Áramótaspádómur frá árinu 1913

Nú þegar árið 1913 er að renna sitt skeið á enda, þá er vel við hæfi að nota áfanga áramótanna til að skyggnast um, meta ástand heimsins og spá fyrir um hvað gerast muni á næstu misserum og árum, og já, við gætum jafnvel ætlað okkur þá dul að reyna að sjá marga áratugi fram í tímann, heila öld hvorki meira né minna. Hvernig verður umhorfs í heiminum þegar árið 2013 mun að endingu líka renna sitt skeið og árið 2014 leysa það af hólmi?

Slík langtímaspá er kannski ekki alveg jafn fáránlegt verkefni nú og endranær. Mannkynið er jú núna á árinu 1913 á svo öruggri og markvissri braut til friðar og aukinna framfara að spádómar svo langt fram í tímann eru líklega auðveldari nú en nokkru sinni.

Hvað stórveldin í Evrópu varðar er ekki vafi á að þau munu halda áfram að eflast að íþrótt og frægð. Fyrir utan Balkanskaga hefur ríkt samfelldur friður í Evrópu í rúm 40 ár og stórveldin munu áreiðanlega kappkosta að rjúfa sem minnst þann frið. Hin tvö öflugu bandalög sem stórveldin í Evrópu hafi bundist í munu áreiðanlega letja þau mjög þess að hefja stríð hvert gegn öðru. Þótt Þýskaland tali stundum digurbarkalega gegn Bretum og Frökkum til dæmis, þá er í raun óhugsandi að til meiriháttar styrjaldar komi. En brjótist nú stríð samt út einhvern tíma í framtíðinni er öruggt að það verður stutt og snaggaralegt. Strax og í óefni stefnir hjá öðrum aðila,

þá verður saminn friður og þráður framfaranna tekinn upp að nýju.

Ögn meiri óvissa er um mál austar í álfunni, ekki síst hvað snertir Austurríki-Ungverjaland. Sumir telja ríkið dauðadæmt í þeirri mynd sem við þekkjum það. Það mun þó vafalaust velta mjög á framgangi Franz Ferdinands ríkisarfa sem hlýtur á næstu árum að taka við stjórnartaumunum, enda gerist Franz Jósef keisari nú ellimóður.

Franz Ferdinand er sagður röggsamur mjög og honum gæti vel auðnast að bæla niður sjálfstæðisgaspur ýmissa þjóða í ríki sínu. Til dæmis verður ekki séð að þjóðir eins og Tékkar og Slóvakar muni til lengdar sjá sér hag í því að mynda vanmáttug smáríki millum stórveldanna Þýskalands, Rússlands og Austurríkis-Ungverjalands. Því verður að teljast líklegast að ríki Franz Ferdinands muni halda velli, þótt það sé vissulega veikast hinna evrópsku stórvelda. Á Balkanskaga eru enn óútkljáð mál sem illt er að spá um, líklega mun Serbía enn eflast og jafnvel leggja undir sig mestallan þennan róstusama skaga (nema náttúrlega Grikkland sem nýtur verndar breska heimsveldisins).

Allt í framfaraátt

Í austurhluta Evrópu gæti fyrr eða síðar komið til styrjaldar milli Þjóðverja og Rússa vegna Póllands, og það er jafnvel hugsanlegt að á einhverjum tímapunkti hrifsi Þýskaland Pólland af Rússum. Um sjálfstætt Pólland verður hins vegar varla að ræða næstu hundrað árin, nema þá ef Þjóðverjar og Rússar sjái sér hag í því að hafa það sem einskonar stuðpúða á milli sín. Margir Pólverjar þrá enn sjálfstæði en verða að átta sig á að stórveldi Evrópu eru einfaldlega orðin svo sterk að við þeim verður ekki framar hróflað né vilji þeirra sniðgenginn.

Í Rússlandi stefnir allt í framfaraátt. Nikulás keisari virðist nú loks hafa áttað sig á því að einveldi fyrri tíma er tímaskekkja og sýnir nú tilburði að deila valdi sínu með aðlinum og hinum bestu borgurum. Með vaxandi iðnvæðingu og nýtingu hinna nær óþrjótandi auðlinda Rússlands mun ríki Nikulásar og arftaka hans halda áfram að eflast. Þar eð óhjákvæmilegri útþenslu Rússlands eru takmark sett, því stórveldin í vestri hafa þegar tekið sér nær allar nýlendur sem völ er á, þá mun áhugi Rússa í vaxandi mæli beinast til Kína, en það ríki er nú óneitanlega á fallanda fæti. Hver veit nema sú stund renni upp einhvern tíma næstu áratugina, að rússneskur keisari haldi innreið sín í Borgina heilögu í Peking? Ljóst er alla vega að með uppgangi Rússlands mun Nikulás slá algjörlega vopnin úr höndum þeirra sem vilja hrekja Rómanov-ættina frá völdum. Um áramótin 2013-14 mun rússneskur keisari af Rómanov-ætt því áreiðanlega taka sér sæti meðal annarra voldugra keisara og konunga Evrópu þegar þeir koma saman til að skipa málum á stórveldafundi.

Afgangur heimsins

Ekki er fyrirsjáanleg breyting á því næstu hundrað árin að ráðum verður fyrst og fremst ráðið við borð evrópsku stórveldanna. Hið mikla iðnveldi Bandaríkjanna mun eflast við framleiðslu allskonar iðnvarnings en ekki verður með góðu móti séð hvað gæti orðið til þess að þau sneru af þeirri braut að sinna fyrst og fremst málum í Ameríku-álfunum tveim, en láta Evrópuríkin um stórpólitíkina annars staðar. Eftir hundrað ár verða Bandaríkin vafalaust ráðandi í Suður-Ameríku, rétt eins og í norðurálfunni, en hvort það verður í krafti hervalds eða eingöngu efnahagsvalds er vafamál. Ætli hið síðara sé ekki líklegra.



En hvað um afgang heimsins? Ætla má að á flestum svæðum evrópsku nýlenduveldanna verði eftir hundrað ár komnar á legg sjálfstæðishreyfingar sem stýrt verður af nýlendumönnum sjálfum. Gamalgrónar breskar nýlendur eins og Kanada og Ástralía verða vafalaust orðnar sjálfstæðar en þó enn í mjög nánum tengslum við móðurríkið. Og vissulega munu innfæddir í ýmsum nýlendum koma í vaxandi mæli koma við sögu, ekki síst í fornum stórveldum eins og á Indlandi.

Ekki eru þó miklar líkur á að eftir hundrað ár verði margar nýlendnanna í Asíu og Afríku búnar að slíta sig alveg úr tengslum við nýlenduveldin í Evrópu. Í Suður-Ameríku tók sú þróun 400 ár frá því að Evrópumenn fundu þar lönd og þar til heimamenn brutust undan yfirráðum Spánverja og Portúgala. Sumir myndu jafnvel telja að þar hafi nýlendumenn í Ameríku sýnt fljótfærni því ríki þeirra stríddu við fátækt og erfiðleika eftir að hafa skorið á tengslin við Evrópuveldin. Íbúar í nýlendum Breta, Frakka og annarra munu vafalítið læra af þessu og ekki vera of fljótir á sér að krefjast ótímabærs sjálfstæðis.

Reyndar er alls ekki óhugsandi að sjálfstæðishreyfingar í nýlendunum muni alls ekki láta mikið á sér kræla og nýlendumenn (og jafnvel innfæddir líka að því marki sem þeir hafa skoðun á málinu) muni þvert á móti sjá sér hag í að vera að minnsta kosti næstu hundrað árin í sem allra nánustum tengslum við nýlenduherra sína til að njóta þeirrar þekkingar og visku sem þaðan kemur. En innfæddir munu reyndar komast til aukinna áhrifa. Árið 2014 verður til dæmis áreiðanlega ekki fátítt að svartir menn gegni ýmsum allháum embættum í hinum víðáttumiklu nýlendum Breta í Afríku, en auðvitað enn undir handarjaðri og eftirliti hvíta mannsins.

Samfélagsbreytingar verða sjálfsagt allmiklar næstu hundrað árin. Lýðræði og áhrif verkalýðsstéttar munu aukast, jafnvel í keisararíkjum Evrópu, en verkalýðsstéttin mun þó að endingu læra að best er að flana ekki að neinu, og lúta sem fyrr leiðsögn hinna bestu manna úr gamalgrónum valdastéttum. Stjórnleysingjar, kommúnistar og aðrir slíkir æsingamenn verða því löngu kveðnir í kútinn eftir hundrað ár.

Áhrif evrópska aðalsins minnka enn smátt og smátt en verða þó enn umtalsverð eftir hundrað ár. Framsókn kvenna mun aukast og ekkert er því til fyrirstöðu að árið 2013 muni konur jafnvel gegna ýmsum minni háttar ráðherraembættum.

Hvað tækni snertir munu framfarir halda áfram óslitið, menn munu leggja undir sig loftin í flugvélum og loftskipum, þótt ekki leysi slíkur ferðamáti hin stóru og glæsilegu farþegaskip af hólmi næstu hundrað árin. Ýmsir munu spá því að menn geti flogið út í geiminn einhvern tíma næstu hundrað árin, og gæti vissulega farið svo en þó er vandséð hvað menn ættu að vilja þangað svo fagurt og friðsælt sem um verður að litast á jörðinni næstu hundrað árin 1913-2013.