með særðu hjarta hið misskilda friðarhugtak nútímans og sagði: Friður er hvorki lognmolla né hlutlaust ástand. Friður er alltaf stríðandi ferli í átökum líðandi stundar. Svo talaði hann um réttlætið sem gróðurmold. Hugsið ykkur ef í stað sprengjuregns kæmi skæðadrífa vel þjálfaðra hjálparstarfsmanna svífandi í fallhlífum yfir Gazasvæðið. Svo fylgdi þeim önnur fallbylgja sjúkragagna og annarra lífsnauðsynja sem nú skortir svo skelfilega. Hugsið ykkur ástríkan friðarher í umboði Sameinuðu þjóðanna sem tæki hetjulega áhættu með veru sinni á svæði þar sem nú á að opna hurðarlaust helvíti í beinni útsendingu. Allt í einu væri veruleikasjónvarp dauðans truflað af fólki með líf í augunum sem veðjaði á hinn mennska möguleika; neitaði að gera árás eða flýja, frjósa eða lúffa en kysi fremur að standa - líkt og Nelson Mandela, Gandí og Jesús Kristur - berskjaldað en upprétt frammi fyrir sýndarvaldinu með ekkert í höndum nema nakta mennsku. Þeir yrðu langleitir stríðsherrarnir með sitt beturvitandi föðurvald sem ekkert veit eða getur og ekkert kann nema halda áfram að þjösnast. Höfundur er prestur og siðfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Bjarni Karlsson Átök í Ísrael og Palestínu Mest lesið „Öllum er fkn drull, haltu kjafti“ Bríet Bragadóttir,Hjördís Lára D. Ingólfsdóttir,Kristjana Anna Dagnýjardóttir Skoðun 27-faldur hagnaður!? Ásthildur Lóa Þórsdóttir Skoðun Hvernig getum við gert Ísland að eftirsóttum stað fyrir barnafjölskyldur? Birgitta Sigurðardóttir Skoðun Laumu risinn í landsframleiðslunni Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Er barnið sjúkt í sykur? Elísabet Konráðsdóttir,Margrét Sigmundsdóttir Skoðun Skúffuskýrslan sem lifði af Linda Heiðarsdóttir Skoðun Breytum þessari sérhagsmunagæslu Aðalsteinn Leifsson Skoðun Bleiki fíllinn í herberginu Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Hæstvirtur dómsmálaráðherra, við ætlumst til meira af þér Matthías Kormáksson Skoðun Stúlkur eiga undir högg að sækja í nauðgunarmálum Jörgen Ingimar Hansson Skoðun Skoðun Skoðun Uppbyggileg réttvísi (e. Restorative Justice) Kristín Skjaldardóttir,Þóra Sigríður Einarsdóttir skrifar Skoðun Þúsundir á vergangi - Upplýsa verður ranglætið Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Flokkur fólksins á meðal fólks Elín Íris Fanndal Jónasdóttir skrifar Skoðun Er sjávarútvegurinn bara aukaleikari? Kristófer Máni Sigursveinsson skrifar Skoðun Hæstvirtur dómsmálaráðherra, við ætlumst til meira af þér Matthías Kormáksson skrifar Skoðun Kennarar – sanngjörn laun? Ólöf P. Úlfarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfsvígstíðni - Gerum betur Þórarinn Guðni Helgason skrifar Skoðun Kæru kennarar Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Sjálfbærni á dagskrá, takk! Hafdís Hanna Ægisdóttir,Eva Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kynslóðasáttmálann má ekki rjúfa Finnbjörn A. Hermannsson,Eyjólfur Árni Rafnsson skrifar Skoðun „Öllum er fkn drull, haltu kjafti“ Bríet Bragadóttir,Hjördís Lára D. Ingólfsdóttir,Kristjana Anna Dagnýjardóttir skrifar Skoðun Fyrirhyggjan tryggir lágt og stöðugt verð Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Gerum betur – breytum þessu Arnar Páll Guðmundsson skrifar Skoðun Það eiga allir séns Steinunn Ósk Kolbeinsdóttir skrifar Skoðun Andleg þrautseigja: Að vaxa í gegnum áskoranir Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Bleiki fíllinn í herberginu Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Ungt fólk, hvatningar til að nýta kosningarétt sinn og að mynda sér eigin skoðun Elmar Ægir Eysteinsson skrifar Skoðun Breytum þessari sérhagsmunagæslu Aðalsteinn Leifsson skrifar Skoðun Laumu risinn í landsframleiðslunni Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Sköpun og paradísarmissir Dr. Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Hver er stefna Viðreisnar í heilbrigðismálum og hvernig virkar hún í praksis? Sigurrós Huldudóttir skrifar Skoðun Hvernig getum við gert Ísland að eftirsóttum stað fyrir barnafjölskyldur? Birgitta Sigurðardóttir skrifar Skoðun Plan í heilbrigðis- og öldrunarmálum - þjóðarátak í umönnun eldra fólks Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar Skoðun Samfylkingin er með plan um að lögfesta leikskólastigið Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Skúffuskýrslan sem lifði af Linda Heiðarsdóttir skrifar Skoðun Er barnið sjúkt í sykur? Elísabet Konráðsdóttir,Margrét Sigmundsdóttir skrifar Skoðun Ákall um jákvæða hvata til grænna fjárfestinga Kristín Þöll Skagfjörð skrifar Skoðun Fatlað fólk á betra skilið Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun 27-faldur hagnaður!? Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Börnin okkar Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir,Valdimar Birgisson skrifar Sjá meira
Heimsbyggðin horfir nú inn í áður óþekktar víddir mannlegrar grimmdar. Eftir hundrað ár munu fræðimenn fjalla um þá atburði sem nú eiga sér stað í Ísrael og Palestínu í viðleitni til að skilja eðli haturs í mannlegu félagi. Hvernig það er ræktað og að því hlúð í skjóli fálætis. Þá verður líka hægt að velta fyrir sér og skilja betur eðli mannlegrar reisnar og þörf alls fólks fyrir að eiga sögu og horfa til framtíðar með raunhæfa von í hjarta. Þá verður sú saga sem nú er að rekja sig fyrir botni miðjarðarhafs dæmi um það sem gerist þegar fólk er skipulega og í mjög langan tíma svipt mannlegri reisn svo það hefur ekki framar neinu að tapa. En nú situr hins vegar samfélag þjóðanna, sem hefur unað því ágætlega að horfa upp á skefjalausa kúgun Ísraels á Palestínu, og skoðar framvinduna meira líkt og veruleikaþátt í sjónvarpi. Ekki einungis grimmdin, heldur einnig systir hennar firringin er nú að öðlast nýja vídd í sögunni. Frásögnin í Lúkasarguðspjalli af gráti Jesú yfir Jerúsalemborg varðar einmitt þennan þátt mannlegs veruleika. Hvernig vangetan til þess að sjá og virða félagslegt samhengi verður alltaf á kostnað þeirra verst settu, öld fram af öld: „Er hann kom nær og sá borgina grét hann yfir henni og sagði: „Ef þú hefðir aðeins vitað á þessum degi hvað til friðar heyrir! En nú er það hulið sjónum þínum. Því að þeir dagar munu koma yfir þig að óvinir þínir munu gera virki um þig, setjast um þig og þröngva þér á alla vegu. Þeir munu leggja þig að velli og börn þín sem í þér eru og ekki láta standa stein yfir steini í þér vegna þess að þú þekktir ekki þinn vitjunartíma.“ (Lúk. 19. 41- 44.) Öllum er orðið ljóst að vandinn sem við er að etja verður ekki leystur með hernaðarmætti. Það sem heiminn skortir er friðarmáttur. Vangeta herja blasir við heimsbyggðinni. Bandríkjaher náði engum árangri öðrum en að auka á glundroða í Íran og Írak. Rússaher nær ekki neinum markmiðum í Úkraínu. Ísraelsher tekst ekki að leysa samskiptin við Palestínumenn. Hugmyndin um frið og öryggi fyrir atbeina hernaðar er byggð á mjög þröngu heimildavali og miklum greiðsluvilja almennings, ef svo má að orði komast. Þó hafa menn lengi vitað að friður er ekki þess eðlis að honum verði komið á. Það er ekki á okkar valdi að skapa frið. Sumt er ekki hægt að byggja heldur bara hægt að rækta. Friður er af þeirri sortinni. Hann er lifandi fyrirbæri sem, líkt og allt líf, lýtur sínum eigin lögmálum. Sælir eru friðflytjendur sagði Jesús frá Palestínu. Samkvæmt honum má rækta frið og bera hann með sér líkt og afleggjara, en það er ekki hægt að skipuleggja hann ofan frá. Hvað þá varpa honum yfir með sprengjum. Samkvæmt gömlu kristnu hefðinni er réttlæti nokkurs konar gróðurmold friðar. Friður vex af réttlæti. Vandinn er þó aftur sá að réttlæti verður ekki einfaldlega framkvæmt því það er ekki heldur á okkar valdi. Enginn persóna eða samfélag manna getur haldið því fram að þau séu handhafar réttlætisins. Réttlætið, líkt og friðurinn, lifir sínu sjálfstæða lífi. - Sæl eru þau sem hungrar og þyrstir eftir réttlætinu sagði meistarinn frá Palestínu. Og nú hrópar heimsbyggðin á frið og réttlæti meir en nokkru sinni. Þá ríður á að skilja að hvort tveggja ræðst af hugarfari okkar og menningunni sem við mótum. Vandinn í þessu er m.a. sá að við erum yfir höfuð orðin óvön því að tala um réttlæti. Þess í stað ræðum við um hagsmuni því það er svo fljótlegt. Hagsmunir eru nokkurs konar instant réttlæti, sem ekki nær utan um viðfangsefnið. Við erum heldur ekki lunkin þegar kemur að því að huga að friði í samskiptum vegna þess að þegar við segjum friður meinum við næði. Við viljum fá næði. Sem er ósköp skiljanlegt. Ég þrái líka næði til að lifa án afskipta annars fólks. En að því leyti sem næði mitt og þægindi byggja á ranglæti er það ekki friðsamlegt þótt heyra mætti saumnál detta. Ég gleymi því haldrei hvernig dr. Björn Björnsson siðfræðiprófessor talaði við okkur guðfræðinemana á 9. áratug síðustu aldar. Hann gagnrýndi með særðu hjarta hið misskilda friðarhugtak nútímans og sagði: Friður er hvorki lognmolla né hlutlaust ástand. Friður er alltaf stríðandi ferli í átökum líðandi stundar. Svo talaði hann um réttlætið sem gróðurmold. Hugsið ykkur ef í stað sprengjuregns kæmi skæðadrífa vel þjálfaðra hjálparstarfsmanna svífandi í fallhlífum yfir Gazasvæðið. Svo fylgdi þeim önnur fallbylgja sjúkragagna og annarra lífsnauðsynja sem nú skortir svo skelfilega. Hugsið ykkur ástríkan friðarher í umboði Sameinuðu þjóðanna sem tæki hetjulega áhættu með veru sinni á svæði þar sem nú á að opna hurðarlaust helvíti í beinni útsendingu. Allt í einu væri veruleikasjónvarp dauðans truflað af fólki með líf í augunum sem veðjaði á hinn mennska möguleika; neitaði að gera árás eða flýja, frjósa eða lúffa en kysi fremur að standa - líkt og Nelson Mandela, Gandí og Jesús Kristur - berskjaldað en upprétt frammi fyrir sýndarvaldinu með ekkert í höndum nema nakta mennsku. Þeir yrðu langleitir stríðsherrarnir með sitt beturvitandi föðurvald sem ekkert veit eða getur og ekkert kann nema halda áfram að þjösnast. Höfundur er prestur og siðfræðingur.
„Öllum er fkn drull, haltu kjafti“ Bríet Bragadóttir,Hjördís Lára D. Ingólfsdóttir,Kristjana Anna Dagnýjardóttir Skoðun
Hvernig getum við gert Ísland að eftirsóttum stað fyrir barnafjölskyldur? Birgitta Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Uppbyggileg réttvísi (e. Restorative Justice) Kristín Skjaldardóttir,Þóra Sigríður Einarsdóttir skrifar
Skoðun „Öllum er fkn drull, haltu kjafti“ Bríet Bragadóttir,Hjördís Lára D. Ingólfsdóttir,Kristjana Anna Dagnýjardóttir skrifar
Skoðun Ungt fólk, hvatningar til að nýta kosningarétt sinn og að mynda sér eigin skoðun Elmar Ægir Eysteinsson skrifar
Skoðun Hver er stefna Viðreisnar í heilbrigðismálum og hvernig virkar hún í praksis? Sigurrós Huldudóttir skrifar
Skoðun Hvernig getum við gert Ísland að eftirsóttum stað fyrir barnafjölskyldur? Birgitta Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Plan í heilbrigðis- og öldrunarmálum - þjóðarátak í umönnun eldra fólks Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar
„Öllum er fkn drull, haltu kjafti“ Bríet Bragadóttir,Hjördís Lára D. Ingólfsdóttir,Kristjana Anna Dagnýjardóttir Skoðun
Hvernig getum við gert Ísland að eftirsóttum stað fyrir barnafjölskyldur? Birgitta Sigurðardóttir Skoðun