Um siðferði blóðmerahalds Svanur Sigurbjörnsson skrifar 31. desember 2021 11:01 Undanfarnar vikur hefur mikið verið rætt og skrifað um blóðmerahald á Íslandi í kjölfar heimildarmyndar dýraverndarsamtaka sem sýndi harkalegar aðfarir að fylfullum merunum við þær blóðtökur sem framkvæmdar eru reglubundið til að afla hormónsins equine Chorionic Gonadotropin, eCG. Hormónið er til ýmissa nota, mestmegnis þó til að stilla gangmál búfénaðar eins og svína, sauðfés og nautgripa og auka þannig kjötframleiðslu. Til er annað efnafræðilega tilbúið lyf (cloprostenol) sem gegnir sama tilgangi fyrir búfjárræktendur. Í siðferðilegu tilliti er þetta mikilvæg staðreynd því hún bendir á að það sé til annar valkostur sem felur ekki í sér þjáningu blóðmera. Í siðferðilegu tilliti skiptir mestu máli hvort þau dýr sem eru til ýmissa nytja manna séu ekki látin endurtekið og markvert þjást fyrir markmiðið. Dýr eru ekki lengur talin skynlaus og gleymin tæki manna líkt og lengi var haldið fram. Við blóðtökur á blóðmerum er stórri nál stungið í æð á hálsi hestsins eftir húðdeyfingu með fínni nál. Stingurinn við fínu deyfingarsprautuna meiðir í skamma stund og ef deyfingin hefur verið rétt sett í á svera blóðtökunálin ekki að meiða. Það er þó þannig að rétt eins og með okkur mennina þá stafar öllum spendýrum ógn af nálum og hlutum sem valda styngjum eða eru reknir inn fyrir húðina. Þó hættan sé nánast engin vita hestar það ekki (rétt eins og börn) og þeir þróa auðveldlega með sér hræðslu- og flóttaviðbragð. Líðan spendýrs við slíkar aðstæður er hræðileg og hryssa í slíkum felmtursham getur ekki staðið kyrr og beðið eftir því að vera stungin. Hið siðferðilega rétta í slíkri stöðu er að hætta við að stinga dýrið í stað þess að þröngva því inn í níðþrönga stíu og halda áfram. Höfum einnig í huga að blóðmerarnar í þessum eCG-iðnaði eru ótamdar og óvanar manneskjum. Þær treysta þeim ekki. Það má hugsa sér réttmætar undantekningar á því að stinga hesta með holnálum þó þeir séu ótamdir og hræddir. Það er þegar ástæðan er hestinum jafn mikið í hag og búrekstrinum, t.d. ef hestur er veikur og þarf lyf eða rannsókn á blóði til greiningar á veikindum. Þá væri heldur ekki um reglubundna viðburði þjáningar að ræða heldur einungis á meðan nauðsyn bæri til í þágu heilsu hestsins. Hvað þá með merar sem hræðast ekki nálarnar og eru rólegir á meðan blóðtöku stendur? Þá er einkum það heilsufarslega sem skiptir máli. Rétt eins og hjá okkur mönnum er góð heilsa og það að vera laus við líkamlega vanlíðan ein mikilvægustu siðferðisverðmæti dýra. Siðferðilega krafan til skaðleysis er afar rík og ófrávíkjanleg, ólíkt kröfunni um aukin gæði eða þægindi, sem veikari skylda er við. Það skyldi aldrei viljandi leggja á dýr kvaðir sem skerða heilsu þeirra og líðan, sérstaklega ekki endurtekið og kerfisbundið. Það er erfitt að hugsa sér nokkrar réttmætar undantekningar á slíku. Það er einkum magn blóðtökunnar og afleiðingar blóðtapsins sem eru mjög líklega heilsuspillandi fyrir merarnar í þessum iðnaði á Íslandi. Í greininni „Blóðmerahald – Hvað segja vísindin?“ skrifaði Rósa Líf Darradóttir læknir og hestaeigandi um tíðni og magn blóðtökunnar hjá blóðmerunum. Þar kom m.a. fram að blóðtökurnar eru langt umfram það magn og tíðni sem viðurkennt hefur verið erlendis að séu mörk öryggis fyrir heilsu hesta. Rósa Líf hefur ítrekað beðið hinn stórtæka blóðmerahaldara Ísteka um að koma fram með þær rannsóknir (eða mælingar) sem forsvarsmenn þeirra vitna í að sanni að blóðtökurnar ógni ekki heilsu meranna en þær eru enn ekki komnar fram. Það verður að teljast líklegt að væru slík gögn fyrir hendi myndi ekki standa á því að opinbera þau. Ekki eru persónuverndarsjónarmið í veginum í tilviki hesta. Þau rök sem Rósa Líf færir fram út frá því sem þekkt eru um blóðtökurnar eru sannfærandi og benda til að merarnar séu settar í heilsufarshættu og líði fyrir það. Engin sönnunargögn hafa komið fram um skaðleysi blóðmerabúskapsins hjá Ísteka en Arnþór Guðlaugsson, framkvæmdastjóri fyrirtækisins, hefur skrifað nokkrar greinar til varnar blóðmerahaldinu. Þann 19. des. sl. skrifaði hann að „Ísteka hefur aldrei liðið ósæmandi og ómannúðlega meðferð á dýrum“ og nefnir því ýmis stefnumið og „dýravelferðarsamninga“ til stuðnings. Arnþór einangrar vandann og færir sökina á tvö bú sem Ísteka hafi í kjölfarið hætt viðskiptum við. Engin sannindi eru þó færð fram gagnvart fyrrgreindri gagnrýni um þjáningu blóðmera óháð því frá hvaða búi þær koma og heimildamyndin sagði meira en öll orð um hvað er í gangi. Arnþór nefnir verðmætasköpun fyrir þjóðarbúið, að eCG sé leyft í Evrópu (en nefnir ekki að blóðmerahald sé það ekki) og í skrifum þann 29. des. sl. að framleiðsla og „rétt notkun“ þess hafi „jákvæð áhrif á kolefnisspor landbúnaðar, aukna dýravelferð og dýravernd“. Það þurfi færri dýr til að skila sama afurðamagni. Þó við gæfum okkur að þessar ástæður væru sannar dugir það samt ekki til að réttlæta þjáningarfullt dýrahald og gegndarlausa framleiðslu á hestum í þessum tilgangi. Í siðferðilegu gildismati gengur þjáningarleysi og heilsufarslegt öryggi einstaklinga alltaf á undan fjárhagslegum hagnaði fyrirtækja eða samfélags. Um slíka hluti gilda djúpstætt grundaðar hömlur sem eiga sér sögulega hliðstæðu í t.d. mannlegu þrælahaldi. Það er alveg sama hve mikill gróðinn er, að hann á aldrei að byggja á því sem óhjákvæmilega veldur þjáningum og heilsuleysi dýra. Varðandi rökin um kolefnissporið þá ber að hafa í huga að hestar í blóðmerabúskap hér eru orðnir um 5.400 talsins en aðrir hestar um 80 þúsund. Aukinn fjöldi dýra í framleiðslu er það sem eykur mest kolefnissporið, óháð hagkvæmni. Fyrir liggur umsókn Ísteka hjá Umhverfisstofnum um að auka umsvifin í að vinna efnið úr 600 tonnum af blóði árlega. Þetta gæfi fyrirtækinu svigrúm til að halda 20 þúsund hryssur í blóðtökum með tilheyrandi stækkun á kolefnispori. Það er ljóst að ábendingin um minnkað kolefnisspor er einungis fyrirsláttur því markmið starfseminnar samræmist því ekki. Samantekið er ljóst að vinnsla eCG úr blóði mera er engin nauðsyn og það er til lyfjafræðilegur valkostur (cloprostenol) fyrir þau not sem eCG er framleitt fyrir í þessum massavís. Efnahagslegur ávinningur réttlætir ekki starfsemi sem kerfislægt og endurtekið veldur þjáningu og líklega heilsuleysi dýra. Félag Hrossabænda sendi þann 23. nóv. sl. yfirlýsingu þar sem vinnubrögðin við blóðtöku meranna voru fordæmd. Það var einnig „skýlaus krafa Félags hrossabænda að rannsakað verði það sem fram kemur á myndbandinu …“. Að mínu mati finnst mér sökum þess sem ég rakið að fylgja eigi fordæmi þess mikla meirihluta þjóða sem leyfa ekki blóðmerahald eða iðka það ekki (þó leyft sé) sökum siðferðilega óverjandi ástæðna. Við eigum ekki bara að afla tekna, heldur með því móti sem sómi er af. Höfundur er læknir og með MA gráðu í hagnýtri siðfræði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Blóðmerahald Mest lesið Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir Skoðun Kópavogsleiðinn Ragnar Þór Pétursson Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir Skoðun Loforðið sem borgarstjóri gleymdi Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Samstarf sem skilar raunverulegum loftslagsaðgerðum Nótt Thorberg Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson Skoðun Kristrún, það er bannað að plata Snorri Másson Skoðun Fjárfestum í fyrsta bekk, frekar en fangelsum Hjördís Eva Þórðardóttir Skoðun Lærum að lesa og reikna Jón Pétur Zimsen Skoðun Tíu staðreyndir um alvarlegustu kvenréttindakrísu heims Stella Samúelsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Vin í eyðimörkinni – almenningsbókasöfn borgarinnar Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson skrifar Skoðun Tíu staðreyndir um alvarlegustu kvenréttindakrísu heims Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Fjárfestum í fyrsta bekk, frekar en fangelsum Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Eftirlíking vitundar og hætturnar sem henni fylgja Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Gagnvirkni líkama og vitundar til heilbrigðis Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Nýjar lausnir í kennslu – gamlar hindranir Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Kópavogsleiðinn Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Samstarf sem skilar raunverulegum loftslagsaðgerðum Nótt Thorberg skrifar Skoðun Lærum að lesa og reikna Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Loforðið sem borgarstjóri gleymdi Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Kristrún, það er bannað að plata Snorri Másson skrifar Skoðun Öndunaræfingar í boði SFS Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Öndum rólega – á meðan húsið brennur Magnús Magnússon skrifar Skoðun Umbylting ríkisfjármála á átta mánuðum Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Átta atriði sem sýna fram á vanda hávaxtastefnunnar Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun 50 þúsund nýir íbúar – Hvernig tryggjum við samheldni? Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Framtíð nemenda í fyrsta sæti í Kópavogi Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Að setjast í fyrsta sinn á skólabekk Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ferðalag úr fangelsi hugans Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Hraðahindranir fyrir strætó Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun Íslenzkir sambandsríkissinnar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Garðurinn okkar fyllist af illgresi Davíð Bergmann skrifar Skoðun Nýtt landsframlag – og hvað svo? Hrafnhildur Bragadóttir,Birna Sigrún Hallsdóttir skrifar Skoðun Fágætir dýrgripir í Vestmannaeyjum Gunnar Salvarsson skrifar Skoðun Gjaldskyldulandið Ísland - Viltu hafa bílastæðagjald við hverja lækjarsprænu? Hermann Helguson skrifar Sjá meira
Undanfarnar vikur hefur mikið verið rætt og skrifað um blóðmerahald á Íslandi í kjölfar heimildarmyndar dýraverndarsamtaka sem sýndi harkalegar aðfarir að fylfullum merunum við þær blóðtökur sem framkvæmdar eru reglubundið til að afla hormónsins equine Chorionic Gonadotropin, eCG. Hormónið er til ýmissa nota, mestmegnis þó til að stilla gangmál búfénaðar eins og svína, sauðfés og nautgripa og auka þannig kjötframleiðslu. Til er annað efnafræðilega tilbúið lyf (cloprostenol) sem gegnir sama tilgangi fyrir búfjárræktendur. Í siðferðilegu tilliti er þetta mikilvæg staðreynd því hún bendir á að það sé til annar valkostur sem felur ekki í sér þjáningu blóðmera. Í siðferðilegu tilliti skiptir mestu máli hvort þau dýr sem eru til ýmissa nytja manna séu ekki látin endurtekið og markvert þjást fyrir markmiðið. Dýr eru ekki lengur talin skynlaus og gleymin tæki manna líkt og lengi var haldið fram. Við blóðtökur á blóðmerum er stórri nál stungið í æð á hálsi hestsins eftir húðdeyfingu með fínni nál. Stingurinn við fínu deyfingarsprautuna meiðir í skamma stund og ef deyfingin hefur verið rétt sett í á svera blóðtökunálin ekki að meiða. Það er þó þannig að rétt eins og með okkur mennina þá stafar öllum spendýrum ógn af nálum og hlutum sem valda styngjum eða eru reknir inn fyrir húðina. Þó hættan sé nánast engin vita hestar það ekki (rétt eins og börn) og þeir þróa auðveldlega með sér hræðslu- og flóttaviðbragð. Líðan spendýrs við slíkar aðstæður er hræðileg og hryssa í slíkum felmtursham getur ekki staðið kyrr og beðið eftir því að vera stungin. Hið siðferðilega rétta í slíkri stöðu er að hætta við að stinga dýrið í stað þess að þröngva því inn í níðþrönga stíu og halda áfram. Höfum einnig í huga að blóðmerarnar í þessum eCG-iðnaði eru ótamdar og óvanar manneskjum. Þær treysta þeim ekki. Það má hugsa sér réttmætar undantekningar á því að stinga hesta með holnálum þó þeir séu ótamdir og hræddir. Það er þegar ástæðan er hestinum jafn mikið í hag og búrekstrinum, t.d. ef hestur er veikur og þarf lyf eða rannsókn á blóði til greiningar á veikindum. Þá væri heldur ekki um reglubundna viðburði þjáningar að ræða heldur einungis á meðan nauðsyn bæri til í þágu heilsu hestsins. Hvað þá með merar sem hræðast ekki nálarnar og eru rólegir á meðan blóðtöku stendur? Þá er einkum það heilsufarslega sem skiptir máli. Rétt eins og hjá okkur mönnum er góð heilsa og það að vera laus við líkamlega vanlíðan ein mikilvægustu siðferðisverðmæti dýra. Siðferðilega krafan til skaðleysis er afar rík og ófrávíkjanleg, ólíkt kröfunni um aukin gæði eða þægindi, sem veikari skylda er við. Það skyldi aldrei viljandi leggja á dýr kvaðir sem skerða heilsu þeirra og líðan, sérstaklega ekki endurtekið og kerfisbundið. Það er erfitt að hugsa sér nokkrar réttmætar undantekningar á slíku. Það er einkum magn blóðtökunnar og afleiðingar blóðtapsins sem eru mjög líklega heilsuspillandi fyrir merarnar í þessum iðnaði á Íslandi. Í greininni „Blóðmerahald – Hvað segja vísindin?“ skrifaði Rósa Líf Darradóttir læknir og hestaeigandi um tíðni og magn blóðtökunnar hjá blóðmerunum. Þar kom m.a. fram að blóðtökurnar eru langt umfram það magn og tíðni sem viðurkennt hefur verið erlendis að séu mörk öryggis fyrir heilsu hesta. Rósa Líf hefur ítrekað beðið hinn stórtæka blóðmerahaldara Ísteka um að koma fram með þær rannsóknir (eða mælingar) sem forsvarsmenn þeirra vitna í að sanni að blóðtökurnar ógni ekki heilsu meranna en þær eru enn ekki komnar fram. Það verður að teljast líklegt að væru slík gögn fyrir hendi myndi ekki standa á því að opinbera þau. Ekki eru persónuverndarsjónarmið í veginum í tilviki hesta. Þau rök sem Rósa Líf færir fram út frá því sem þekkt eru um blóðtökurnar eru sannfærandi og benda til að merarnar séu settar í heilsufarshættu og líði fyrir það. Engin sönnunargögn hafa komið fram um skaðleysi blóðmerabúskapsins hjá Ísteka en Arnþór Guðlaugsson, framkvæmdastjóri fyrirtækisins, hefur skrifað nokkrar greinar til varnar blóðmerahaldinu. Þann 19. des. sl. skrifaði hann að „Ísteka hefur aldrei liðið ósæmandi og ómannúðlega meðferð á dýrum“ og nefnir því ýmis stefnumið og „dýravelferðarsamninga“ til stuðnings. Arnþór einangrar vandann og færir sökina á tvö bú sem Ísteka hafi í kjölfarið hætt viðskiptum við. Engin sannindi eru þó færð fram gagnvart fyrrgreindri gagnrýni um þjáningu blóðmera óháð því frá hvaða búi þær koma og heimildamyndin sagði meira en öll orð um hvað er í gangi. Arnþór nefnir verðmætasköpun fyrir þjóðarbúið, að eCG sé leyft í Evrópu (en nefnir ekki að blóðmerahald sé það ekki) og í skrifum þann 29. des. sl. að framleiðsla og „rétt notkun“ þess hafi „jákvæð áhrif á kolefnisspor landbúnaðar, aukna dýravelferð og dýravernd“. Það þurfi færri dýr til að skila sama afurðamagni. Þó við gæfum okkur að þessar ástæður væru sannar dugir það samt ekki til að réttlæta þjáningarfullt dýrahald og gegndarlausa framleiðslu á hestum í þessum tilgangi. Í siðferðilegu gildismati gengur þjáningarleysi og heilsufarslegt öryggi einstaklinga alltaf á undan fjárhagslegum hagnaði fyrirtækja eða samfélags. Um slíka hluti gilda djúpstætt grundaðar hömlur sem eiga sér sögulega hliðstæðu í t.d. mannlegu þrælahaldi. Það er alveg sama hve mikill gróðinn er, að hann á aldrei að byggja á því sem óhjákvæmilega veldur þjáningum og heilsuleysi dýra. Varðandi rökin um kolefnissporið þá ber að hafa í huga að hestar í blóðmerabúskap hér eru orðnir um 5.400 talsins en aðrir hestar um 80 þúsund. Aukinn fjöldi dýra í framleiðslu er það sem eykur mest kolefnissporið, óháð hagkvæmni. Fyrir liggur umsókn Ísteka hjá Umhverfisstofnum um að auka umsvifin í að vinna efnið úr 600 tonnum af blóði árlega. Þetta gæfi fyrirtækinu svigrúm til að halda 20 þúsund hryssur í blóðtökum með tilheyrandi stækkun á kolefnispori. Það er ljóst að ábendingin um minnkað kolefnisspor er einungis fyrirsláttur því markmið starfseminnar samræmist því ekki. Samantekið er ljóst að vinnsla eCG úr blóði mera er engin nauðsyn og það er til lyfjafræðilegur valkostur (cloprostenol) fyrir þau not sem eCG er framleitt fyrir í þessum massavís. Efnahagslegur ávinningur réttlætir ekki starfsemi sem kerfislægt og endurtekið veldur þjáningu og líklega heilsuleysi dýra. Félag Hrossabænda sendi þann 23. nóv. sl. yfirlýsingu þar sem vinnubrögðin við blóðtöku meranna voru fordæmd. Það var einnig „skýlaus krafa Félags hrossabænda að rannsakað verði það sem fram kemur á myndbandinu …“. Að mínu mati finnst mér sökum þess sem ég rakið að fylgja eigi fordæmi þess mikla meirihluta þjóða sem leyfa ekki blóðmerahald eða iðka það ekki (þó leyft sé) sökum siðferðilega óverjandi ástæðna. Við eigum ekki bara að afla tekna, heldur með því móti sem sómi er af. Höfundur er læknir og með MA gráðu í hagnýtri siðfræði.
Skoðun Gjaldskyldulandið Ísland - Viltu hafa bílastæðagjald við hverja lækjarsprænu? Hermann Helguson skrifar