Yrkir með trega um hinn hverfandi Vatnajökul

Fyrsta bók Steinunnar Sigurðardóttur, ljóðabókin Sífellur, kom út 1969. Síðan hefur hún sífellt skrifað og í dag, þegar haldið er upp á 50 ára rithöfundarferil hennar í Veröld, kemur út ellefta ljóðabókin, Dimmu­mót. Þar yrkir hún með trega um hverfandi jökulinn sem hún hafði fyrir augum sem barn og gengur líka nærri sjálfri sér í fyrri hluta bókarinnar.

„Ég var í stórkostlega miklum vafa um sjálfsævisögulega þáttinn í bókinni. Þó þetta séu ekki beinlínis játningar þá er kaflinn sjálfsævisögulegur en á þessum rúmu fimmtíu árum sem ég hef verið að skrifa hef ég aldrei sagt neitt um sjálfa mig í verkum mínum, þannig að ég hafði áhyggjur af tiltækinu. En viðbrögðin voru svo góð frá þeim sem lásu ljóðin, bæði manninum mínum, tónskáldinu, og fólkinu í Forlaginu sem fannst þetta sterkt efni. Í ljóðunum minnist ég tvívegis á dóttur mína, þegar ég er að eignast hana og þegar ég er að sýna henni jökulinn. Pabbi og mamma koma mikið við sögu og föðurfólkið mitt stuttlega. Bærinn sem ég lýsi þegar ég er pínulítil er Eyvík í Grímsnesi, hinn er Seljaland í Fljótshverfi, ég var í sveit á báðum stöðum og á enn ættingja þar.“ Seljaland er í nokkurs konar hraundal og Steinunn kveðst vera bæði hraunbarn og jöklabarn. „Náttúran stendur mér nærri. Þó mér þætti jökullinn fallegur og stórkostlegur stóð mér viss ógn af honum þegar ég var lítil en hafði þó ekki hugmynd um þá að hann gæti gosið.“

Viðburðurinn í Veröld í dag hefst klukkan 17.30. Auk þess sem Steinunn spjallar um nýju bókina Dimmu­mót verður Helga Kress með erindi sem hún nefnir: Þar sem jökulinn bar við loft, Fríða Ísberg les ljóð eftir Steinunni, Guðbergur Bergsson verður með innlegg og Torfi Túliníus kynnir.

Ég var bara 18 ára

Steinunn rifjar upp tildrögin að útgáfu fyrstu ljóðabókarinnar.

„Almenna bókafélagið gaf út litlar ljóðabækur sem Kristín Þorkelsdóttir teiknaði flottar kápumyndir á, Nína Björk átti eina þeirra og ég hugsaði: Þarna er ung kona að yrkja – svo ég safnaði nokkrum af mínum ljóðum saman. Var á förum til Dublin í nám og kannski þess vegna þorði ég að trítla með þetta handrit upp á Almenna bókafélag. Þegar ég lít til baka finnst mér það hafa verið talsvert tiltæki, ég var bara 18 ára, en orðin 19 þegar bókin kom út. Varð stúdent úr MR 17 ára og svo blaðamaður á Alþýðublaðinu í eitt ár, þannig að ég var orðin vön því að fólk væri að skoða það sem ég skrifaði, þó það væru ekki ljóð – að því leyti var ég veraldarvön. Ég get aldrei þakkað það nógsamlega hversu vel mér var tekið í AB. Þarna var öðlingurinn Baldvin Tryggvason og Tómas Guðmundsson las yfir handritið, skáld sem ég hafði lesið eftir frá því ég var lítil. Hann talaði svo fallega um ljóðin mín að það gaf mér byr undir vængi.“

Blaðadómar um Sífellur voru svona og svona, að sögn Steinunnar. „Mig minnti að gagnrýnin hefði verið bara ágæt en rakst svo á hana í fyrra í draslinu mínu og sá þá hvað karlar skrifuðu smættandi um bókina. Það er merkilegt að skoða dóma sem karlar gáfu skrifandi konum á þessum árum.“

Bjó til orðið hamfarahlýnun

Nú gegnir Steinunn starfi Jónasar Hallgrímssonar í ritlist við Háskóla Íslands og kveðst vera þar með harðsnúinn hóp af fólki, meðal verkefna á námskeiðinu hafi verið að hvessa augun á orðanotkun í ljóðmáli.

„Það kemur upp úr dúrnum að hvert skáldið okkar á fætur öðru hefur smíðað sér eigið ljóðmál, kannski er Jónas okkar stóra fyrirmynd. Við ræðum líka ofnotkun orða, sem er áberandi.“

Sjálf kveðst Steinunn eigna sér orðið hamfarahlýnun í stað loftslagsbreytinga, því hafi hún slegið fram við opnunarhátíð bókmenntahátíðar í apríl í vor og það hafi náð fótfestu í íslensku máli. Erlendir blaðamenn hafi verið viðstaddir og hvort sem það sé tilviljun eða ekki hafi örfáum dögum síðar komið grein í The Guardian um að stefna blaðsins væri að nota orðið climatecrisis í stað climatechanges.

Hissa á að vera ekki dauð

Eftir Steinunni liggja yfir þrjátíu ritverk sem skiptast í ljóð, skáldsögur, smásögur, barnabækur, leikrit og endurminningabækur. Hún er þó ekki upptekin af ferlinum heldur kveðst alltaf horfa fram á við.

„Ég er jafnan á kafi í mínum verkefnum, það er bara hjól sem snýst. Þegar ég lít um öxl núna er ég eiginlega hissa á því að vera ekki dauð. Það er ekkert normalt við það að skrifandi kvenmaður á Íslandi eigi 50 ára rithöfundarferil. Yfirleitt byrjuðu þær seint eða dóu frekar snemma, nema hvort tveggja væri, og algengt var að þær næðu ekki að hafa höfundarverkið mikið að vöxtum. Það sýnir togstreituna, hversu erfitt það er að sameina rithöfundarstarfið fjölskyldulífi og þeim skyldum sem konur áttu að sinna og þurftu.“

Vinnur líka á jólunum

„En ég náttúrlega tók óvenjulegar ákvarðanir, eins og 1980 þegar ég hætti að vinna úti og var þó eina fyrirvinna heimilis og vann mikið í lausamennsku. Ég raðaði mínu lífi í kringum það að geta skrifað, hef unnið hvert verkefni af mikilli þrjósku, breytt endalaust og ekki hætt fyrr en mér finnst verkefninu lokið. Hins vegar náði ég rútínu þegar dóttir mín var í skóla. Gat ekki hugsað mér að hún kæmi heim um tvö leytið og ég gæti ekki talað við hana af því að ég væri að skrifa. Svo ég vinn alltaf á morgnana. Það kostaði slagsmál við sjálfa mig á hverjum morgni í nokkur ár en hefur haldið mér gangandi að hafa fastan vinnutíma. Ég vinn á hverjum einasta degi, líka á jólunum ef ég kemst upp með það. Einstaka sinnum höfum við, ég og tónskáldið mitt, verið í vetrarfríum á Madeira. Þá vinnum við bæði fram á hádegi og svo eigum við frí. Það er aldrei neitt sem heitir margra vikna frí en ég veit að hugmyndin er til. Hef séð aðra framkvæma hana en get ekki séð sjálfa mig í þeim sporum.“