Úthöfin og framtíð okkar Pétur Halldórsson skrifar 17. maí 2019 08:00 Ungt fólk á hvað mest í húfi varðandi umhverfismál enda þarf ungt fólk að taka við því ástandi sem fyrri kynslóðir hafa skapað. Í okkar tilfelli eru það m.a. loftslagsbreytingar og nýtt útrýmingarskeið tegunda á jörðu. Þrátt fyrir þessa miklu hagsmuni hefur til þessa ekki verið tryggt að ungt fólk geti komið að borðinu þegar ákvarðanir eru teknar um framtíð þess. Þetta á ekki bara við í umhverfismálum heldur samfélagsmálum almennt. Í mars sl. var ég staddur í höfuðstöðvum Sameinuðu þjóðanna í New York að fylgjast með samningaviðræðum um úthöf heimsins, þ.e. öll hafsvæði utan 200 mílna lögsögu ríkja en þau eru tæplega helmingur yfirborðs jarðar. Þessi samningur er kenndur við Náttúruvernd utan lögsögu ríkja (Biodiversity Beyond National Jurisdiction – BBNJ) og á samningaviðræðum að ljúka í byrjun árs 2020. Þarna var ég staddur sem fulltrúi Ungra umhverfissinna, félagssamtaka ungmenna á Íslandi um umhverfisvernd, en komst fljótt að því að ég var eini ungmennafulltrúinn viðstaddur. Ísland var s.s. eina ríkið í heiminum með lýðræðislega kjörinn fulltrúa ungmenna að fylgjast með samningaviðræðunum, jafnvel þótt þær fjalli um hvorki meira né minna en helming plánetunnar. Þetta þótti mér lýsandi fyrir ástand heimsins í dag, enda er beinlínis skaðlegt fyrir samfélag og umhverfi að ungt fólk hafi ekki tækifæri til að hafa áhrif á eigin framtíð. Í þessu tilfelli orsakast sá skaði annars vegar af því að samninganefndir ríkjanna eiga ekki jafn mikið í húfi og ungt fólk og hins vegar af því að ungt fólk hefur nauðsynlegt leiðtogahlutverk í farsælli samvinnu milli ríkja og ólíkra menningarheima. Samstarf ungs fólks byggir á þeirri heimsmynd að jörðin sé okkar sameiginlega heimili og ungt fólk hefur ekki þolinmæði fyrir skaðlegum sjónarmiðum á borð við þau sem t.d. einkenndu tíma kalda stríðsins. Eitt dæmi um alþjóðasamvinnu ungs fólks í umhverfismálum er hið alþjóðlega tengslanet ungmenna um norðurslóðir (Arctic Youth Network – AYN), sem var stofnað að frumkvæði Ungra umhverfissinna eftir fund með hóp frá Alaska (Arctic Youth Ambassadors) á Hringborði norðurslóða í Hörpu, haustið 2017. Tengslanetið var formlega stofnað í Norræna húsinu í apríl sl. en hefur nú þegar ungmenni í 30 löndum sem hafa skuldbundið sig til að vinna saman að málefnum Norðurslóða með áherslu á hvernig loftslagsmál, náttúruvernd og menningarlegt jafnrétti tengjast innbyrðis. En hvað vill ungt fólk fyrir úthöfin? Nýleg skýrsla Sameinuðu þjóðanna um ástand lífríkis á heimsvísu (Global Environment Outlook) sýnir að ástandið hefur aldrei verið verra og umhverfisráðherrar Norðurlandanna hafa talað um þörf á auknum metnaði í umhverfismálum, m.a. með því að nálgast náttúruvernd og loftslagsmál í sameiningu. Sé horft til úthafanna er því þrennt sem skiptir mestu máli fyrir ungt fólk: Í fyrsta lagi þarf að koma á neti verndarsvæða sem fá frið fyrir skaðlegum athöfnum manna. Þannig er hægt að vernda einstök og viðkvæm svæði, t.d. hverastrýtur með einstöku lífríki sem talið er að líkist þeim aðstæðum þar sem uppruni lífs átti sér stað (Lost City Hydrothermal Field). Í núverandi fyrirkomulagi er verið að undirbúa námuvinnslu á svæðum sem þessum. Í öðru lagi þarf að tryggja að mat á umhverfisáhrifum sé framkvæmt á fullnægjandi hátt og það sé forsenda fyrir sjálfbærri nýtingu auðlinda hafsins. Í núverandi fyrirkomulagi er t.d. vitað að botnvörpuveiðar hafa mikil áhrif á sjávarbotnsvistkerfi en umhverfisáhrif þeirra hafa samt sem áður ekki verið metin. Í þriðja lagi þarf að tryggja að vernd og nýting á alþjóðahafsvæðum lúti sömu yfirstjórn, svo að skýrt sé að nýting byggi á forsendum sjálfbærrar þróunar og tekið sé mið af samlegðaráhrifum vegna ólíkra athafna manna. Í núverandi fyrirkomulagi er nýting og vernd ýmist aðskilin, t.d. í Norðaustur-Atlantshafi (NEAFC og OSPAR), eða stjórnlaus líkt og á stórum hluta úthafssvæða heimsins. Núverandi fyrirkomulag skortir því bæði það skipulag og gagnsæi sem þarf til að tryggja sjálfbæra nýtingu og vernd úthafssvæða. En eru samningaviðræðurnar á réttri leið? Mín upplifun á síðasta samningafundi var sú að of mörg ríki séu enn föst í sérhagsmunagæslu eigin ríkis og geri sér ekki fyllilega grein fyrir því neyðarástandi sem ríkir á jörðinni. Nú styttist í þriðja samningafundinn, sem verður í lok ágúst, og mun sá fjórði og síðasti eiga sér stað í byrjun árs 2020. Ef koma á í veg fyrir að samningaviðræðurnar mistakist er nauðsynlegt að ungt fólk geti haft áhrif, ekki bara á Íslandi heldur í öllum ríkjum heimsins. Samtal Ungra umhverfissinna við íslensku sendinefndina hefur vissulega verið framför en betur má ef duga skal. Eðlilegast væri að ungt fólk hefði fulltrúa í sendinefndum Íslands á alþjóðavettvangi því framtíð plánetunnar er ekki einkamál stjórnvalda. Þá skiptir líka höfuðmáli að ungt fólk sé ekki notað sem skrautfjöður, heldur fái raunverulega að taka þátt í ákvarðanatöku í krafti lýðræðislegs umboðs. Þátttaka ungs fólks í sendinefndum væri jafnframt í takt við áherslur íslenska ríkisins á alþjóðavettvangi, s.s. í formennsku Norrænu ráðherranefndarinnar og Norðurskautsráðsins, sem fjalla m.a. um að valdefla ungt fólk og efla samfélagsþátttöku á norðurslóðum. Ef við ætlum að leysa þær hnattrænu áskoranir sem við stöndum frammi fyrir þá verðum við að gera það saman.Pétur Halldórsson formaður Ungra umhverfissinna Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Halldór 15.3.2025 Halldór Hegða sér eins og ofdekraðir unglingar Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Við mótmælum nýbyggingum í Neðra Breiðholtinu Jökull Þór Sveinsson,Hlynur Ingi Jóhannsson Skoðun Er „sam-búð“ búsetuform 21. aldar og lausn við háum byggingakostnaði? Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Af hverju ættu nemendur að kjósa Magnús Karl sem rektor HÍ? Eygló Sóley Hróðmarsdóttir Löve,Daníel Thor Myer Skoðun Gunnar Smári hvað er hann? Birgir Dýrfjörð Skoðun Tryggjum framtíð endurnýjanlegrar orku á Íslandi Íris Lind Sæmundsdóttir Skoðun Reynsla, framtíðarsýn og kjarkur Silju Báru Anna Helga Jónsdóttir,Sigurður Örn Stefánsson Skoðun Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir Skoðun Bakpokinn sem þyngist aðeins hjá öðrum Inga Sæland Skoðun Skoðun Skoðun Allt fyrir samansúrrað pólitískt og peningalegt vald? Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Vopnakaup íslenska ráðamanna skrifar Skoðun Samstaðan er óstöðvandi afl Helga Þórey Júlíudóttir skrifar Skoðun Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Hegða sér eins og ofdekraðir unglingar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju ættu nemendur að kjósa Magnús Karl sem rektor HÍ? Eygló Sóley Hróðmarsdóttir Löve,Daníel Thor Myer skrifar Skoðun Við mótmælum nýbyggingum í Neðra Breiðholtinu Jökull Þór Sveinsson,Hlynur Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Er „sam-búð“ búsetuform 21. aldar og lausn við háum byggingakostnaði? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tryggjum framtíð endurnýjanlegrar orku á Íslandi Íris Lind Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Reynsla, framtíðarsýn og kjarkur Silju Báru Anna Helga Jónsdóttir,Sigurður Örn Stefánsson skrifar Skoðun Gunnar Smári hvað er hann? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Um Ingibjörgu Gunnarsdóttur – ferill að rektorskjöri Rúnar Unnþórsson,Þórhallur Ingi Halldórsson skrifar Skoðun Ísland er leiðandi ljós og hvatning til fjölmiðla Hrönn Egilsdóttir skrifar Skoðun Forvarnir á ferð Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Vertu meðbyr mannúðar Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Fegurð sem breytir skólum Einar Mikael Sverrisson skrifar Skoðun Það læra börnin sem fyrir þeim er haft Sigurður Örn Hilmarsson skrifar Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke skrifar Skoðun Verður Frelsið fullveldinu að bráð? Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Til rektorsframbjóðenda: Hvað gerir nýr rektor HÍ við Endurmenntun? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mataræði í stóra samhengi lífsins Birna Þórisdóttir skrifar Skoðun Hvað varð um loftslagsmálin? Kamma Thordarson skrifar Skoðun Bakpokinn sem þyngist aðeins hjá öðrum Inga Sæland skrifar Skoðun Örlög Íslendinga og u-beygja áhrifamesta fjármálamanns heims Snorri Másson skrifar Skoðun Ég kýs Magnús Karl sem rektor Bylgja Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Jóhann Páll: Vertu í liði með náttúrunni ekki gegn henni Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Tífalt hærri vextir, meiri skuldir - menntastefna stjórnvalda? Júlíus Viggó Ólafsson,Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Lífið gefur engan afslátt Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kolbrún Pálsdóttir sem næsti rektor HÍ Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Vitskert veröld Einar Helgason skrifar Sjá meira
Ungt fólk á hvað mest í húfi varðandi umhverfismál enda þarf ungt fólk að taka við því ástandi sem fyrri kynslóðir hafa skapað. Í okkar tilfelli eru það m.a. loftslagsbreytingar og nýtt útrýmingarskeið tegunda á jörðu. Þrátt fyrir þessa miklu hagsmuni hefur til þessa ekki verið tryggt að ungt fólk geti komið að borðinu þegar ákvarðanir eru teknar um framtíð þess. Þetta á ekki bara við í umhverfismálum heldur samfélagsmálum almennt. Í mars sl. var ég staddur í höfuðstöðvum Sameinuðu þjóðanna í New York að fylgjast með samningaviðræðum um úthöf heimsins, þ.e. öll hafsvæði utan 200 mílna lögsögu ríkja en þau eru tæplega helmingur yfirborðs jarðar. Þessi samningur er kenndur við Náttúruvernd utan lögsögu ríkja (Biodiversity Beyond National Jurisdiction – BBNJ) og á samningaviðræðum að ljúka í byrjun árs 2020. Þarna var ég staddur sem fulltrúi Ungra umhverfissinna, félagssamtaka ungmenna á Íslandi um umhverfisvernd, en komst fljótt að því að ég var eini ungmennafulltrúinn viðstaddur. Ísland var s.s. eina ríkið í heiminum með lýðræðislega kjörinn fulltrúa ungmenna að fylgjast með samningaviðræðunum, jafnvel þótt þær fjalli um hvorki meira né minna en helming plánetunnar. Þetta þótti mér lýsandi fyrir ástand heimsins í dag, enda er beinlínis skaðlegt fyrir samfélag og umhverfi að ungt fólk hafi ekki tækifæri til að hafa áhrif á eigin framtíð. Í þessu tilfelli orsakast sá skaði annars vegar af því að samninganefndir ríkjanna eiga ekki jafn mikið í húfi og ungt fólk og hins vegar af því að ungt fólk hefur nauðsynlegt leiðtogahlutverk í farsælli samvinnu milli ríkja og ólíkra menningarheima. Samstarf ungs fólks byggir á þeirri heimsmynd að jörðin sé okkar sameiginlega heimili og ungt fólk hefur ekki þolinmæði fyrir skaðlegum sjónarmiðum á borð við þau sem t.d. einkenndu tíma kalda stríðsins. Eitt dæmi um alþjóðasamvinnu ungs fólks í umhverfismálum er hið alþjóðlega tengslanet ungmenna um norðurslóðir (Arctic Youth Network – AYN), sem var stofnað að frumkvæði Ungra umhverfissinna eftir fund með hóp frá Alaska (Arctic Youth Ambassadors) á Hringborði norðurslóða í Hörpu, haustið 2017. Tengslanetið var formlega stofnað í Norræna húsinu í apríl sl. en hefur nú þegar ungmenni í 30 löndum sem hafa skuldbundið sig til að vinna saman að málefnum Norðurslóða með áherslu á hvernig loftslagsmál, náttúruvernd og menningarlegt jafnrétti tengjast innbyrðis. En hvað vill ungt fólk fyrir úthöfin? Nýleg skýrsla Sameinuðu þjóðanna um ástand lífríkis á heimsvísu (Global Environment Outlook) sýnir að ástandið hefur aldrei verið verra og umhverfisráðherrar Norðurlandanna hafa talað um þörf á auknum metnaði í umhverfismálum, m.a. með því að nálgast náttúruvernd og loftslagsmál í sameiningu. Sé horft til úthafanna er því þrennt sem skiptir mestu máli fyrir ungt fólk: Í fyrsta lagi þarf að koma á neti verndarsvæða sem fá frið fyrir skaðlegum athöfnum manna. Þannig er hægt að vernda einstök og viðkvæm svæði, t.d. hverastrýtur með einstöku lífríki sem talið er að líkist þeim aðstæðum þar sem uppruni lífs átti sér stað (Lost City Hydrothermal Field). Í núverandi fyrirkomulagi er verið að undirbúa námuvinnslu á svæðum sem þessum. Í öðru lagi þarf að tryggja að mat á umhverfisáhrifum sé framkvæmt á fullnægjandi hátt og það sé forsenda fyrir sjálfbærri nýtingu auðlinda hafsins. Í núverandi fyrirkomulagi er t.d. vitað að botnvörpuveiðar hafa mikil áhrif á sjávarbotnsvistkerfi en umhverfisáhrif þeirra hafa samt sem áður ekki verið metin. Í þriðja lagi þarf að tryggja að vernd og nýting á alþjóðahafsvæðum lúti sömu yfirstjórn, svo að skýrt sé að nýting byggi á forsendum sjálfbærrar þróunar og tekið sé mið af samlegðaráhrifum vegna ólíkra athafna manna. Í núverandi fyrirkomulagi er nýting og vernd ýmist aðskilin, t.d. í Norðaustur-Atlantshafi (NEAFC og OSPAR), eða stjórnlaus líkt og á stórum hluta úthafssvæða heimsins. Núverandi fyrirkomulag skortir því bæði það skipulag og gagnsæi sem þarf til að tryggja sjálfbæra nýtingu og vernd úthafssvæða. En eru samningaviðræðurnar á réttri leið? Mín upplifun á síðasta samningafundi var sú að of mörg ríki séu enn föst í sérhagsmunagæslu eigin ríkis og geri sér ekki fyllilega grein fyrir því neyðarástandi sem ríkir á jörðinni. Nú styttist í þriðja samningafundinn, sem verður í lok ágúst, og mun sá fjórði og síðasti eiga sér stað í byrjun árs 2020. Ef koma á í veg fyrir að samningaviðræðurnar mistakist er nauðsynlegt að ungt fólk geti haft áhrif, ekki bara á Íslandi heldur í öllum ríkjum heimsins. Samtal Ungra umhverfissinna við íslensku sendinefndina hefur vissulega verið framför en betur má ef duga skal. Eðlilegast væri að ungt fólk hefði fulltrúa í sendinefndum Íslands á alþjóðavettvangi því framtíð plánetunnar er ekki einkamál stjórnvalda. Þá skiptir líka höfuðmáli að ungt fólk sé ekki notað sem skrautfjöður, heldur fái raunverulega að taka þátt í ákvarðanatöku í krafti lýðræðislegs umboðs. Þátttaka ungs fólks í sendinefndum væri jafnframt í takt við áherslur íslenska ríkisins á alþjóðavettvangi, s.s. í formennsku Norrænu ráðherranefndarinnar og Norðurskautsráðsins, sem fjalla m.a. um að valdefla ungt fólk og efla samfélagsþátttöku á norðurslóðum. Ef við ætlum að leysa þær hnattrænu áskoranir sem við stöndum frammi fyrir þá verðum við að gera það saman.Pétur Halldórsson formaður Ungra umhverfissinna
Er „sam-búð“ búsetuform 21. aldar og lausn við háum byggingakostnaði? Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun
Af hverju ættu nemendur að kjósa Magnús Karl sem rektor HÍ? Eygló Sóley Hróðmarsdóttir Löve,Daníel Thor Myer Skoðun
Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir Skoðun
Skoðun Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju ættu nemendur að kjósa Magnús Karl sem rektor HÍ? Eygló Sóley Hróðmarsdóttir Löve,Daníel Thor Myer skrifar
Skoðun Við mótmælum nýbyggingum í Neðra Breiðholtinu Jökull Þór Sveinsson,Hlynur Ingi Jóhannsson skrifar
Skoðun Er „sam-búð“ búsetuform 21. aldar og lausn við háum byggingakostnaði? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Reynsla, framtíðarsýn og kjarkur Silju Báru Anna Helga Jónsdóttir,Sigurður Örn Stefánsson skrifar
Skoðun Um Ingibjörgu Gunnarsdóttur – ferill að rektorskjöri Rúnar Unnþórsson,Þórhallur Ingi Halldórsson skrifar
Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke skrifar
Skoðun Til rektorsframbjóðenda: Hvað gerir nýr rektor HÍ við Endurmenntun? Ólafur Stephensen skrifar
Skoðun Tífalt hærri vextir, meiri skuldir - menntastefna stjórnvalda? Júlíus Viggó Ólafsson,Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Er „sam-búð“ búsetuform 21. aldar og lausn við háum byggingakostnaði? Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun
Af hverju ættu nemendur að kjósa Magnús Karl sem rektor HÍ? Eygló Sóley Hróðmarsdóttir Löve,Daníel Thor Myer Skoðun
Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir Skoðun