Þegar Júdas gekk út og hengdi sig

Hann silaðist upp á akurinn og nam loks staðar undir fíkjutrénu gamla sem hafði fengið að vaxa þar óáreitt. Þar stillti hann upp hnallinum sem hann hafði tekið með sér að heiman og klöngraðist því næst upp á hann. Það var ekki auðvelt, hann var í seinni tíð orðinn svo feitur að hann fór strax að riða þegar honum hafði um síðir tekist að komast upp á hnallinn. Og hnallurinn byrjaði að síga niður í dökkan svörðinn undan miklum þunga hans. Stingandi magaverkur bætti ekki úr skák. Hann var orðinn móður og másandi þarna uppi á hnallinum en flýtti sér þó eins og hann gat að smeygja reipinu, sem hann hafði líka komið með að heiman, um eina af stærstu og neðstu greinunum á blessuðu trénu. Hann var viss um að hann myndi detta, en tókst loks að ná jafnvægi á ný og náði að festa annan enda reipisins með rembihnút; svo stakk hann höfði sínu í snöruna sem hann hafði útbúið á hinum endanum. Það ætlaði varla að takast, fitunni sem hafði safnast svo hratt á kroppinn á honum síðustu árin fylgdi að hann var orðinn ógnar svíramikill, en loks náði hann þó að tylla snörunni undir hökuna.

Þá var hann orðinn lafmóður af áreynslu og taugaóstyrk og kyrtillinn límdur við líkama hans af svita. Hann varð að hafa hraðan á áður en hann gæfist upp, svo hann steig út af hnallinum og sparkaði honum um leið til hliðar. Og hann hlunkaðist niður og fann hvernig snaran hertist að hálsi hans. En vei, ó, vei – rétt í þann mund að honum byrjaði að sortna fyrir augu hangandi í snörunni heyrði hann háan smell og allt í einu féll hann lóðbeint til jarðar. Þótt hugsanir hans væru slitróttar vannst honum tími til að átta sig á hvað hefði gerst, reipið hafði slitnað undan þungum skrokk hans, hvílík niðurlæging að kútveltast nú á jörðinni, en þá fann hann að magaverkurinn varð eins og að hnífsstungu sem risti upp á honum kviðinn, og þar sem hann staðnæmdist loks á dimmum akrinum sá hann sér til skelfingar að blóð og iður brutust út úr þykkum kviði hans, og sársaukinn var ægilegur og lyktin, maður, ólyktin, almáttugur, og svo dó hann.

Júdas með iðrin úti

Þessi mynd af feita manninum sem reynir að hengja sig en reipið slitnar en hann deyr samt af því maginn þolir ekki að hann detti svona til jarðar svo hann beinlínis springur, hún gæti líklega sem hægast verið komin úr heldur grimmlyndri gamanmynd, kannski svarthvítri höktandi mynd frá 1920 eða þar um bil, kannski með Fatty Arbuckle, meira að segja Chaplin hefði getað átt til að búa til svona grín.

Auðvitað er þetta samt ekkert fyndið, þetta er hörmuleg mynd, og sorgleg. Svo örvæntingarfullur maður að hann ætlar að ganga fyrir ætternisstapa, en mistekst svona hrapalega, en tekst það samt á enn hörmulegri hátt en hann ætlaði.

En hvað var að gerast? Og hver var þetta? Jú, samkvæmt bókstafstrúuðum kristnum mönnum var þarna lýst ævilokum Júdasar Ískaríots, postulans sem sveik meistara sinn Jesúa frá Nasaret í hendur Rómverja og olli þannig hinum fyrstu páskum. En þessi feiti silalegi Júdas, vandræðalegur og næstum grátbroslegur í eymd sinni, hann er þó ekki sá Júdas sem við sjáum oftast fyrir okkur. Sá Júdas sem listamenn hafa til dæmis oftast sýnt okkur – allt frá Caravaggio til Andrew Lloyd Webbers og Tim Rice – hann er mjór, snaggaralegur og hvikur í hreyfingum, oftast hungraður og áhyggjufullur á svipinn, hvort heldur hann hungrar einfaldlega eftir mútufé æðstu prestanna eða félagslegu réttlæti eins og hann skilur það. Og hann gekk út og hengdi sig eftir að hafa áttað sig á því hvílíkt illvirki hann hafði unnið með því að koma meistara sínum í hendur æðstu prestanna og Rómverja. En þessi hungraði Júdas, hann er sem sagt ekki í miklu samræmi við hinar elstu frumkristnu heimildir, þar sem yfirleitt er minnst á hann, og til þess að koma öllu heim og saman, þá verður eiginlega að setja saman þá hryggilegu mynd sem ég byrjaði þessa grein á – myndina af hinum akfeita Júdasi sem mistekst að hengja sig en svo liggja iðrin úti eftir fall hans til jarðar.

Buðu hina víðfrægu silfurpeninga

Eins og flest allt það sem greint er frá í guðspjöllunum virðist Júdas kannski við fyrstu sýn skýr og greinargóð persóna en reynist við nánari skoðun vera mistri hulinn. Í fyrsta lagi vekur náttúrlega furðu að í þeim bréfum Páls postula sem varðveist hafa er hvergi minnst á Júdas, né að Jesúa hafi yfirleitt verið svikinn. Þó eru bréf Páls elstu rit Nýja testamentisins, þau elstu líklega skrifuð aðeins um 20 árum eftir krossfestingu Jesúa og þar af leiðandi að minnsta kosti tveim áratugum eldri en jafnvel elsta guðspjallið sem við eigum nú, Markúsarguðspjall. Hafi Júdas verið til í raun og veru og svikið Jesúa, þá hafa sögur um hann væntanlega þá þegar gengið staflaust í öllum kristnum söfnuðum. Og það er erfitt að ímynda sér að Páll hefði ekki séð ástæðu til að svo mikið sem minnast á Júdas og sviksemi hans í bréfum sínum ef hann hefði þekkt sögur um svikarann mikla. Páll var vandlætari í eðli sínu og hefði næstum áreiðanlega fyrr eða síðar freistast til að nota sviksemi Júdasar sem svipu á villuráfandi sauði hinna frumkristnu safnaða. En raunar virðist Páll hafa vitað harla fátt um ævi meistara síns, eða að minnsta kosti hefur hann greinilega ekki haft mikinn áhuga á hinum sögulega Jesúa, það var eiginlega upprisan ein sem Páll hafði áhuga á. 



Að minnsta kosti 20 árum eftir að Páll skrifaði sín fyrstu bréf verður Markúsarguðspjall til, nokkurn veginn í þeirri mynd sem við eigum nú. Og þá er Júdas kominn til sögunnar – að vísu heldur stuttaralega, því Markús segir aðeins frá því að Júdas hafi farið til æðstu prestanna til að framselja þeim Jesúa og þeir hafi þá orðið glaðir við og heitið honum fé fyrir að svíkja meistara sinn. Ekkert er getið um upphæðir í því sambandi. Svo kemur Júdas með hermennina í Getsemane-garðinn og kyssir Jesúa svo dátarnir viti hvern á að taka. En Markús greinir hins vegar ekkert frá ævilokum Júdasar.

Þeir sem skrifuðu guðspjöll Matteusar og Lúkasar byggðu báðir á skrifum Markúsar en bættu óhikað inn í frásögnina eftir öðrum heimildum og eigin smekk. Matteus hefur það til mála að leggja að Júdas hafi leitað til æðstu prestanna og beinlínis spurt hve mikið þeir vildu borga fyrir að hann framseldi þeim Jesúa, og þeir buðu þá hina víðfrægu 30 silfurpeninga. Eftir að Jesúa hefur verið handtekinn iðrast Júdas og skilar silfurpeningunum og „síðan fór hann og hengdi sig“.

Síðan að klárast – meira síðar

Síðan kemur undarlegur kafli um að æðstu prestarnir hafi ekki viljað setja silfurpeningana aftur í hirslur musterisins því nú hafi þeir verið orðnir „blóðpeningar“. En þá hafi verið keyptur akur einhvers leirkerasmiðs, væntanlega í námunda við Jerúsalem, og hann síðan notaður sem grafreitur útlendinga og kallaður „Blóðreitur“. Matteus birtir svo þennan ritningarstað úr spádómsbók Jeremía í Gamla testamentinu: „Þeir tóku silfurpeningana þrjátíu, það verð, sem sá var metinn á, er til verðs var lagður af Ísraels sonum, og keyptu fyrir þá leirkerasmiðs akurinn eins og Drottinn hafði fyrir mig lagt.“

Og Matteus segir að þannig hafi spádómsorð Jeremía ræst. Á því er að vísu sá stóri galli að þetta vers er alls ekki að finna hjá Jeremíasi. Hann lýsir því vissulega að Drottinn hafi skipað sér að kaupa akur en hann kostaði ekki 30 silfurpeninga heldur 17 og engin sérstök merking virðist hafa falist í kaupunum. Hins vegar hafði Jeremía fyrr í frásögn sinni farið í heimsókn til leirkerasmiðs og Drottinn þá haft uppi ýmsa speki um starf leirkerasmiða. Í annarri spádómsbók Gamla testamentisins, Sararía, þar er hins vegar talað um 30 silfurpeninga í heldur illskiljanlegri frásögn, en svo virðist sem þar sé um að ræða laun fyrir að koma öllu í uppnám milli guðs og manna.

Höfundur Matteusarguðspjalls hefur því bersýnilega ruglað öllu saman í tilraun sinni til að smíða frásögn um svikarann Júdas sem gæti rímað við spádóma Gamla testamentisins.

En afleiðingin er bara sú að hann dregur stórlega úr trú lesanda á að nokkuð sé að marka slíkt rím millum ævi Jesúa frá Nasaret og spádóma Gamla testamentisins.

En nú sé ég fyrir endann á þessari síðu og er ekki enn kominn að þeirri fornu frásögn sem gefur til kynna að Júdas hafi kannski ekki hengt sig, heldur hafi hann dottið út af spiki sínu og dáið þannig – en svo hafi áhyggjufullir kirkjufeður reynt að sulla öllu saman, og þá orðið til frásögn eins og sú sem ég hóf þessa grein á – en hún er, þrátt fyrir sinn grimmilega svarta húmor, talin góð og gild í ýmsum samfélögum bókstafstrúaðra. Því verð ég að taka upp þráðinn aftur eftir viku og þá kynni að fara svo að ég rækist á hugmyndir um að kannski væri ekki neitt að marka neitt af þessu.