Afvegaleiðing atvinnurekenda Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar 13. febrúar 2023 11:00 Um allan heim er að renna upp fyrir stjórnvöldum að ein stærsta áskorunin sem samfélög standa frammi fyrir er skortur á starfsfólki í heilbrigðisþjónustu og umönnun á sama tíma og þörfin fyrir slíka þjónustu er að aukast mjög á næstu árum vegna hækkandi lífaldurs, hlutfallslegrar fjölgunar aldraðra og fólksfjölgunar. Tillögur flestra landa að viðbrögðum eru kunnuglegar og felast í því að leiðrétta þurfi skakkt verðmætamat á störfum kvenna, bæta starfsaðstæður og þar með heilsu og öryggi starfsfólksins til að laða að hæft fólk til starfa. Allar rannsóknir sýna það sama, að laun karla á vinnumarkaði eru almennt hærri en kvenna og ein stærsta ástæða þess er hve kynskiptur vinnumarkaðurinn er, laun eru yfirleitt lægri í stéttum þar sem konur eru í meirihluta og þær vinna flestar hjá hinu opinbera. Þegar rætt er um opinbera starfsmenn verður að hafa í huga að 2/3 hluti þeirra eru konur. Áróður fjármagnseigenda Samtök atvinnulífsins, Viðskiptaráð og nú síðast Félag atvinnurekenda hafa kosið að líta fram hjá þessum staðreyndum. Þess í stað mæta fulltrúar þeirra í hvert viðtalið eftir öðru og lýsa yfir óhóflegri fjölgun opinberra starfa og staðhæfa að laun á hinum opinbera markaði séu orðin sambærileg og á einkamarkaði. Á sama tíma og undirmannaðar stéttir í menntageiranum, heilbrigðisþjónustu og umönnunarstörfum takast á við verri afleiðingar Covid-19 á starfið en aðrar stéttir, hafa hagsmunasamtök atvinnurekenda og viðskipta kosið að eyða tíma og fjármunum í að reyna að afvegaleiða umræðuna til að þjóna hagsmunum fyrirtækja sem hafa það að meginmarkmiði að greiða sér út sem mestan arð. Með þessu er gerð tilraun til að slá ryki í augu fólks og væntanlega er leikurinn til þess gerður að draga athyglina frá því að fjölmörg fyrirtæki högnuðust á þeim aðstæðum sem mynduðust í heimsfaraldrinum og önnur fengu háa styrki frá ríkinu vegna áhrifa hans en eru um þessar mundir að greiða sér út ríkulegan arð. Mögulega er það til að draga athyglina frá því hvaða áhrif skortur á eftirliti hefur, líkt og fréttir síðustu viku af fiskeldi sýndu fram á. Eða mögulega er raunverulega ástæðan sú að við búum enn í mjög kynjuðu samfélagi þar sem karlar sem njóta valda á grundvelli peninga, nýta stöðu sína til að vinna gegn jafnrétti kynjanna hvort heldur sem er varðandi laun, starfsumhverfi eða stöðu kvenna í samfélaginu almennt. Ef það fæst ekki fólk til að sinna störfum í heilbrigðis, umönnunar- og menntageiranum mun byrðin færast enn frekar yfir á aðstandendur en nú er, sem geta þá ekki sinnt launavinnu sinni jafn vel. Við vitum að það eru konur sem enn bera meginþungann að ólaunaðri umönnunarábyrgð og þær starfa í öllum starfsgeirum samfélagsins í fjölbreyttum störfum. Þetta er ekki bara kynjapólítískt mál heldur grundvallarspurning um hvort við sem samfélag ætlum að viðurkenna að verðmætasköpun á sér einnig stað hjá hinu opinbera líkt og á almennum markaði – og hvernig við ætlum að skipta verðmætunum til að jafna byrðarnar og auka lífsgæði allra. Þeir sem hafa kosið að enduróma málflutning atvinnurekenda í þessari umræðu gera sér vonandi grein fyrir því að staðhæfingar þeirra standast ekki skoðun. Þær stangast raunar á við greiningar Kjaratölfræðinefndar, Fjármálaráðuneytis, Hagstofunnar eða BSRB sem eru stærstu samtök launafólks á opinberum vinnumarkaði. Um fjölda opinberra starfsmanna og laun Það er sannarlega rétt að starfsfólki hefur fjölgað hjá hinu opinbera á undanförnum árum, að hluta til var það tímabundið til að bregðast við faraldrinum en einnig vegna hlutfallslegrar fjölgunar aldraðra og fólksfjölgunar. Þrátt fyrir þessa þróun hefur fjöldi starfsfólks hjá ríkinu staðið í stað sé miðað við fjölda stöðugilda á hverja 1.000 íbúa á árunum 2019-2022 samkvæmt upplýsingum frá Fjármálaráðuneytinu í desember s.l. Þrátt fyrir aukið álag hefur opinberum störfum þannig ekki fjölgað miðað við höfðatölu – það þýðir einfaldlega meira álag á opinbert starfsfólk og verri þjónusta fyrir almenning. Skýrslur Kjaratölfræðinefndar sýna að launin eru hæst á almenna markaðnum en launin hjá hinu opinbera eru almennt lægri þegar launasetning innan einstakra heildarsamtaka launafólks er borin saman. Þar sem áherslan í Lífskjarasamningunum var á að hækka lægstu laun hafði það hlutfallslega meiri áhrif á opinbera markaðnum en þeim almenna. Þeir hópar sem hækkuðu hlutfallslega mest á síðasta kjarasamningstímabili voru konur. Þannig má ætla að lítillega hafi dregið úr launamun kynjanna þar sem laun þeirra eru almennt lægri en annarra. Það er afar jákvæð þróun en þó er enn langt í land til að tryggja launajafnrétti kynjanna hér á landi. Kjarni málsins Umræðan hér á landi á það til að vera í fyrirsagnastíl og stundum ekki á rökum reist. Nýjasta útspil Félags atvinnurekenda er af því tagi. Um er að ræða ein af fjölmörgum samtökum atvinnurekenda, sem græddu á þeim aðstæðum sem sköpuðust í heimsfaraldri kórónaveirunnar og vandséð hvað þau eru að leggja til samfélagsins með áróðri sínum. Það er þó ljóst að aukna skatta eða eftirlit vilja þau ekki. Enn stendur eftir spurningin hvernig samfélag við viljum byggja til framtíðar. Það er augljóslega þörf á nýjum samfélagssáttmála til að bregðast við neyðarástandi í heilbrigðisþjónustu hér á landi, treysta stoðir menntakerfisins, stórbæta umönnun og styrkja innviði heilt yfir til að fyrirbyggja langvarandi veikindi fólks vegna kulnunar eða streitu af völdum álags í starfi sínu eða ólaunaðri umönnunarvinnu. Í umræðunni verða almannahagsmunir að ráða för en ekki sérhagsmunir þeirra fáu. Við verðum að byggja á staðreyndum en ekki kreddum. Þá verður baráttan fyrir jafnrétti kynjanna að vera í forgrunni en ekki hagsmunabarátta fjársterkra karla sem vilja verja völd sín. Höfundur er formaður BSRB. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sonja Ýr Þorbergsdóttir Vinnumarkaður Mest lesið Glerbrotin í ryksugupokanum Kristín Kolbrún Waage Kolbeinsdóttir Skoðun Draghi-skýrslan og veikleikar Íslands Pawel Bartoszek Skoðun Nokkur orð um sérlausn í flugi Birna Sigrún Hallsdóttir,Hrafnhildur Bragadóttir Skoðun Túrverkir og hitakóf – má ræða það í vinnunni? Já endilega! Katrín Björg Ríkarðsdóttir Skoðun Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson Skoðun Átta mýtur klesstar inn í raunveruleikann - hvað er satt og hvað er logið um gervigreindina? Sigvaldi Einarsson Skoðun Iðjuþjálfun í verki Þóra Leósdóttir Skoðun Stóriðjutíminn á Íslandi er að renna sitt skeið Guðmundur Franklin Jónsson Skoðun Kirkjur og kynfræðsla Bjarni Karlsson Skoðun Geta öll dýrin í skóginum verið vinir? Steinar Bragi Sigurjónsson Skoðun Skoðun Skoðun Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson skrifar Skoðun Átta mýtur klesstar inn í raunveruleikann - hvað er satt og hvað er logið um gervigreindina? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Glerbrotin í ryksugupokanum Kristín Kolbrún Waage Kolbeinsdóttir skrifar Skoðun Túrverkir og hitakóf – má ræða það í vinnunni? Já endilega! Katrín Björg Ríkarðsdóttir skrifar Skoðun Draghi-skýrslan og veikleikar Íslands Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Nokkur orð um sérlausn í flugi Birna Sigrún Hallsdóttir,Hrafnhildur Bragadóttir skrifar Skoðun Geta öll dýrin í skóginum verið vinir? Steinar Bragi Sigurjónsson skrifar Skoðun Iðjuþjálfun í verki Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Mannfræðingar á atvinnumarkaði: opið bréf til íslenskra atvinnuveitenda Elísabet Dröfn Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íbúðalán Landsbankans og fyrstu kaupendur Helgi Teitur Helgason skrifar Skoðun Að læra íslensku sem annað mál: ný brú milli íslensku og ensku Guðrún Nordal skrifar Skoðun Hamona Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Ógn og ofbeldi á vinnustöðum – hvað er til ráða Gísli Níls Einarsson skrifar Skoðun Lesum meira með börnunum okkar Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Kynjajafnrétti á ekki að stöðvast við hurð heilbrigðiskerfisins Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Stóriðjutíminn á Íslandi er að renna sitt skeið Guðmundur Franklin Jónsson skrifar Skoðun Núll mínútur og þrjátíuogeittþúsund Grétar Birgisson skrifar Skoðun Barnvæn borg byggist á traustu leikskólakerfi Stefán Pettersson skrifar Skoðun Kirkjur og kynfræðsla Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Ójöfnuður í fjármögnun nýsköpunarverkefna Elinóra Inga Sigurðardóttir skrifar Skoðun „Dánaraðstoð er viðurkenning á sjálfræði sjúklings og mannlegri reisn” Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Þjóð án máls – hver þegir, hver fær að tala? Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir skrifar Skoðun Lýðræði og samfélagsmiðlar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun „Þú þarft ekki að skilja, bara virða“ Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Þetta er ekki tölfræði, heldu líf fólks Sandra B. Franks skrifar Skoðun Stjórnmálaklækir og hræsni Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Samfélag sem stendur saman Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Er biðin á enda? Halla Thoroddsen skrifar Skoðun Lífsstílsvísindi og breytingaskeiðið Harpa Lind Hilmarsdóttir skrifar Sjá meira
Um allan heim er að renna upp fyrir stjórnvöldum að ein stærsta áskorunin sem samfélög standa frammi fyrir er skortur á starfsfólki í heilbrigðisþjónustu og umönnun á sama tíma og þörfin fyrir slíka þjónustu er að aukast mjög á næstu árum vegna hækkandi lífaldurs, hlutfallslegrar fjölgunar aldraðra og fólksfjölgunar. Tillögur flestra landa að viðbrögðum eru kunnuglegar og felast í því að leiðrétta þurfi skakkt verðmætamat á störfum kvenna, bæta starfsaðstæður og þar með heilsu og öryggi starfsfólksins til að laða að hæft fólk til starfa. Allar rannsóknir sýna það sama, að laun karla á vinnumarkaði eru almennt hærri en kvenna og ein stærsta ástæða þess er hve kynskiptur vinnumarkaðurinn er, laun eru yfirleitt lægri í stéttum þar sem konur eru í meirihluta og þær vinna flestar hjá hinu opinbera. Þegar rætt er um opinbera starfsmenn verður að hafa í huga að 2/3 hluti þeirra eru konur. Áróður fjármagnseigenda Samtök atvinnulífsins, Viðskiptaráð og nú síðast Félag atvinnurekenda hafa kosið að líta fram hjá þessum staðreyndum. Þess í stað mæta fulltrúar þeirra í hvert viðtalið eftir öðru og lýsa yfir óhóflegri fjölgun opinberra starfa og staðhæfa að laun á hinum opinbera markaði séu orðin sambærileg og á einkamarkaði. Á sama tíma og undirmannaðar stéttir í menntageiranum, heilbrigðisþjónustu og umönnunarstörfum takast á við verri afleiðingar Covid-19 á starfið en aðrar stéttir, hafa hagsmunasamtök atvinnurekenda og viðskipta kosið að eyða tíma og fjármunum í að reyna að afvegaleiða umræðuna til að þjóna hagsmunum fyrirtækja sem hafa það að meginmarkmiði að greiða sér út sem mestan arð. Með þessu er gerð tilraun til að slá ryki í augu fólks og væntanlega er leikurinn til þess gerður að draga athyglina frá því að fjölmörg fyrirtæki högnuðust á þeim aðstæðum sem mynduðust í heimsfaraldrinum og önnur fengu háa styrki frá ríkinu vegna áhrifa hans en eru um þessar mundir að greiða sér út ríkulegan arð. Mögulega er það til að draga athyglina frá því hvaða áhrif skortur á eftirliti hefur, líkt og fréttir síðustu viku af fiskeldi sýndu fram á. Eða mögulega er raunverulega ástæðan sú að við búum enn í mjög kynjuðu samfélagi þar sem karlar sem njóta valda á grundvelli peninga, nýta stöðu sína til að vinna gegn jafnrétti kynjanna hvort heldur sem er varðandi laun, starfsumhverfi eða stöðu kvenna í samfélaginu almennt. Ef það fæst ekki fólk til að sinna störfum í heilbrigðis, umönnunar- og menntageiranum mun byrðin færast enn frekar yfir á aðstandendur en nú er, sem geta þá ekki sinnt launavinnu sinni jafn vel. Við vitum að það eru konur sem enn bera meginþungann að ólaunaðri umönnunarábyrgð og þær starfa í öllum starfsgeirum samfélagsins í fjölbreyttum störfum. Þetta er ekki bara kynjapólítískt mál heldur grundvallarspurning um hvort við sem samfélag ætlum að viðurkenna að verðmætasköpun á sér einnig stað hjá hinu opinbera líkt og á almennum markaði – og hvernig við ætlum að skipta verðmætunum til að jafna byrðarnar og auka lífsgæði allra. Þeir sem hafa kosið að enduróma málflutning atvinnurekenda í þessari umræðu gera sér vonandi grein fyrir því að staðhæfingar þeirra standast ekki skoðun. Þær stangast raunar á við greiningar Kjaratölfræðinefndar, Fjármálaráðuneytis, Hagstofunnar eða BSRB sem eru stærstu samtök launafólks á opinberum vinnumarkaði. Um fjölda opinberra starfsmanna og laun Það er sannarlega rétt að starfsfólki hefur fjölgað hjá hinu opinbera á undanförnum árum, að hluta til var það tímabundið til að bregðast við faraldrinum en einnig vegna hlutfallslegrar fjölgunar aldraðra og fólksfjölgunar. Þrátt fyrir þessa þróun hefur fjöldi starfsfólks hjá ríkinu staðið í stað sé miðað við fjölda stöðugilda á hverja 1.000 íbúa á árunum 2019-2022 samkvæmt upplýsingum frá Fjármálaráðuneytinu í desember s.l. Þrátt fyrir aukið álag hefur opinberum störfum þannig ekki fjölgað miðað við höfðatölu – það þýðir einfaldlega meira álag á opinbert starfsfólk og verri þjónusta fyrir almenning. Skýrslur Kjaratölfræðinefndar sýna að launin eru hæst á almenna markaðnum en launin hjá hinu opinbera eru almennt lægri þegar launasetning innan einstakra heildarsamtaka launafólks er borin saman. Þar sem áherslan í Lífskjarasamningunum var á að hækka lægstu laun hafði það hlutfallslega meiri áhrif á opinbera markaðnum en þeim almenna. Þeir hópar sem hækkuðu hlutfallslega mest á síðasta kjarasamningstímabili voru konur. Þannig má ætla að lítillega hafi dregið úr launamun kynjanna þar sem laun þeirra eru almennt lægri en annarra. Það er afar jákvæð þróun en þó er enn langt í land til að tryggja launajafnrétti kynjanna hér á landi. Kjarni málsins Umræðan hér á landi á það til að vera í fyrirsagnastíl og stundum ekki á rökum reist. Nýjasta útspil Félags atvinnurekenda er af því tagi. Um er að ræða ein af fjölmörgum samtökum atvinnurekenda, sem græddu á þeim aðstæðum sem sköpuðust í heimsfaraldri kórónaveirunnar og vandséð hvað þau eru að leggja til samfélagsins með áróðri sínum. Það er þó ljóst að aukna skatta eða eftirlit vilja þau ekki. Enn stendur eftir spurningin hvernig samfélag við viljum byggja til framtíðar. Það er augljóslega þörf á nýjum samfélagssáttmála til að bregðast við neyðarástandi í heilbrigðisþjónustu hér á landi, treysta stoðir menntakerfisins, stórbæta umönnun og styrkja innviði heilt yfir til að fyrirbyggja langvarandi veikindi fólks vegna kulnunar eða streitu af völdum álags í starfi sínu eða ólaunaðri umönnunarvinnu. Í umræðunni verða almannahagsmunir að ráða för en ekki sérhagsmunir þeirra fáu. Við verðum að byggja á staðreyndum en ekki kreddum. Þá verður baráttan fyrir jafnrétti kynjanna að vera í forgrunni en ekki hagsmunabarátta fjársterkra karla sem vilja verja völd sín. Höfundur er formaður BSRB.
Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson Skoðun
Átta mýtur klesstar inn í raunveruleikann - hvað er satt og hvað er logið um gervigreindina? Sigvaldi Einarsson Skoðun
Skoðun Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson skrifar
Skoðun Átta mýtur klesstar inn í raunveruleikann - hvað er satt og hvað er logið um gervigreindina? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Túrverkir og hitakóf – má ræða það í vinnunni? Já endilega! Katrín Björg Ríkarðsdóttir skrifar
Skoðun Mannfræðingar á atvinnumarkaði: opið bréf til íslenskra atvinnuveitenda Elísabet Dröfn Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Kynjajafnrétti á ekki að stöðvast við hurð heilbrigðiskerfisins Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun „Dánaraðstoð er viðurkenning á sjálfræði sjúklings og mannlegri reisn” Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir skrifar
Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson Skoðun
Átta mýtur klesstar inn í raunveruleikann - hvað er satt og hvað er logið um gervigreindina? Sigvaldi Einarsson Skoðun